Morgunblaðið - 24.01.1960, Qupperneq 12

12
MORGUNTtT, /1Ð1Ð
Sunnudagur 24. jan. 1960
ETtg.: H.f. Arvakur Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsin.gar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstrseti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askrtftargald kr 35,00 á mánuði innamands.
í lausasölu kr. 2.00 eintakið
JULIUS CESAR
JÓÐLEIKHÚSIÐ sýnir um
þessar mundir tvo gam-
anleiki, af því að aðsókn að
Júlíusi Cesar hefur brugðizt.
Þriðji gamanleikurinn er í
undirbúningi. Það er sízt af
öllu ætlun Mbl. að amast við
slíkjum leikjum. En Þjóð-
leikhús eru þó fyrst og fremst
reist til þess að sýna veiga-
meiri verk. „Ei blot til lyst'*
stendur fyrir ófan leiksvið
konunglega leikhússins í
Kaupmannahöfn — og er hóf-
lega orð^ð, eins og Dönum er
líkt.
Það er mjög illt til þess
að vita að sýningin á Júlí-
usi Cesar skuli hafa verið
illa sótt, meðal annars
vegna þess, að hætt er við
að það dragi úr kjarki leik-
hússtjórnarinnar til þess
að ráðast í að sýna meiri
háttar leikrit heimsbók-
menntanna, og leggja í
þann kostnað og það erfiði
sem til þarf.
Menningarviðburður
Sýning þessa mikla harm-
leiks úr sögu Rómverja, eftir
mesta leikritahöfund heims-
ins, var auðvitað stórviðburð-
ur í íslenzkri leikhússögu, svo
að með fullum rétti má segja,
að hvernig sem tekizt hefði,
var sjálfsagt að veita sýning-
unni meiri athygli og aðsókn,
en flestum öðrum sýningum
frá því að Þjóðleikhúsið hóf
göngu sína. Leikdómarar virt-
ust sammála um, að mikið
hafi skort á að leikstjórn og
leikarar hafi valdið þessu
verki til fulls. Samt var þetta
í margföldum skilningi menn-
ingarviðburður, sem átti
betra skilið en að fara fram
fyrir hálfauðum áheyrenda-
bekkjum. Við megum ekki
ætlast til þess, að leikarar
okkar séu frá upphafi Shakes-
peare-leikarar á heimsmæli-
kvarða. Það má ekki drepa
kjark leikhússins og þeirra
til að halda áfram.
En auk þess — fara menn
í leikhús eingöngu til þess að
sjá leiklist? Með þessari
spurningu er auðvitað engan
veginn gert lítið úr leiklist-
inni, né dregin í efa skylda
hvers leikhúss, að reyna af
ítrasta megni að sýna hvert
verk af þeirri list, að það
njóti sín sem bezt. En hins
vegar skal mikið til að svo
takist meðferð hinna mestu
leikrita, að ekki sé viðburður
að sjá þau og heyra. Og vissu-
lega fór því fjarri að áheyr-
pndur hlytu ekki að dá snilld
og vísdóm Shakespeares all-
an leikinn á enda.
Orð Bornard Shaws
í þessu sambandi er vert
að minnast orða Bernard
Shaw, sem einhvern tíma
sagði, að ekki væri þörf á að
leika mjög mikið, þegar verk
sín væru sýnd. Ef leikaramir
aðeins vildu segja tilsvörin,
þannig að þau skildust, þá
myndu áheyrendur hlusta
með athygli allan tímann —
og alls ekki sakna þess að
ekki færu fram ósköpin öll af j
leiklist. Eitthvað á þessa leið
komst Shaw að orði, á sinn
venjulega ýkjufulla hátt.
Hann var sem kunnugt er
mjög hrifinn af leikritum sín-
um, og sannfærður um að þau
væru svo bráðskemmtilega
skrifuð og innihald allt svo
merkilegt, að ekki þyrfti ann-
að en hafa þau yfir á leik-
sviði, skýrt og skilmerkilega,
til þess að halda áhuga og
fögnuði áheyrenda vakandi
frá upphafi til enda.
Sígild Iist
En hvað þá með Shakes-
peare? Morgunblaðinu er
kunnugt um fólk, sem fór oft-
ar en einu sinni á sýningu
Júlíusar Cesars — án þess að
vera ánægt með leiklistina —
en til þess að heyra verk
skáldsins oftar en einu sinni.
Því það er ekki fremur um
Rómverja en okkur sjálfa,
það er að segja um mennina
eins og þeir alltaf hafa verið,
pólitíska öfund og róg, hatrið
á þeim sem meira geta en aðr
ir, hatur æsingamannsins, víl
og hugsýki „nytsamra sak-
leysingja“ — og flótta ónýtra
samsærismanna frá allri á-
byrgð þegar illræðisverkið er
framið.
Þrátt fyrir allt verður að
vona, að höfuðstaður vor ræki
framvegis betur en að þessu
sinni skyldur sínar við vaxt-
ar-veiðleitni íslenzkrar leik-
menningar.
Vonandi verður Júlíus
Cesar tekinn aftur upp, j
áður en langt um líður, j
með ef til vill dálítið
breyttri hlutverkaskipun,
og betur leikinn.
Því þrátt fyrir allar fyrir-
bænir og óskir um óbrigðulan
áhuga á menningarhlutverki
Þjóðleikhússins, þá er víst að
af hálfu alls þorra manna, fer i
sá áhugi að miklu, ef ekki j
mestu leyti eftir því — hvað
leikararnir vilja á sig leggja
fyrir list sína. I

f ~.- ~. -- . * --------------------------
Myndin er tekin frá brezkum tundurspilli,
£1 sem kom til bjargar skipbrotsmönnum af
*J| Lancastria. Þeir svamla í vatninu kringum
á flakið; nokkrir láta fyrirberast á kilinum ...
að rigna niður. Skutur Franconia
sprakk bókstaflega í loft upp, er
öflug sprengja hitti í mark. Skip
ið sneri þegar við og sigldi heim
á leið sem það mátti — en önn-
ur vélin var óvirk ,svo að ekki
var hraðinn mikill. — Lancastria
hélt hins vegar áfram og varpaði
ogbiðudauðans
Kveiktu
sér í
sígarettu —
aðra hliðina, rétti sig svo við að
nýju, en valt jafnskjótt yfir á
hina síðuna — og hvolfdi. —
Hundruð hermanna stukku fyrir
borð. Sumir reyndu að leysa
björgunarbátana, en aðeins fáir
þeirra komu niður í sjóinn á
réttan kjöl, og þeim hvolfdi öll-
um innan skamms ,þegar þeir,
sem voru á sundi í sjónum,
flykktust að og reyndu að kom-
ast um borð. — Brátt varð yfir-
borðið allt þakið þykkri olíu frá
skipinu.
Allir virtust rólegir
—- Þegar stórskipinu Lancaslria
hvolfdi með 6000 herittenn
um
A TLANTSHAFSFAR Cun-
ard-útgerðarfélagsins,
Lancastria, lá í Liverpool.
Stórt, gamalt skip, sem
aldrei hafði þótt sérlega góð-
ur farkostur og ekki orðið
vinsælt meðal farþega sinna.
Nú geisaði styrjöld, og Lan-
castria gamla hafði verið
máluð í ömurlegum, gráum
lit, til þess að hún væri ekki
eins gott skotmark fyrir óvin-
ina á hafi úti.
— * —
Skipið þurfti að fara í slipp.
Botninn var orðinn alþakinn
skeljum og sjávargróðri, og
margt þurfti lagfæringar við um
borð. Hluti áhafnarinnar var
þegar genginn frá borði, og menn
hugðu gott til hvíldarinnar.
'fc Úr höfn
Það var hinn 15. júní 1940.
Á ströndum Norður-Frakklands
söfnuðust saman sigraðar leifar
brezka hersins. Belgíukonungur
hafði fyrirskipað uppgjöf. —
Franski herinn var gersigraður.
En á ströndinni við Brest, St.
Nazaire og víðar voru enn leif-
ar brezka hersins — og horfðu
vonaraugum yfir sundið.
Þennan dag, 15. júní, var gef-
in skipun um að Lancastria
skyldi tekin úr slipp og send til
Frakklands til þess að sækja
hina brezku hermenn. Hægt og
treglega fóru gamlar vélar skips-
ins í gang — eins og þeim væri
það þvert um geð. Það tókst að
kalla saman meginhluta áhafnar-
innar á skammri stund, og hinn
úr sér gengni „Atlantshafs-risi“
lét úr höfn.
6000 hermenn í stað 3000
Lancastria náði heilu og höldnu
að Frakklandsströnd, ásamt öðru
stríðsgráu farþegaskipi, Franc-
onia. — Drunur frá þýzkum
sprengjuflugvélum fylltu loftið
— og á ströndinni biðu brezku
herflokkarnir milli vonar og
ótta. Og þýzku sprengjunum tók
borð
loks akkerum fast uppi við
ströndina í mynni Loire-fljótsins.
— Jafnskjótt tóku brezku her-
mennirnir að flykkjast um borð.
— Hve marga getið þér tekið?
spurði yfirmaðurinn í landi skip
stjórann. — Þrjú þúsund, svar-
aði Sharp skipstjóri. — En áður
en kvöld var komið, voru 6000
hermenn komnir um borð í Lanc-
astria. — Þarna í grenndinni lá
einnig farþegaskipið Oronsay.
Bæði voru skipin hið bezta skot-
mark fyrr þýzku sprengjuflug-
vélarnar, sem gerðu hverja árás-
ina eftir aðra. Oft munaði ekki
hársbreidd, að þær hittu í mark
— og loks varð Oronsay fyrir
s
s
Frásögnin, sem
s
sprengju. Þykkt reykský lagðist
yfir.
•fa Þjóðverjarnir hitta í
mark
Sharp skipstjóri ákvað, þrátt
fyrir þetta, að bíða kvöldsins og
dimmunnar, áður en hann létti
akkerum og sigldi frá ströndinni,
þar sem kafbátar og aðrar leynd
ar hættur biðu. Þetta var örlaga
rík ákvörðun, því að einni
klukkustund síðar hittu tvær
stórar sprengjur Þjóðverjanna
skipið, og komu þá m.a. tvö stór
göt á aðra síðu þess. öninur
sprengjan gekk alla leið niður
í aðra lest, þar sem flokkur dauð
þreyttra orrustuflugmanna hafði
lagt sig til hvíldar. Þeir létu þar
allir lífið á svipstundu.
Lancastria tók þegar að sökkva.
Þetta stóra skip lagðist fyrst á
Mikill hluti þeirra, sem voru
um borð í Lancastria, kunni ekki
að synda, og voru margir þeirra
kyrrir á skipinu. Þeir skriðu út
á síðurnar, er Lancastria lagðist
á hliðina og síðan áfram upp á
kjölinn, þegar skipinu hvolfdi al-
veg. — Hundruð manna voru lok
uð niðri í lestum og annars stað
ar í skipinu og höfðu enga mögu
leika til björgunar. Samt virtust
allir vera furðu-rólegir. — Ein-
hvers staðar hóf hermaður upp
raust sína og söng: — „There will
always be an England“. Margir
tóku undir. Nokkrir settust —
hinir rólegustu, að því er virtist
— á skeljum þakinn botn skips-
ins og kveiktu sér f sígarettu á
meðan þeir biðu dauða síns.
Fljótlega tóku skip og bátar að
flykkjast á slysstaðinn. Frá hinu
hálfeyðilagða Oronsey komu
björgunarbátar, og tveir eða
fleiri brezkir tundurspillar sigldu
á fullri ferð í áttina til flaksins,
þar sem mannshöfuð hnigu og
sigu í öldunum hundruðum og
þúsundum saman. Og svo var
hér birtist er
byrjað að draga mennina upp úr
sjónum. Sumir voru orðnir tvo
taugaspenntir og ringlaðir, að
þeir beittu s.ðustu kröftum sín-
um til þess að synda á móti björg
unarbátunum, löngu eftir að ljóst
var, að þeim yrði bjargað. Marg
ir ofbuðu sér á þennan hátt — og
létust úr hjartaslagi.
Fitan varð honum að
fjörtjóni
Margar sögur hafa verið sagð-
ar frá þessum atburði, eins og
jafnan þegar slíkt gerist. — Ung-
ur herprestur, sem var uppi á þil
fari, þegar Lancastria tók að
sökkva, stökk ekki fyrir borð
eins og hinir. Hann ruddi sér
braut niður í lest tl þess að reyna
að veita þeim traust og huggun
síðustu andartökn, sem enga
von höfðu um björgun. — Ein-
Framh. á bls. 16.
//
Lancastria
//
j
\eftir Geoffrey Bond, sem kom út\
i London eigi alls fyrir löngu