Morgunblaðið - 31.12.1959, Qupperneq 8

8
MORCl!NfíT.4fílfí
FimmfridaGrur 31. <fes. 1959
Tryggingar eiga að hafa það markmið
eitt að veita fólkinu sem bezta þjónustu
Skortur á lœknum og hjúkrunarkonum
er áhyggjuefni
Útvarpserindi Bjarna Jónssonar lœknis
BJARNI JÓNSSON Iæknir flutti hinn 8. desember sl. út-
varpserindi um tryggingarmál, sem vakið hefur mikla at-
hygli. Hefur Mbl. óskað þess að birta það og fer það hér á
eftir;
ÉG hef verið beðinn að segja álit
læknis á sjúkratryggingum. Ég
er fús til þess, en vil taka það
skýrt fram í upphafi að ég tala
fyrir mig einan, og hef ekkert
umboð til þess að tala fyrir munn
starfsbræðra minna.
Ég vil þá fyrst segja að ég tel
sjúkratryggingar góðar í eðh
sínu. Það hlýtur að vera hverjum
lækni áhugamál að allir sjúkir
fái þá þjónustu, sem bezt verður
á kosið.
Heilbrigðisþjónusta er dýr,
miklu dýrari en allur almenning-
ur gerir sér grein fyrir. Verði
maður sjúkur eða slasist yrði það
flestum ofviða að standa undir
raunverulegum kostnaði við það,
þegar frá eru taldir smákvillar.
Stórar skurðaðgerðir, sem
heimta stóran hóp af langþjálf-
uðu fólki og löng spítalavist er
munaður, sem fáir gætu veitt sér,
ef þeir þyrftu að standa undir
öllum kostnaði sjálfir. Hér þarf
því að fara aðrar leiðir ef allir
eiga að verða hjálpar aðnjótandi
og er aðallega um þrjár að velja.
Frjálsar tryggingar
Ein er sú að láta venjuleg
tryggingafélög annast málið, þá
kaupir fólk sér sjúkratryggingar
þar, líkt og líf- eða brunatrygg-
ingar og það er hverjum frjálst,
hvort hann gerir það eða ekki.
Þessi leið á vaxandi vinsældum
að fagna í Bandaríkjunum. Önn-
ur er sú að láta ríki eða bæjar-
félag standa straum af öllum
kostnaði við heilbrigðisþjónustu.
í þriðja lagi má hafa skyldu-
tryggingar þann veg, að öllum
landslýð sé gert að skyldu að
vera tryggðir og greiða iðgjöld
til trygginganna líkt og húseig-
endum er skylt að brunatryggja
hús sín.
Hér á landi er fólki skylt að
vera í sjúkrasamlögum og hef ég
heyrt á sumum, að þeim finnist
iðgjöldin há, en þeim til hugar-
hægðar get ég sagt að þau standa
hvergi nærri undir þeim kostn-
aði, sem þeim er ætlað og hleyp-
ur ríkið undir bagga og borgar
það, sem á vantar, auk þess, sem
það hefur á sinni könnu laun hér-
aðslækna, kennslu lækna og
hjúkrunarkvenna og sitthvað
fleira.
Hér eru því báðar síðasttöldu
leiðirnar farnar jafnhliða og má
segja að ekki skipti mestu máli
hver borgar hvað, því allt kemur
gjaldið frá fólkinu í landinu og
er það skipulagsatriði hver skrif-
stofa greiðir af hendi féð.
Eina hættan, sem ég sé í trygg-
ingunum er sú, að þær geta gert
læknisþ j ónustuna lélegri þegar
fram líða stundir og þann veg
skaðað 'nning.
I.æknanámið lengist
Það er algild regla, að þau
störf, sem launuð eru af almanna
fé eru lakar launuð, en hin sem
unnin eru á vegum einkafram-
taks. Það er líka regla að stjórnir
ríkisfyrirtækja eru skipaðar af
stjórnmálamönnum og eftir póli-
tískum sjónarmiðum frekar en
hitt ráði, að maðurinn hafi það
til brunns að bera, sem þarf til
að leysa starfið vel af hendi.
Hvorugt hefur komið alvarlega
að sök hér á landi enn hvað
tryggingum viðvíkur, en þó er
greinilegt hvert stefnir.
Læknisnám er langt og erfitt.
Það er lengsta og langerfiðasta
námið i Háskóla íslands nú og
eru þar til vættis allir stúdentar
Háskólans hvaða nám, sem þeir
stunda. Þegar háskóla lýkur,
tekur við hjá flestum margra ára
framhaldsnám og reynslutími
áður en læknar eru taldir hlut-
gengir til sjálfstæðra starfa af
sér og öðrum. Það mun láta
nærri að íslenzkir læknar séu
komnir nokkuð á fertugsaldur,
þegar þeirra raunverulega starfs-
ævi byrjar. Þegar hér við bætist,
að læknar verða að jafnaði ekki
langlífir, þó undantekningar séu,
er ljóst að starfsævi þeirra er
miklum mun styttri en allra ann-
arra stétta þjóðfélagsins.
Hlutgengur læknir þarf að
hafa mikið vinnuþrek og geta
unnið langan dag. Annars nær
hann því ekki að sjá nógu marga
sjúklinga til þess að safna
reynslu og lesa það sem til þarf
og dregst aftur úr.
Til þess að tryggja góða læknis-
þjónustu almenningi til handa
þarf að sjá svo um að greindir
dugnaðarmenn veljist til þessara
starfa. Sjái ungir menn fram á
versnandi afkomu lækna, þa
snúa þeir sér vel flestir að öðr-
um störfum strax í upphafi, þvi
menn sem eru þeim kostum bún-
ir, sem gera góða lækna, geta
brotið sér braut hvar sem er.
Dregur úr aðsókn
Fram að þessu hefur verið
mikil aðsókn að læknadeildinni,
þrátt fyrir langt nám og fyrir-
sjáanlega erfitt starf, en nú er
farið að kveða við annan tón.
Áratuginn 1949—58 innrituðust
að meðaltali 43.5 stúdentar á ári
í læknadeild og síðasta árið þó
aðeins 27, en 1950 voru þeir flest-
ir eða 57. Og í haust innrituðust
aftur aðeins 27. Það mun ekki
fjarri lagi, að þriðjungur þeirra
sem innritast, ljúki embættis-
prófi. Af þeim 27, sem skráðust
í deildina í fyrra, gengu 14 undir
upphafspróf í vor og 6 af þeim
stóðust prófið. Það var því ekki
fullur fjórðungur, sem komst
klakklaust yfir fyrsta áfangann.
Nú skyldi enginn halda að þessir
21 séu skussar. Þeir hafa komizt
gegnum allar hindranir fram að
þessu, lokið landsprófi, sem flest-
ir kvarta undan, komizt gegnum
menntaskóla, sem mörgum verð-
ur að fótakefli og lokið stúdents-
prófi. En þarna stranda þrír af
hverjum fjórum þessara manna.
Má því vera öllum ljóst, að kröf-
urnar, sem gerðar eru, eru háar.
Það verða alltaf nokkrir góðir
menn, sem leggja stund á læknis-
störf hvað lítið, sem þeir kunna
að bera úr býtum, svo við þurí-
um aldrei að kvíða því að eiga
enga góða lækna. Þrátt fyrir erf-
iði, amstur og margskonar von-
brigði, gefur þetta starf fullnæg-
ingu, sem fá önnur störf geta
boðið. En miklu mestur hluti
ungra manna, hefur fullan skiln-
ing á veraldlegum gæðum og vel-
ur þau heldur, enda er nú flest
metið til fjár. Hvort það er heilla-
vænleg þróun mannfólkinu, það
er önnur saga.
Læknar bera of lítið úr býtum
1 British Medical Journal, sem
er málgagn læknafélagsins
brezka, birtist í júní sl. grein
eftir tvo lækna, þar sem þeir
segja frá vinnu sinni og tekjum,
en þar í landi hefur heilbrigðis-
þjónusta verið rekin af rikinu
nú í nokkur ár.
Þessir tveir menn hafa unnið
52 stundir á viku og auk þess
þurft að vera viðbúnir kalli 32
stundir á viku eða samtals 34
stundir á viku. Séu þeim ætlaðar
2 stundir á dag til máltíða þá
hafa þeir 16 stunda vinnudag 6
daga á viku. Fyrir þetta hafa
þeir svo borið úr býtum 1577
pund sterling, þegar kostnaður
hefur verið dreginn frá og jafn-
gildir það í dag kr. 111.706.80
miðað við gengi' 45.70 og 55%
álag. Hvort kaupgeta launa
þeirra svarar til þessarar upp-
hæðar í íslenzkum krónum skal
ég láta ósagt. Skráning á ís-
lenzku krónunni er algerlega ó-
raunhæf enda ekki byggð á nein-
um þeim forsendum, sem ráða
skráningu gjaldeyris yfirleitt, en
sú vitleysa, sem þar ræður, kem-
ur ekki sjúkratryggingum við.
Ein af niðurstöðum læknanna
tveggja er sú, að það sem þeir
bera úr býtum sé fyrir neðan
allar hellur, þegar miðað er við
lengd vinnutímans, ábyrgðina,
sem verkinu fylgir og í saman-
burði við það, sem aðrar stéttir
Bjarni Jónsson
bera úr býtum. Þeir enda grein-
ina á þessum orðum: „Okkur
finnst að við verðum að benda
á, að við erum svo heppnir að
hafa tekjur úr annarri átt. Væri
það ekki, myndum við ekki sjá
okkur fært að vinna læknisstörf
eins og þeim er lýst í þessari
grein".
Það sýnist þá vera svo komið
í Bretlandi, að ekki geti aðrir
stundað þar læknisstörf en efna-
menn, sem hafa ráð á að borga
með sér, ef þeir ætla að gera
það, sem hugur þeirra stendur
til. —
Aukin rannsóknarvinna
En það er ekki aðeins við
praktiserandi lækna, sem ensku
ríkistryggingarnar eru fastheldn-
ar á fé. Ég kom í sumar til Sír
Reginalds Watson-Jones og gekk
á spítala hans um tíma. Hann er
fremstur maður í Bretlandi
þeirra, sem fást við þá grein
læknisfræði, sem ég legg helzt
stund á, einn fremstur maður í
þeirri grein í víðri veröld og hef-
ur líklega borið hróður brezkrar
læknisfræði víðast allra landa
sinna núlifandi, enda var hann
herraður fyrir afrek sín. Maður
skyldi þá halda að ekki væri
skorið við nögl við hann. En það
var öðru nær. Aðstoðarmenn
hans kvörtuðu sáran, sögðust
ekki fá nóg fé til nauðsynlegs við-
halds hvað þá aukningar eða
rannsókna. Hvað skyldi þá um
minni spámennina?
En það eru ekki læknislaunin
ein, sem tryggingarnar þurfa að
borga. Fjöldi fólks þarf spítala-
vist um langan eða skamman
tíma. Fjöldi lyfja, sem voru
óþekkt fyrir 10—15 árum, eru nú
í daglegri notkun og ómissandi
og mörg af þeim eru dýr, af sum-
um þeirra kostar dagsskammtur
tugi króna. Jafnframt hefur rann
sóknastofuvinna margfaldazt, svo
það er álitlegur hópur á hverj-
um spítala, sem fæst við þau
störf, þó lítið beri á þeim út á
við. Til sumra rannsókna þarf
dýr tæki og í alla þessa vinnu
þarf langmenntað fólk.
Handlækningum hefur líka
þokað áfram á öllum sviðum og
nú er hægt að gera margt í þeim
greinum, sem var óhugsandi, þeg-
ar þeir læknar voru ungir, sem
nú eru á miðjum aldri. En ýmsar
þessara aðgerða krefjast margs
fólks og mikilla tilfæringa.
Skortur á hjúkrunarkonum
Hjúkrunarkonur er sú stétt,
sem spítalasjúklingar hafa mest
saman við að sælda. Án hjúkr-
unarkvenna er ekki hægt að reka
spítala, þær eru jafnnauðsynleg-
ur hlekkur í spítalavinnu og
læknar og skiptir því ekki litlu
að ætíð sé völ á nógu mörgum
góðum hjúkrunarkonum. Ríkið
sér um menntun hjúkrunar-
kvenna eins og lækna og starf-
rækir til þess sérstakan skóla.
Framleiðsla á læknum hefur ver-
ið rífleg undanfarin ár, en um
hjúkrunarkonur gegnir öðru
máli, á þeim er hörgull og fjölg-
unin stendur ekki nærri undir
auknum þörfum. Veldur það
fyrst og fremst að skólinn er of
lítill, hann er ætíð fullur og kom-
ast færri að en vilja.
Þó sjúkrarúmum fjölgaði ekk-
ert frá því, sem nú er, þá vantar
tilfinnanlega hjúkrunarkonur og
kæmi til að vanta þar til skólinn
yrði stækkaður.
Þrjú sjúkrahús í byggingu
Nú eru í byggingu þrjú sjúkra-
hús í Reykjavík, ein byggingin,
sú í Landakoti, kemur í stað sex-
tíu ára gamals timburhúss, en
sjúkrarúmum fjölgar þar ekki.
Stækkunin, sem þar verður fer
öll í aukið vinnupláss til þess að
mæta kröfum tímans, skurðstof-
ur, rannsóknastofur o. þ. u. 1.
Hinir spítalarnir tveir, Bæjar-
spítalinn og Landsspítalinn,
fjölga hinsvegar sjúkrarúmum
mikið, svo mikið að þegar þeir
eru báðir fullgerðir eins og fyrir-
hugað er, lætur nærri að fjöldi
sjúkrarúma i Reykjavík tvöfald-
ist. Og hvernig á að reka þær
stofnanir hjúkrunarkvennalaust?
Það er líkt og að gera út skip,
sem engin áhöfn fæst á. Vald-
höfunum hefur margoft verið
bent á þá vá, sem hér er fyrir
dyrum, en þeir hafa skellt við
skollaeyrum. Fé til nauðsynlegr-
ar stækkunar hjúkrunarkvenna-
skólans hefur ekki fengizt.
Sjálfseignastofnanir
1 Bandaríkjunum eru margir
stærstu spítalarnir og kannski
flestir, sjálfseignarstofnanir og
reknir án íhlutunar þess opin-
bera. Þessir spítalar hafa yfirleitt
rúm fjárráð og sumir ágæt, þeir
þurfa ekki að margsnúa hverjum
eyri.
1948 vissi ég til að daggjöld á
spítölum í New York voru 10—
30 dalir fyrir þá, sem sjálfir borg-
uðu fyrir sig. 1 þessu gjaldi var
ekki innifalin læknishjáp eða
rannsóknir eða Röntgenskoðanir
og ekki nema sum lyf. Hitt þurfti
sjúklingur að borga aukreitis.
Með gengi á dollar 16.32 og 55%
yfirfærslugjaldi er þetta grunn-
gjald frá 253.00 kr. til 759.00 kr.
Síðan hefur allt verðlag vestra
hækkað mikið, en hve mikið
þessi gjöld hafa hækkað veit ég
ekki. - >
Hvað borga tryggíngarnar?
Hvernig er þessu háttað hér?
Tryggingarnar borga kr. 120.00
á legudag og eru þar innifalin
öll lyf og rannsóknir.
Mér er tjáð að meðalverð á
hótelherbergi í Reykjavík sé nú
um kr. 65.00, en meðalverð á
fæði á hótelum, morgunverður,
hádegisverður og kvöldverður sé
um kr. 100.00 eða að samanlagt
kosti vist á hóteli kr. 165.00 -f-
15% = 189.75. Það vantar því
58% upp á að daggjöld trygging-
anna dygðu fyrir hótelvist og eru
þá ótalin lyf, hjúkrun og allur
rannsóknakostnaður. Þar sem
ríki eða bæjarfélög reka spítala
borga þau hallann, en hvað eiga
hinir að gera?
Fyrir aldamótin síðustu og
fram að fyrri heimsstyrjöld var
háborg læknisfræðinnar í Ev-
rópu og reis kannske hæst í lönd-
um Þjóðverja, Þýzkalandi og
Austurríki. Þau lönd voru þá rík
stórveldi.
Þungamiðja læknavísindanna
Á síðustu áratugum hefur
þungamiðja allra læknavísinda
flutzt vestur um haf. Af hverju?
Er það önnur manntegund, sem
þar býr. Ónei; Obbinn af framá-
mönnum þar er af anglo-germ-
önskum eða skandinavískum
stofni. En þeir hafa fjárhagslegt
olnbogarúm og það gerir gæfu-
muninn.
Ég sagði í upphafi að ég teldi
tryggingar góðar í eðli sínu. Ég
vil endurtaka það. En því aðeins
tel ég þær góðar í raun að þær
hafi það markmið eitt að veita
fólkinu sem bezta þjónustu. Hvað
má það kosta að lækna Jón Jóns-
son? Því er bezt að hver svari
fyrir sig.
Ætli maður að kaupa sér borð
eða bíl eða teppi á gólfið hjá séf,
setja þeir sér flestir hámarksverð
og sé hluturinn dýrari, láta þeir
hann vera. En hver segir að hann
vilji ekki fjör og heilsu fari hún
fram úr ákveðnu verði. Myndi
nokkur kjósandi greiða atkvæði
móti þingmanni sínum fyrir það,
að hann styddi aukið framlag til
hjúkrunarkvennaskóla svo að
kjósendur hans ættu völ mennt-
aðra hjúkrunarkvenna þegar þeir
veikjast; eða skyldi nokkur þing-
maður þurfa að óttast um þing-
sæti sitt þó hann beitti sér fyrir
því að spítalar fengju þær
greiðslur, sem þeir þurfa til þess
að veita þá þjónustu, sem bezt
er á hverjum tíma.
Hvað stoðaði það manninn,
þótt hann eignaðist allan heim-
inn, ef hann biði tjón á sálu
sinni, stendur í gamalli bók, en
ég vil spyrja ykkur, sem mál mitt
heyrið, hvers virði er allur ver-
aldarauður, þeim, sem misst hef-
ur heilsu eða líf?
Gott aff vera tryggffur
Það er gott að vera tryggður,
en það má gera of mikið af öllu.
Það er engum holt að vera tryggð
ur 100%, hitt er öllum betra að
hver beri nokkurn skaða af sínu
tjóni.
Forfeður okkar á söguöld vissu
þetta. Þeir höfðu samtryggingu
á bústofni og húsum og segja mér
fróðir menn, að ekki muni sagnir
af öðrum tryggingum eldri, á
Norðurlöndum a. m. k. þeir bættu
engum meira en hálfan skaða.
Á Þýzkalandi mun vera einna
lengst reynsla af sjúkratrygging-
um, þær voru orðnar almennar
þar fyrir aldamót. Takmak þeirra
og leiðarljós var að spara, líkt og
nú sýnist vera að endurtaka sig
á Englandi. Risu upp í kringum
þær skrifstofubákn með feiki-
legri skipulagningu og botnlausri
skriffinnsku. Var svo komið fyrir
stríð, að læknar trygginganna þar
í landi þurftu að sinna svo mörg-
um sjúklingum ef þeir áttu að
hafa ofan af fyrir sér, að með