Morgunblaðið - 08.11.1959, Qupperneq 8

8
MORCin\RT4fíin
Sunnudagur 8. nóv. 1959
P. V. G. Kolka:
Sköpunar-
saga skálds
ísold hin svarta. Eflir Kristmann
Guðmundsson. Bókfellsúigáfan 1959.
SJÁLFSÆVISÖGUR eru að jafn-
aði annáll um þá atburði, sem
höfundurinn hefur orðið þátttak-
andi í eða áhorfandi að, og hafa
því sitt heimildargildi, þegar
rannsökuð er saga einhvers lands
eða tímabils. Sumar eru nokkru
meira en einfaldar annáll, tína
til ýmis smáatvik, skringileg eða
ömurleg, sem gæða heildarmynd-
ina af umhverfi höfundarins dýpt
og litauðgi. Enn aðrar hafa þetta
hvorttveggja til að bera, en
leggja lesandanum að auki upp
í hendur töfralykil að hugar-
fylgsnum höfundarins, svo að
hann fær aðgang að fjárhirzlum,
sem geyma fáséðar gersemar, og
að dyflissum, þar sem furðulegar
ófreskjur eru að jafnaði faldar og
lokaðar undir lási og slá. Slíkar
sjálfsævisögur eru girnilegt lestr
arefni á hvaða öld sem maðar
lifir og án tillits til lengdarstigs
eða breiddargráðu, því að manns-
sálin sjálf er hvar sem er og
hvenær sem er furðulegasta og
fýsilegasta viðfangsefnið, sem
hægt er að kynnast. Meðal bóka
af því tagi má nefna Játningar
Rousseau, sem varla hefði þó
vakið mikla athygli, ef rituð
hefði verið af nútímamanni, og
Játningar de Quinsey, sem opnar
lesandanum innsýn í furðuver-
öld ópíumsdraumanna. Til þessa
flokks verður og að telja sjálfs-
ævisögu Kristmanns skálds, sem
hann hefur gefið nafnið ísold hrn
svarta.
í bók þessari rekur Kristmann
uppruna sinn, bernsku sína, kyn-
þroskaskeið og fyrstu fullorðins-
ár. Þar er blandað saman frásögn
af ytri atburðum, oft og tíðum
ömurlegum, og innra lífi ungs
manns, sem mótaðist ekki einung
is af snemmbornum ásetningi um
Kristmann Guðmundsson
að verða mikið skáld, heldur einn
ig af dulrænni reynslu og djúpri
þrá, sem fær fullnægju á strjál-
um augnablikum, eins og þegar
bjartur sólargeisli brýzt í örstuttu
vetfangi gegnum þrönga og hverf
ula vök á dimmu skýjaþykkni.
Dulræn öfl eru að verki í fyrstu
köflum bókarinnar og ráða jafn-
| vel nafni höfundarins. Tuttugu
árum fyrir fæðingu hans er ungur
gullsmíðanemi í Reykajvík, skáid
mæltur, listfengur og eftirlæti
kvenna, drepinn i afbrýði og öl-
æði í Marardal norðan Kolviðar-
hóls. Hann vitjar nafns til móður
Kristmanns skálds og sækir svo
fast eftir, að hún gefur syra sín-
um nafn hans. Þetta er eins konar
forleikur ævi skáldsins líkt og
draumur í upphafi íslendinga-
sögu sem gefur grun um örlóg
söguhetjunnar. Skáldið hefur
auðsjáanlega fengið hinar mes u
mætur á þessum nafngjafa sín-
um og kynnt sér sögu hans eftir
föngum.
★
Faðir Kristmanns skálds var,
sem kunnugt er, Guðmundur
Jónsson, jafnan kenndur við
Helgastaði í Skuggahverfinii,
myndarleg og vel gefin kempa,
sem bar utan á sér harða og
hrjúfa skel og var of stoltur af
sjálfum sér til að skeyta mikið
um manngreinarálit smáborgar-
anna í Reykjavík, víkingur að
eðli, sem það lagðist aðallega fyr-
ir að „veiða kvenfólk og vöðu-
seli“, að æðarkollum ógleymdum.
Ein af þeim, sem komst í skot-
færi þessa mikla veiðimanns, var
ung heimasæta úr afdölum Borg-
arfjarðar, sem kom heim í föður-
garð til fátækra foieldra eftir
vetrardvöl í Reykjavík, vonsvikin
og kona eigi einsömul. Þar ól hún
söguhetjuna 23. okt. 1901 og vaið
læknir að taka með töngum strák
inn, sem þrjóskaðist við að flytja
í þessa veröld, enda telur hann
sig hafa . -rið -b„ðinn og óvel-
kominn, jafnan gest og framandi
í þessum heimi, fremur illa séð-
an, „einkum af lélegu fólki,
óþokkum, vanmetakindum og
öðru illþýði“.
Móðir Kristmanns lét foreldr-
um sínum eftir að annast upp-
eldi drengsins, fluttist í annan
landsfjórðung fáum vikum eftir
fæðingu hans, giftist þar og leit
ekki þennan frumburð sinn fyrr
en eftir fimmtán ár. Hún varð
honum því aldrei nema „ævin-
týri einmana strákpeðs og nefnd-
ist Siggamamma.“ Amma hans og
fóstra var roskin kona, fálát og
með hörkudrætti um munninn,
-.0 00-0-0
• * 0 0.0. m 00 0 0 0
Tízkukabarett í Lídó
Rúna Brynjólfsdóttir sýnir
regnhatt úr stykkjótUi efni
með breiðum börðum. Upp-
slögin á ermunum á Anglo-
mac-kápunni, eru úr sams-
konar efni.
Sigríður Geirsdóttir í loð-
fóðruðum skinnlíkisjakka.
SL. FÖSTUDAGSKVOLD var
fyrst sýning „Tízkukabaretts
ins“, sem frú Elín Ingvarsdótt-
ir og ungfrú Rúna Brynjólfs-
dóttir hafa sett á laggirnar,
haldin í Lido.
Sýningin byrjaði mjög
hressilega með því, að 7 stúlk-
ur, 4 karlmenn og 2 börn
gengu með stuttu millibili eft-
ir stokknum í fallegum prjóna
peysum frá Heklu, og voru
þær margbreytilegar að gerð
og lit. Síðan voru sýndar úlp-
ur, skinnlíkisjakkar, regnkáp-
ur og ullarkápur í miklu úr-
vali, og voru öll þau föt, er
sýnd voru einkar heppileg fyr-
ir íslenzka veðráttu. Því næst
voru sýnd karlmannaföt og
nokkrir ullarkjólar með
skemmtilegum höttum, sem
vöktu mikla kátínu. Að lokum
voru sýndir tveir samkvæmis-
kjólar og brúðarkjóll frá Báru,
sem Anna Guðmundsdóttir
sýndi með miklum glæsibrag.
Fyrirkomulag sýningarinnar
var með ágætum. Upphækk-
aður pallur var eftir endilöng-
um salnum, svo vel sást úr
öllum salnum, hvað fram fór
þar, auk þess sem sýningar-
stúlkurnar gengu alveg fram í
anddyri hússins, til þess að
gestir, er sátu í forstofunni,
gætu einnig fylgzt með. Sýn-
ingarstúlkurnar voru mög mis
jafnar, eins og gengur; örugg-
ust í fasi var Rúna Brynjólfs-
dóttir, en sérstaka eftirtekt
vakti ein sýningarmærin, ung-
frú Edda Jónsdóttir, sem heill
aði áhorfendur með fallegu
göngulagi og látlausri fram-
komu. Naut hún sín sérstak-
lega vel í fjólubláum sam-
kvæmiskjól með víðu pilsi,
sem skreyttur var með stóru
blómaknippi í mitti og öðru,
sem hulið var þunnu efni pils-
ins. Karlmenn, sem sýndu,
voru aðeins fjórir, þar af að-
eins einn, sem fær var að bera
uppi karlmannafatnað, Jón
Baldursson, sökum stærðar
sinnar og karlmannslegs vaxt-
arlags. Hinir herrarnir voru
um sem þessum og auka gildi
þeirra. Hattarnir og húfurnar
frá „Hrund“ lífguðu mikið upp
á sýninguna, og klæðnaður úr
verzluninni „Hjá Báru“ var
najög nýstárlegur og smekk-
Jegur, og því miður það eina
sem fram kom í samkvæmis-
klæðnaði.
Skemmtiatriðin voru mörg
og misjöfn og sumt með nýju
sniði. Kynnir var Elín Ingvars
dóttir. Húsfyllir var, og voru
konur í miklum meirihluta, og
var það stór og föngulegur hóp
ur. Nokkrir karlmenn voru
viðstaddir, og virtust þeir
skemmta sér hið bezta, og
sannar það að tizkusýningai
eru ekki eingöngu fyrir hið
veika kyn, enda fer stöðugt
vaxandi sá hópur karlmanna,
sem tízkusýningar sækir.
Edda Jónsdóttir í Anglomac-
kápu meff loffnu fóffri frá
Haraldarbúð
allir of ungir til að bera uppi
karlmannaklæðnað, en nutu
sín mjög vel í útprjónuðu peys
unum. Litla parið. Ylfa Bryn-
jjólfsdóttir og Sigurjón Péturs
son, settu og skemmtilegan
blæ á sýninguna.
Um tízkusýninguna í heild
er það að segja, að töluverður
auglýsingablær hvíldi yfir
henni; þar var sýnd fram-
leiðsla ýmissa fyrirtækja hér
á landi og kom þar mjög
margt fallegt fram, búningar,
sem eru mjög hentugir hér á
landi, en ekki var nógu mikið
skeytt um að sýna frumlegan
klæðnað, rismikinn og glæsi-
legan, sem lyfta upp sýning-
0,0n00-000 0 0 * 0 0 «* «* <‘«*~»*,«*'»* t* i* i* r*
Nei, þetta er ekki Anna —
heldur Ágústa systir hennar
í sportfötum frá Báru.
hert í ævilöngu striti, siðavönd,
trygg og staðföst, en miðlandi
honum lítilli blíðu. Móðursystkini
hans höfðu lengst af horn í síðu
hans og sá eini, sem hann tók
verulegu ástfóstri við, var afi
hans, glæsimenni, sem reið í rétt-
irnar með silfurbúið drykkjar-
horn í feta um öxl, innihaldandi
brennivín, glaður og reifur og
furðulega léttúðugur af kotbónda
að vera. Það hefur verið meira
en lítið varið í þennan borgfirzka
afdalabónda, því að um hann
hafa myndast þjóðsögur og hann
varð yrkisefni öðru borgfirzku
skáldi, Jóni Magnússyni, sém orti
um hann ljóðabálkinn Björn á
Reyðarfelli.
Kristmann fór á mis við þá
móðurblíðu, sem er hverju barni
brýn þörf, og hefur það átt sinn
þátt í að móta skapferli hans og
að einhverju leyti afstöðu hans
til kvenna síðar á lífsleiðinni.
Margt hefur hann þó sótt til
ömmu sinnar, sem kunni ógrynni
ljóða, var skyggn og í vinfengi
við huldufólkið í dalnum.
Þessi innhverfi drengur á af-
dalabænum átti sér ekki önnur
leiksystkini í bernsku en huldu-
fólksbörnin, einkum Ingilín, álfa-
meyjuna fögru, sem hann sá oft,
en fékk aðeins einu sinni að
snerta í svip. Allur kaflinn ura
álfabörnin og konuna í ljósa
kyrtlinum er merkilegur, hvernig
sem á hann er litið. Það mun ekki
vera fátítt, að börn séu skyggn,
en frásagnir fullorðins manns og
viti borins um slíkar endurminn-
ingar eru hins vegar sjaldgæfar.
Kristmann er sjálfur ekki í vafa
um raunveruleika þessara leik-
systkina sinna, sem hann þekkti
sum með nafni. Aðrir munu telja
þau skynvillu upprennandi skálds
með auðugu ímyndunarafli. Á
það skal enginn dómur lagður hér
annar en sá, að efnisheimurinn
er ekki allur þar sem hann er
séður. Eðlisfræðin hefur tekið
það mörg heljarstökk á okkar öld,
að jafnvel er farið að tala um
sérstakan heim „andaefnis", með
sínu sólkerfi og lífi gæddum ver-
um, spegilmynd af okkar sýni-
lega heimi, en þó utan við skynj-
un okkar, a. m. k. enn sem komið
er. Og hvað er þjóðtrúin annað
en samsafn af sálrænni reynslu
liðinna kynslóða, þar sem andinn
nemur fleira en augað sér og
blandað er saman barnaskap og
fornhelgri speki?
★
Átta ára gamall flytzt Krist-
mann með afa sínum og ömmu
vestur á Snæfellsnes og eignast
þar mennsk leiksystkini. Á fyrsta
ári þar verður hann ástfangmn
af leiksystur sinni lítið eitt eldri,
en sú bernskuást endar með sár-
um vonbrigðum og viðbjóði, svo
að hann er vart mönnum sinn-«
andi á eftir. Hugljúf og heið er
lýsingin á æskuástum hans og
Siggu á Gerðabergi, sem dó næeta
vetur. Hann er bráðþroska og
sumarið eftir að hann er fermdur
er hann sviptur sveindómi sínum
af Reykjavökurdömu, sem er
helmingi eldri en hann. Upp frá
því berjast ísoldirnar tvær, sú
bjarta og sú blakka, um ástir
þessa Tristans með tvískipta eðl-
inu milli anda og holds.
Á áratugunum beggja megin
síðustu aldamóta átti enginn gáí-
aður drengur á íslandi æðri ósk
en þá að komast í skóla. Afi
Kristmanns deyr áður en honum
auðnast að styrkja drenginn til
náms, svo að hann verður að láta
sér nægja vegavinnukaupið sitt
til að komast á Hvítárbakkaskól-
ann og fer þaðan með leiðan föru-
naut, berklana, sem þá vom
miklu ægilegri en nú. Skólagang-
an verður ekki lengri, hann fer
til Reykjavíkur og hittir föður
sinn í fyrsta skipti, til Norðfjarð-
ar og finnur móður sína, flækist
milli frænda og vandalausra fyr-
ir austan, sunnan og vestan, upp-
fullur af skáldagrillum og með
andstyggð á líkamlegri vinnu,
sveltur stundum heilu hungri og
verður að snapa eftir ýmsum ó-
geðfelldum störfum, en er venju-
lega rekinn úr vist, því að hann
Framh. á bls. 17.