Morgunblaðið - 14.01.1960, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 14. jan. 1960
MOJtCTJNfíLAÐIÐ
13
Pétur Sæmyndsen,
framkvæmdastjóri
F. Í.I.:
Verksmiðjuiðnaðurinn 195
UM ALLMÖRG undanfarin ár
hefur það verið venja að gera hér
í blaðinu nokkra grein fyrir af-
komu verksmiðjuiðnaðarins á
liðnu ári. Það hefur þó alltaf
skort mikið á, að ítarlegar tölu-
legar upplýsingar væru fyrir
hendi um þróun iðnaðarins á
hverjum tíma. Hefur verið sér-
lega bagalegt að hafa ekki upp-
lýsingar um framleiðslu þessa at-
vinnuvegar, þar sem framleiðslu-
tölur eru jafnan nokkuð góður
mælikvarði á þá þróun, sem átt
hefur sér stað. Hagstofa Islands
hóf fyrir nokkrum árum að safna
skýrslum um framleiðslu iðnaðar
vara úr allmörgum iðngreinum.
Hafa þessar skýrslur nú verið
birtar tvö ár í röð og gefa nokkuð
ítarlegt yfirlit yfir framleiðsiu
iðnaðarins á árunum 1957 og
1958. Enda þótt allmikið vanti á
að skýrslur þessar séu tæmandi,
því meðal annars vantar upplýs-
ingar frá ýmsum þýðingarmikl-
um iðngreinum, þá má nota þess-
ar tölur til samanburðar með
nokkrum árangri. Algengast er að
nota vísitölur til að sýna þróun-
ina á hverjum tíma. T. d. tíðkast
það á Norðurlöndum, að út séu
gefnar mánaðar vísitölur, sem
sýna hvaða breytingar hafi áft
sér stað á iðnaðarframleiðslunnx.
Er þá jafnan gerð grein fyrir
breytingunum, og helztu orsakir
þeirra raktar. Eru þessar skýrsl-
ur góður leiðarvísir fyrir þá, sem
veita atvinnurekstri forstöðu og
eins fyir stjórnarvöldin, hvaða
stefnubreytingar þurfi að gera á
hverjum tíma. Er ekki vafi á því,
að þessi skortur á tölulegum og
hagfræðilegum upplýsingum um
iðnaðinn hefur oft orðið honurn
þungur í skauti á undanförnum
árum, því þeir sem með völdin
fara hafa m.a. af þessum sökum
hvorki gert sér grein fyrir mikil-
vægi iðnaðarins fyrir þjóðarbú-
skapinn né verið ljóst hvaða af-
leiðingar ýmsar stjórnarráðstaf-
anir og löggjöf hefur fyrir af-
komu hans.Skýrslur Hagstofunn
ar um framleiðslu iðnaðarvara á-
samt iðnaðarskýrslum 1950 og
1953 eru fyrsti vísirinn af fuli-
komnari upplýsingum um þróu.n
iðnaðarins hér á íslandi í þeirri
merkingu, sem rædd var hér að
ofan. Að vísu er ekki enn hægt
að nota þessar upplýsingar nema
að litlu leyti til að búa til visi-
' tölur yfir framleiðslu iðnvain-
ings því til þess þyrftu þær bæði
að vera ítarlegri og svo vantar
gögn um hinn almenna mæli-
kvarða, sem gera mundi vísitöiu-
útreikning mögulegan, það er að
segja verð varanna. Nauðsynlegt
er að þessum útreikningum verði
komið í fast form hið fyrsio,
enda þótt það hafi nokkuð aukin
útgjöld í för með sér. Þrátt fynr
þá vankanta, sem á skýrslunum
eru, má gera sér nokkra grein
fyrir þróun iðnaðarframleiðslunn
ar 1958 miðað við 1957. Afkoma
virðist hafa orðið mjög misjöín
hjá hinum ýmsu greinum iðnað-
ar, hjá sumum hefur framleiðsian
aukizt og öðrum minnkað. Einna
mest virðist aukningin vera í
framleiðslu allskonar umbúða þó
sérstaklega pappa-stál- og blikk-
umbúðum. Jókst framleiðs'a
pappaumbúða um rúm 33%, stái-
tunna um tæp 37% og blikkdósa
yfir 100%. Nokkur aukning varð
á framleiðslu allskonar ytri fatn-
aðar en þó ekki meiri en um
3—4% að jafnaði. Einnig var
nokkur aukning á framleiðs'u
vinnufatnaðar og innri fatnaðar.
Tæp 17% aukning varð á fram-
leiðslu hreinlætisvara og 6%
aukning á framleiðslu drykkjar-
vara. Aftur á móti dróst fram-
leiðsla á kexi saman um 4%, sæl-
gæti 9%, skófatnaði rúm 2%, leð-
urvörum um 9%, og á rafmagns-
tækjum um 19%. Framleiðsla á
kaffi, smjörlíki og matarefnum
stóð næstum í stað.Allmikill sam
dráttur varð í veiðarfæraiðnað-
inum og minnkaði framleiðsla
allra vörutegunda þar nema á
botnvöipugarni úr manilahampi.
Jókst framleiðsla á botnvörpu-
garni um tæp 20%, en minnkaði
á öngultaumum um nær helming
og þorska- og ýsunet úr nylon um
rúm 17%. Samdráttinn í veiðar-
færaiðnaðinum má að verulegu
leýti rekja til hinnar óhagstæðu
samkeppnisaðstöðu, sem hann
býr við. Vegna rangskráðs gengis
islenzku krónunnar verður inn-
lendur kostnaður langtum hærri
hér, heldur en við sambærilega
framleiðslu erlendis. íslenzkur
veiðarfæraiðnaður mundi vera
fullkomlega samkeppnisfær á
Evrópumarkaðnum, ef gengi ís-
lenzku krónunnar væri skráð í
samræmi við verðmæti hennar
gagnvart erlendum gjaldeyri.
Þetta er ömurleg staðreynd, þar
sem íslendingar ættu að geta
staðið mjög vel að vígi við fram-
leiðslu og útflutning veiðarfæra,
ekki sízt vegna þess, hve heima-
markaður er stór, en hann er aðal
lyftistöng þessa iðnaðar. Þetta
sama á reyndar við um fiski-
skipasmíðar, því við eðlilegar að-
stæður ættum við íslendingar
auðveldlega að vera samkeppnis-
færir í þeirri grein fyrir heima-
Sala Sementsverksmiðjunnar á
sementi nam um 84 þús. tonnum
en framleiðsla sements lá niðri
um tveggja mánaða skeið sökum
rafmagnsskorts. Yfir höfuð virð-
ast svörin vera á þá leið, að fram-
leiðslan hafi orðið mjög svipuð
á þessu ári og var 1958. í sumum
greinum fatnaðariðnaðarins hef-
ur orðið einhver aukning en þó
ekki mikil en. í öðrum hefur orð-
ið einhver samdráttur, meðal ann
ars um 6—-7% hjá eiiiu stórfyrir-
tæki. Hjá mörgum fyrirtækjum
í fatnaðinum hefur framleiðslan
staðið nokkurn veginn í stað.
Framleiðslan á hreinlætisvörum
virðist vera mjög svipuð og 1958
en þó frekar aukizt. Svipað má
segja um kex og sælgætisfram-
leiðslu. Framleiðsla raftækja var
einnig svipuð því sem var 1958
en mun frekar hafa minnkað, þó
ekki að ráði. Töluverð aukning
mun hafa orðið á framleiðslu.
öls og gosdrykkja. Einnig
mun framleiðsla pappaum-
búða hafa aukizt nokkuð og þá
sérstaklega fiskumbúða. Sömu erf
iðleikarnir hafa steðjað að veiðar
færaframleiðslunni og undanfar-
in ár. Þó varð aukning á fram-
leiðslu Hampiðjunnar en afkoma
netaverksmiðja hefur farið hríð-
versnandi. Er nauðsynlegt að ráð-
stafanir verði þegar gerðar til
þess að bæta afkomu veiðarfæra-
un hjá mörgum öðrum fyrirtækj-
um vegna hráefnaskorts en í flest
um tilfellum bjargazt einhvern
veginn á síðustu stundu. Þó mun
hráefnaskortur í mörgum iðn-
greinum vera mjög alvarlegur
núna um áramótin og mega horf-
ur teljast alluggvænlegar á því
sviði. Hafa félaginu borizt kvart-
anir um alvarlegan hráefnaskort
t. d. í hreinlætisvöruiðnaði, sæl-
gætisiðnaði og sjófataframleiðsli
ásamt ýmsum öðrum greinum.
Það verður að teljast lágmarks-
krafa, að iðnaðurinn í landinu
geti fengið nógu mikið hráefni
og reglulega til að anna eftir-
spurninni og í það minnsta verð-
ur að taka til greina þá fram-
leiðsluaukningu sem óhjákvæmi-
lega þarf að verða árlega vegna
aukningar fólksfjöldans í land-
inu. Það er alltaf áhættusamt
bæði fyrir iðnrekendur og iðn-
verkaíólk að þurfa að búa við
sífellt öryggisleysi i hráefnamál-
um bæði hvað viðvíkur magni og
tímaákvörðunum úthlutana. Sú
nýbreytni var tekin upp á árinu
af viðskiptamálaráðuneytinu að
semja innflutningsáætlun fyrir
hvort misseri ársins um sig og
ræða þær við fulltrúa innflytj-
enda. Enda þótt iðnaðinum hafi,
eins og framan getur, verið skor-
inn alltof þröngur stakkur í þess-
um áætlunum, verður þó að
Ið'naðarmenn hjá Sameinuðu ver ksmiðjuafgreiðslunni.
markað og e. t. v. erlendan mark-
að. Er satt að segja furðulegt að
ekki skuli hafa verið gert stór-
fellt átak til þess að efla inn-
lenda fiskibátasmíði og koma á
togarasmíði. Til skamms tíma
þurfti að greiða verulega hærri
aðflutningsgjöld af efni til skipa-
smíða en innfluttum skipum, en
nú er skortur á fjármagni auk
rangrar gengisskráningar aðal-
þröskuldurinn á vegi innlendra
skipasmíða.
Samkvæmt upplýsingum frá
allmörgum iðníyrirtækjum í
Reykjavík og víðar má gera sér
nokkra grein fyrir framleiðslu og
afkomu iðnfyrirtækjanna á ár-
inu 1959 miðað við árið 1958, sem
getið var hér að framan. Áburðar
verksmiðjan framleiddi um
18.300 tonn af áburði. Er það
nokkru meira en sl. ár og stafar
af aukinni rafmagnsframleiðsiu
til verksmiðjunnar, en undanfar-
in ár hefur verksmiðjan ekki get-
að starfað með fullum afköstum
vegna skorts á rafmagni. Við til-
komu rafmagns frá Efra-Sogi
standa þó vonir til að verksmiðj-
an geti starfað með fullum af-
köstum á næsta ári, en nýjar
virkjanir eru iðnaðinum mikils-
vert hagsmunamál og fagnaðar-
efni þegar þær taka til staría.
iðnaðarins og er þess að vænta,
að útvegsmenn taki eindregið
undir þá kröfu.
Svo virðist sem iðnaðarfram-
leiðslan hafi staðið í stað eins og
áður er sagt eða því sem næsi
og tæpast hafa aukizt í samræmi
við aukna fólksfjölgun í landinu,
en hún nemur að jafnaði 2—2Vz%
á ári. Sölutregða mun lítt hafa
gert vart við sig á árinu og skort-
ur verið á mörgum iðnaðarvörum
á markaðnum. Þessu heíur valdið
hráefnaskortur, sem alltaf lætur
til sín segja árlega. Er slíkt ekki
óeðlilegt, þegar heildarúthlutun
innflutningsleyfa til hráefna-
kaupa breytist lítt frá ári til árs
og hráefnaverð lækkar ekki. Ekki
munu alvarlegar stöðvanir samt
hafa orðið hjá iðnfyrirtækjum á
árinu vegna hráefnaskorts þótt
stundum hafi það legið nærri.
Nýlega sagði t. d. eitt iðnfyrir-
tæki öllu starfsfólki sínu upp,
vegna þess að enginn hráefni
voru til að vinna úr. Átti fyrir-
tækið hráefni liggjandi á hafnar-
bakkanum, sem það hafði ekki
fengið að leysa út en fékk þó
einhverja úrlausn mála sinna tii
að koma í veg fyrir algera stöðv-
un. Mun þetta þó hvergi hafa
nægt fyrirtækinu til fullkominna
afkasta. Legið hefur nærri stöðv-
segja, að þessi framkvæmd er ti'
bóta meðan ekki er rýmkað um
höftin.
Efnahagsráðstafanir
I lok janúar sl. voru samþykkt
á Alþingi lög um niðurfærslu
verðlags og kaupgjalds, sem ríkis
stjórnin hafði lagt fyrir þingið
með það fyrir augum að hamla
á móti verðbólguþróuninni í land
inu. Var hér að vissu marki geng-
ið inn á nýja braut með því að
lækka verðlag og kaupgjald,
enda svo komið að sú leið, sem
farin hafði verið, að bæta út-
flutningsatvinnuvegunum kaup-
hækkanimar með niðurgreiðsi-
um, sem fjár var aflað til með
auknum sköttum, var álitin ófær.
Hefðu slíkar ráðstafanir haft í
för með sér stórfelldari víxlhækk
anir kaupgjalds og verðlags, en
þekkzt hefur hér á landi og að
lokum leitt til stöðvunar fram-
leiðslunnar og algjörs öngþveitis.
1. desember hafði vísitalan hækk-
að úr 185 stigum í 202 stig og er
lögin voru sett stóðu fyrir dyr-
um miklar verðhækkanir á inn-
lendum iðnaðarvörum, vegna
hækkaðra vinnulauna af þessum
sökum. Iðnrekendur tóku sjálfir
á sig þessar hækkanir á kaup-
gjaldi í tvo mánuði og féllust auk
Pétur Sæmundsen
þess á lækkun álagningar, sem
standa á undir ýmsum „sameigin-
legum“ kostnaðarliðum fyrirtækj
anna. Þrátt fyrir þetta hafa iðn-
rekendur átt ýmislegri óbilgirni
að sæta hjá verðlagsyfirvöldun-
um eins og áður og skort hefur á
samræmi í verðlagsákvörðunum
bæði hvað snertir einstök fyrir-
tæki og heilar iðngreinar.
Fjárfestingarmál
Fjárfestingarmál iðnaðarins
hafa verið með endemum undan-
farin ár. í fyrra var drepið á það
að fjármunamyndun í iðnaði öðr-
um en fiskiðnaði, mjólkur- og
kjötiðnaði hefði numið 5,5% af
heildar fjármunamynduninni á ár
unum 1954 til 1957, en hlutur alla
iðnaðar í fjármunamyndun þess-
ara ára nam aðeins 11,4 af hundr-
aði. Nýrri tölur eru ekki fyrir
hendi, en fjárfesting í iðnaði hef-
ur vafalaust minnkað talsvert
hlutfallslega á síðustu tveimur ár
um, vegna þess að bygging áburð
ar- og sementsverksmiðjanna er
nú lokið. Það er einkar fróðlegt
að bera þessa tölu sainan við sa_ms
konar tölur í öðrum löndum. Ár-
ið 1956 var fjármunamyndun 1
iðnaði í Noregi 16,5 af hundraði
heildarfjármunamyndunar, en
17,2 af hundraði árið 1957. Árið
1955 varð hlutur iðnaðarins í
heildarfjármunamyndun Banda-
ríkjanna 19,0 af hundraði, í Bret-
landi 25,6 af hundraði og í Frakk
landi 23,6 af hundraði.
Talan fyrir Noreg er nokkuð
lág samanborið við Bretland og
Frakkland, en þess ber að gæta,
að Norðmenn fjárfesta mjög mik-
ið í kaupskipastóli sínum, sem þá
kemur að nokkru leyti í stað iðn-
aðar. Fjármunamyndun í iðnaði
hjá hinum nágrannaþjóðunum
virðist því liggja einhvers staðar
í bilinu 17—26 af hundraði allrar
fjármunamyndunar, þótt við virð
umst geta látið okkur nægja
rúma 11 af hundraði. Það var því
ekki út í bláinn mælt hjá René
Sergent, framkvæmdastjóra Efna
hagssamvinnustofnunar Evrópu,
þegar hann mælti á þessa leið í
erindi ekki alls fyrir löngu: „Við
skulum gera okkur grein fyrir
því, að með aukinni iðnvæðingu
er fyrst og fremst hægt að bæta
lífskjörin“. Það er nýstárlegt, en
jafnframt ánægjulegt, að heyra
þennan sígilda sannleika sagðan
úr ræðustól hér á landi og það af
manni, sem allir ættu að geta
tekið mark á. En ekki neitt ein-
asta dagblaðanna í Reykjavík
sem sagði frá ræðu Sergents
endursagði þessi orð.
í fjölda mörg ár hefur það ver-
ið svo hér á landi, að iðnaðinum
hafa verið veitt mjög takmörkuð
fjárfestingarleyfi til að byggja
yfir sig lítil sem engin gjaldeyris-
og innflutningsleyfi til að flytja
inn vélar og tæki og víðsýni inn-
flutningsyfirvaldanna hefurmeira
að segja verið svo mikil að oft
hefur legið við að framleiðsla
iðnfyrirtækja hafi stöðvazt vegna
skorts á leyfum til varahluta-
kaupa. Árangurinn hefur orðið,
að fjöldi íslenzkra iðnfyrirtækia
starfar algjörlega í ófullnægjandi
húsnæði með gömium, úreltum og
slitnum vélum fyrir utan að þurfa
að glíma við hráefnisvandamál,
sem áður hefur verið minnzt á.
Vöxtur þjóðarteknanna mun
halda áfram að verða rýr, ef
Framh. á bls. 14