Morgunblaðið - 24.01.1960, Síða 9

Sunnudagur 24. jan. 1960
9
M n R r. T’TV R 1. 4 Ð 1 Ð
*
Undir
gervitun gii
Thor Vilhjálmsson: Undir
gervitunsli; ferðaþættir.
Helgafell 1959.
A SLÉTTUM A-Evrópu hefur
verið gerð tilraun til að stofna
himnaríki á jörð. Hvort þetta
muni hafa lukkazt er kannski
mesta hitamál aldarinnar_ Þegar
vísindamönnum þar eystra tókst
fyrstum jarðarbúa að koma
gervitungli á braut kringum
hnöttinn og haefa tunglið
með eldflaug nokkru síðar,
fannst sanntrúuðum vinum þessa
ríkis að nú væri heimskulegt af
okkur að efast lengur: þarna
væri sannanlega úr Útópía
sem oss hafði verið að dreyma
um í aldir. Aðrir telja hæpið, ef
ekki fávíslegt, að gera tækniaf-
rek, svo sem smíði eldflauga, að
mælistiku á yfirburði eins þjóð-
skipulags yfir annað; vilji sósíal-
istar það komast þeir ekki hjá
að kingja þeim bita að nazism-
inn hafi verið fullkomnasta þjóð
skipulag í heimi meðan hann var
óg hét, — fullkomnari en sósíal-
isminn — því Þjóðverjar stóðu
öðrum framar í smíði eldflauga á
valdatíð Hitlers, eða svo hefur
maður heyrt.
Á síðari árum hafa margir ís-
lendingar ferðazt til Sovétríkj-
anna í boði þarlendra. Okkur
hinum, sem aldrei var boðið upp
á slíkt, þykir girnilegt að heyra
frásagnir þeirra vegna þess styrj-
ar sem stendur um þessa voldugu
ríkjasamsteypu. Okkur er í
fersku minni viðtal við Stein
Steinarr í Alþýðublaðinu sumar-
ið 1956 og sitthvað fleira sem
austurfarar hafa látið út úr sér.
Nú hefur Thor Vilhjálmsson
skrifað alllanga bók um ferð til
Sovétríkjanna. Fór hann þangað
á síðastliðnu vori sem limur í svo
kallaðri menningarsendinefnd_
Thor er þaulvanur að segja frá
reisum sínum. Hefur hann skrif-
að mýgrút af greinum í Þjóðvilj-
ann á undanförnum árum þar
sem hann lýsir ferðum sínum í
Evrópu. Hafa greinar þessar þótt
skemmtilegar, fullar af hugkvæm
um lýsingum á fólki og merk-
um stöðum og ómerkum. Hef ég
marga heyrt segja að honum láti
mun betur að rita ferðaþætti en
semja skáldverk. Skal ég ekki
hreyfa andmælum við því.
Thor upphefur frásögnina þar
sem hann siglir á Tröllafossi
reiðan sjó suður til Hamborgar.
30 hross eru og meðal farþega og
yfirgefa þau skáldið í Hamborg,
en í Kaupinhafn tekur Tlior járn
brautarlest og nemur lítt staðar
fyrr en í Leníngrad, ef frá er
talinn stuttur stanz sem hann
gerði i Helsinki. Thor skoðar sig
um Leníngrad; fer í Vetrarhöll-
ina og á balletsýningu. Heldur
síðan til Moskvu og tekur nú að
gæta kynlegs ofnæmis höfundar
fyrir Gunnari Benediktssyni (sem
frægt er orðið af nýlegum blaða-
skrifum). 1 Moskvu skoðar Thor
hið markverðasta, — í þessu
stærsta þorpi heimsins eins og
borgin er stundum kölluð, —
Kreml, háskólann, fer í leikhús
að sjá Tsékov-sýningu sem heili-
ar hann mjög, sér balletsýningu
í Bolshoi, heimsækir kvikmynda-
ver borgarinnar (Mosfilm). Frá
Moskvu liggur leiðin til Kákasus,
finnast honum viðbrigðin góð
,.eftir drungann í Moskvu“ lízt
betur á fólkið. í Georgíu situr
Thor prýðilega veizlu og skoðar
teverksmiðju, auk þess sem hann
heimsækir hina fornu höfuðborg
landsins, Mskheta (ég læt lesend-
ur um framburðinn). En snýr
brátt aftur til núverandi höfuð-
borgar, Tiflis. Segir frá nú bióferð
Ekki er samt til setunnar boðið
því undir miðnætti það kvöld
er lagt af stað með járnbrautar-
lest vestur að Svartahafi ( í bók
■mi stendur suður að Svartahafi,
sem er rangt, því Batumi sem
förinni er heitið til er beint í
vestur frá Tíflis). í þessari reisu
skoða þeir félagar „mikið og
stórt hvíldarheimili og hressing-
arból“ og sitthvað fleira, t.d.
gróðurtegundasafn, „samyrkjubú
sem hafði terækt að sérgrein“ og
barnaskóla. Þá sitja þeir einnig
mjög stórbrotna veizlu og er frá-
sögn Thors af henni einn
skemmtilegasti kafli bókarinnar.
„Allir urðu að halda ræður, og
eftir því sem leið á veizluna þvi
fúsari urðu flestir til ræðuhalda,
og töluðu sumir oft, og ræðan
færðist æ fjær jarðneskum
grundvelli og nær flugleiðum
hinnar heilögu dúfu‘‘. — Og svo
er aftur snúið til Tíflis, og í þetta
Thor Vilhjálmsson
sinn segir frá heimsókn í ung-
herjahöll eina; ,.þar koma börnin
í tómstundum og eru nokkra
tíma tvisvar í viku og stunda
áhugamál sín undir leiðsögn sér-
fræðinga“. Af allri frásögn höf-
undarins að dæma er hús þetta
til fyrirmyndar. — Er nú komið
að kveðjustundinni í Tíflis, og
játar Thor að dvölin þar hafi
verið sér ánægjuleg á margan
hátt. Og svo er það Moskva á ný.
Segir Thor nú frá heimsókn til
rithöfundarins Polevojs sem
„sagði okkur ýmislegt af Sovét-
bókmenntum"; fer allmörgum
orðum um heimsókn í Tretjakov-
safnið þar sem hann hreifst mest
af hinum gömlu íkónum, en
„síðari tíma málverk Rússa orka
ekki mjög sterkt á þá sem hafa
vanizt við myndlist Vestur-
Evrópu“. segir höf. — Frá
Moskvu heldur svo sendinefndin
til Leníngrad og sundrast þar.
Thor verður eftir og tekur sér
bólfestu á Hótel Astöría, Sær
„skínandi túlk og fyrirgreiðslu-
mann Victor að nafni", og held-
ur nú áfram að skoða borgina
undir leiðsögn hans og eiga þeir
oft tal saman um bókmenntir.
Thor ræðir alllengi við Proko-
fieff formann rithöfundasam-
bands Leníngrad og leggur fyrir
hann ýmsar aktúéllar spurning-
ar. Auk þess Ser höf. í bíó og
kvikmyndaver Leníngradborgar
og skoðar safnið í Vetrarhöllinni
og verður mjög hrifinn. Og svo
er Rússlandsdvölin á enda.
„Gjarnan hefði ég viljað vera
ofurlítið lengur og kynnast fleiru
og skoða meira, horfa og hlusta.
Verst að skilja ekki rússneku**.
Og heimleiðin liggur yfir Norð-
urlönd. Kemst Thor þar í kýnni
við ýmsa listamenn og eru þeir
kaflar heldur utangarna í þess-
ari bók. Frásögninni lýkur í
Gautaborg með lýsingu á 1. maí
hátíðahöldum.
—II—
En hvert er svo álit Thors Vil-
hjálmssonar á Ráðstjórnarríkjun-
um að þessari ferð lokinni? Er
hann hrifinn fram úr máta? Nei
svo er ekki, og oft fer hann háðu
legum orðum um það sem fyrir
augu bar, og grunar mig að sum-
um vinum þessara ríkja sé nokk-
ur stríðni í þeim lýsingum hans.
Að vísu er bókin sáralítil ef
blátt áfram nokkur heimild um
daglegt líf og hugarheim
sovétborgarans, enda virðist
skáldið ekki hafa gert sér
far um að tala við múgamenm
Reyndar segir hann á bls. 136:
„Mættum við heyra óskir yðar?
höfðu gestgjafar okkar spurt
þegar við komum til Moskvu.
Meðal annars bað ég um að mega
koma á alþýðuheimili en kom
ekki á neitt nema á samyrkju-
búinu í Georgíu þar sem okkur
var haldin hin stórfenglega
veizla sem ég hef'áður sagt frá“.
Þá kemur það ekki fram í bók
inni að höf. hafi haft nokkurn
áhuga fyrir atvinnulífi í Sovét,
en það sem athygli hans beinist
að öðru fremur eru listir ýmis-
konar, ekki sízt kvikmyndagerð,
tízka og fólk á förnum vegi, á
götum, í leikhúsum og hótelum.
Myndin sem hann dregur upp af
lífinu í Rússiá er því nokkuð
einhæf en fullkomlega í anda
höfundarins: skemmtileg, mynd-
ræn hugkvæmni leikur lausum
hala í eins konar smásjárathug-
unum augans. Allir sem lesið
hafa bækur Thors Vilhjálms-
sonar skilja hvað ég á við,
en þó er rétt að taka eitt dæmi
af ótal mörgum úr þessari bók
handa þeim sem ekki þekkja til
þeirra skrifa. (Bls. 142): „Hin
konan sem stóð á gangstéttinni
og talaði við hana var lítil og
rýr, og minnti á eldspýtnastokk
sem tveim eldspýtum hefur verið
stungið í endann á og þeim síðan
stungið niður í rauf og allt látið
standa upp á endann á borði
fyrir framan spilamann“.
Það sem Thor fer einna háðu-
legustum orðum um er bygging-
arlistin og tízkan í Rússlandi.
Gerir hann réttmætt gys að tild-
urstíl háskólabyggingarinnar á
Lenínhæðum í Moskvu og neðan-
jarðarbrautinni þar í borg, en hið
kynlega er að tízkan þar austur
frá er í algerri andstöðu við
þessa vinsælu húsagerðarlist; þar
gætir ekki hinnar minnstu sund
urgerðar, en í staðinn er kominn
einhver grátlegur kauðasvipur.
Á bls. 39 stendur: Helztu tizku-
skórnir þar hjá kvenfólkinu eru
með gríðarlega þykkum sólum
líkt og offramleiðsla hafi orðið
á fjallgönguskóm af því að hætt
hafi verið við að Sara múghlaup
upp á fjallið Ararat . . . Og:
„Mikið tíðkuðust rósóttir og snið
lausir kjólar eins og saumaðir í
fjarlægri borg, kannski fjarlægu
landi þar sem engar upplýsingar
fengust um vaxtarlag kven-
anna hér og síðan varpað út úr
flugvélum".
Það sem hrífur Thor einna
mest í reisunni er balletsýning
í Moskvu í hefðbundnum stíl;
Tsékov-leiksýningin sem getið
var um áðan og málverk eftir
Rembrandt og impressionistana
sem hann skoðaði í Leníngrad.
Fólkið sjálft finnst honum hins
vegar gleðilaust. Og í sambandi
við kvikmynd sem hann sá og
lýsti alsælu lífi sovétborgarans
segir hann. (bls. 144): „En
hvernig stóð á því að mér fannst
fólkið í kringum mig miklu al-
varlegra en Sovétþjóðir kvik-
myndarinnar Það var þöguit
allt í kringum mig og ég skynj-
aði engan fögnuð hjá því, þessu
raunverulega fólki sem andaði í
myrkrinu allt í kringum mig;
mæður með lítil börn og menn í
þykkum frökkum eða einskonai
úlpum með þreytu vinnudagsins
í svipnum, — eða hvaða þreytu?
—II—
Stíllinn á þessari nýju bók
Thors sver sig í ætt við stíl fjyrri
bóka hans, þó naumast eins há-
stemmdur, en harla kiljanskur
eins og fyrri daginn, stundum
beint oíanúr Gljúfrasteini: „Varla
getur yfirlætislausari mann
þeirra sem hafa hlotið frægð en
Eyvind Johnson" (bls. 184). Eigin
lega finnst mér stíll Thors all-
fjærri þeirri „formhugsjón ein-
faldleikans og hreinleikans" sem
hann talar um á bls. 40—41, þar
segir: „Hvergi í Sovétríkjunum
sá ég vott þess að formhugssjón
einfaldleikans og hreinleikans
sem bannar pírumpár hafi haft
nokkur áhrif þar en hún er
voldugasta aflið í nútímabygging-
arlist annarsstaðar, í list nútím-
ans yfirleitt“. Það eru nefnilega
allmiklar leifar af leiðinda flúri
í stíl Thors Vilhjálmssonar.
—II—
Frágangur bókarinnar er góður
og ekki er hægt að finna að
prófarkalestri. Þó hefðu nokkur
atriði mátt betur fara. Vísurnar
sem teknar eru upp í IX. kafla
— og eru minnir mig eftir Lúð-
vík Kemp um bónda norður á
Skaga — hafa auðsjáanlega
brenglazt undir lokin. Fyrstu orð
in í 2. og 3. hendingu síðustu vísu
munu eiga að skipta um stöðu
En sama er mér þótt Thor sé
ekki gæddur brageyra, þingi þvi
hinu merkilega. — Höf. ríður
á að menn skilji að Georgía og
Grúsía sé sama landið þvi hann
vekur þrisvar máls á því í bók-
inni. Bls. 43: ,,— suður í Georgíu
sem Rússar kalla Grúsíu“. Bls.
64: — og hlýlegt var fólkið suður
í Grúsíu sem þarlendir kalla
Georgíu". Bls. 7: „Enda vorum
við ekki búnir að vera lengi þeg-
ar það var tekið fram í fyrsta
sinn að landið nefndist Georgía
eða Sakartveló. en Grúsía væri
rússneska". — Skrítið er að segja
í þaula Essenin, þegar rétt um
ritun nafnsins er Jessenin. — Þá
eru lokaljóðlínurnar úr kvæði
Majakovskís um Jessenin, sem
vitnað er til handahófslega þýdd-
ar: „en það er erfitt að gera lífið
nokkurs virði“ á að vera: hitt
er mun erfiðara, að vera lífinu
vaxinn.
Hannes Pétursson.
Elnt tíl ýtarlegrar og umfnngs-
mikillnr skdkkennslu ú Aknreyri
SKÁKÞING Norðlendinga hefst
á Akureyri 24. jan. Vitað er nú
um 11 þátttakendur í meistarafl.
og eru meðal þeirra flestir beztu
skákmenn Norðlendinga.
Mótstjórnin hefur boðið Frey-
steini Þorbergssyni skákmanni í
Reykjavík að taka þátt í mótinu
og mun hann taka þátt í mótinu
og verða eini gesturiinn þar.
Strax að mótinu loknu verður
efnt til nýstárlegrar skákkennslu.
Aðilar að henni eru Taflfélag
Akureyrar, stúkurnar á Akur-
eyri og Freysteinn Þorbergsson.
Mun hann kenna öllum börnum
10 ára og eldri, unglingum og
fullorðnum seir. sækja og verður
þátttakendum á námskeiðinu
skipt í flokka. Kennslan fer fram
í Skjaldborg, húsi stúknanna á
Akureyri. Námskeiðin munu
standa í mánaðartima. Er hér um
að ræða ýtarlegri og umfangs-
meiri skákkennslu fyrir almenn-
ing en áður hefur þekkzt hér á
landi.
Poplínkápur
%
með plusshettu
og Trópalvattfóðri
verð kr. 1020
Póstsendum
/T'
Laugaveg 17 — Sími 12725.