Morgunblaðið - 02.03.1960, Side 13

Morgunblaðið - 02.03.1960, Side 13
Miðvikudagur 2. marz 1960 MORGU1VBLAÐIÐ 13 una, sem velt var um koll í frelsisbyltingunni. Þessar embættaveitingar leiddu til þess, er hinir nýju menn tóku við, að margir starfs menn Musikakademíunnar og leikhúsanna urðu að víkja. Má hér við bæta, að leikhúsin í Ung verjalandi höfðu sætt mikilli gagnrýnij fyrir að sýna leikrit, sem á engan hátt varða social- istiskan raunveruleika, eins og það er orðað. Þegar Samband ungverskra rithöfunda (er bannað var eftir frelsisbyltinguna) var endur- skipulagt í september 1959, voru mættir á fundinum aðeins 80 af þeim 500, sem áður voru í sam- bandinu, og í sannleika sagt, — aðeins 110 hafði verið boðið. — Listar, með nöfnum manna, sem lagt var til, að kosnir yrðu _ í stjóm, var dreift meðal fundar- manna. Menn gátu strikað út nöfn, en fundarmönnum var ekki leyft að setja önnur í staðinn. frjálsir og gera tilraunir til að túlka þær. í búlgörskum lögum eru ákvæði um það, að tónlistar- menn og söngvarar, sem ætla aS skemmta opipnberlega, verða að tilkynna yifrvöldunum fyrirfram hvaða verk þeir taki til meðferð- ar. í Tékkóslóvakíu hefur mið- stjórn Rithöfundasambandsins, þar sem kommúnistar ráða öllu, bannað útkomu tveggja bók- menntatímarita, vegna þess að i þeim hafði verið vikið frá flokks línunni. Þessi rit eru NOVY ZIVOT og KVETEN en í báðum kom fram viðleitni til þess að viðurkenna hæfileika, sjálf- stæða hugsun og sannleiksást, þrátt fyrir kröfur flokksins um, að sérhvert prentað orð beindi huga lesandans að þeim ein» sanna kommúnisma. „Auðvalds“-bókmenntir fordæmdar. Hinn 18. júlí 1959 var birt tfl-» skipun í lögbirtingablaði Austur- ! Þýzkalands (GESETZBLATT), þess efnis, að í einkabókasöfn- Höfuð Stalins-styttunnar eftir að henni hafði verið steypt. yfir stjórnardeild fór með ýms menningarmál, sagði að þótt sam bandinu (endurskipulögðu) væri ætlað að vera félagsleg REYNIÐ að gera yður í hugar- und land, þar sem rithöfundar og listamenn verða að skipa sér í fylkingu á hverjum morgni frammi fyrir einhverjum em- bættismanni ríkisstjórnarinnar, til þess að heyra af hans munni fyrirskipun um störf hans á þess- um nýbyrjaða degi, — um hvað hann eigi að skrifa um, hvaða „línu“ hann eigi að fylgja, hvað hann eigi að semja, teikna eða mála — hlýða á fyrirskipanir varðandi tæknilegar aðferðir við störfin, hvernig lög hann eigi að semja um hvað hann eigi að syngja — um hvað hann eigi að hugsa um það hvert og hve langt hann megi láta hugsanir sínar reika. Slík mynd sem hér hefur ver- ið dregin upp virðist fjarstæðu- kennd, hlægileg, í augum þeirra, sem njóta frjálsræðis vestrænna landa, en þó verður naumast sagt að hér sé mjög ýkt það, sem raunverulega hefur gerst og er að gerast í Sovétríkjunum og fylgiríkjum þeirra, því að jafn vel þótt engin stjórnarembætt- ismaður í „eigin persónu" hafi tekið sér stöðu við stól rithöf- undarins í lesstofu hans, eða við hlið listmálarans í vinnustofu hans, — eða fyrir aftan ritstjór- ann, þar sem hann situr við skrif borð sitt 1 ritstjórnarskrifstof- unni, þá verða þeir fyrir jafn heimskulegum áhrifum og svo væri, frá fyrirmælum, gegn- smituðum af vilja flokksins, sem þeir verða að fara eftir hvort sem þeim líkar betur eða verr. Því er með öðrum orðum svo var ið, að í Sovétríkjunum og fylgi ríkjunum, verður allt andlegt starf að vinnast til framdráttar kenningum flokksins — í hans þágu. Hugsjónaskortur versti óvinurinn. í Leiðarvísi til stjórnmálalegr- ar sjálfmenntunar (nr. 1, Moskvu jan. 1959), skrifar G. Nedoshi- vin, í grein um ,List hins social- istiska realisma“ (raunsæis- stefnu): .....hugsjónaskortur er versti óvinur socialistiskrar listmenn- ingar, því að frá honum er að eins lítilfjörlegra lista að vænta, innantómra, svo að það veldur sársauka, er þær eru bornar saman við hina voldugu þróun sögunnar nú á tímum. Hinn kom múnistiski flokksandi er sá lífs- vökvi, sem listirnar þurfa, til þess að vera í sannleika mikl- ar“. í fjölmörgum ræðum og grein- um áróðursmanna Kommúnista- ílokksin* er sýknt og heilagt alið á hinu sama. Þeir, sem ekki eru þegar í stað tilkippilegir til að fylgja línunni geta engar leiðir fundið til þess að koma verkum sínum fram. Þeir eru gagnrýndir heift Hugsjónir í fjðtrum arlega. Séu þeir starfsmenn út- gáfufyrirtækis eða menningar- félágs eða stofnunar, er þeim vikið, frá störfum. Skammflóðið, sem Pasternak varð fyrir, eftir að skáldsaga hans, Dr. Zhivago, var gefin út í vestri, er í fersku minni. Semi- chastny, einn af mörgum ung- mennaleiðtogum Sovétríkjanna kvað svo að orði: „Pastemak . . . hefur búið mitt á meðal vor og — vitanlega — betur fyrir honum séð en venju legum verkamanni sem hefur stritað í sveita síns andlitis og barizt. Nú hefur þessi maður ákveðið að hrækja framan í þjóð ina. Hvað getur mönnum dottið í hug þegar annað eins og þetta gerist? Við segjum stundum um einhvern mann, að hann hagi sér eins og svín en ég vil segja fyrir mitt leyti, að það geti ver- ið óréttmætt — gagnvart svín- inu. Allir sem þekkja til svína, eru kunnugir venjum þeirra, þau saurga ekki bólið sitt eða stað- inn, þar sem þau matast. Þess vegna — ef við berum Pasternak saman við svín, er augljóst, að svínið hefir ekki gert það.erhann gerði. En Pastemak, maðurinn, sem telur sig meðal þeirra, sem eru í hópí virðingarmanna í þjóðfélaginu, hefur gert þetta. Hann hefur saurgað staðinn, þar sem hann hefur neytt fæðu sinn- ar. Hann hefur svívirt þá, sem vinna baki brotnu, en það er erf- iði þeirra, sem hann á allt að þakka“. Vildi frelsi — var rekinn. Konstantin Simonov, sem hlaut Stalin-verðlaunin 1942, var vik- ið úr ritstjórn bókmenntaritsins Novy Mir (Ný veröld) ásamt fimm öðrum, í nóvember 1958, en alls voru 9 í ritstjórninni. Hvers vegna? Vegna þess, að í Novy Mir birtast allmargar grein ar, þar sem hvatt var til þess, að frelsi væri á sviði listanna með því að draga úr flokkseftir- litinu. Var litið á frávikningu meirihluta ritstjórnarinnar sem strengilega aðvörun á þingi rit- höfunda, sem haldið var í des- ember það ár. Var það einróma skoðun blaðamanna, sem sátu þingið. I. Portyankin skrifaði í Sov- etskaya Pechat (Soviet Press nr. 10. okt. 1959): „í ritstjórnir blaða og tímarita í Sovétríkjunum eru valdir menn sem aðhyllast algerlega stefnu og afstöðu Kommúnistafloks- ins . . . .“. Ennfremur sagði hann, um skoðanir þær, sem endurskoðun- armenn (revisionistar, þ. e. sem áræddu að krefjast meira frjáls- ræðis) létu í ljós í Questions of History og Literary Moscow: Það var aðeins tímabær íhlut- un miðstjórnar flokksins, sem hjálpaði þessum félögum okkar til að vakna til umhusgunar um þau alvarlegu mistök, sem þeir höfðu gert sig seka um, fjand- mönnum okkar til hinnar mestu ánægju". „Tímabær íhlutun" er sér- kennilegt kommúnistiskt orðatil- tæki. í sömu grein, um hinar hefð- bundnu og háleitu grundvallar- éenningar Lenins um flokksand ann í blöðunum, skrifar Porty- ankin: „I. I. Tairlin, sem þar til fyrir skömmu var maður deildar, sem fjallar um táknrææna list, inn- an vébanda tímaritsins LIST og þóttist vera andstæðingur borg- aralegra hugsjóna í listum reyndist vera ofstækisfullur stuðningsmaður „abstraktion- isma“, talsmaður andstæðinga raunsæisstefnu, maður, sem reyndi að gylla óþverra hinna „ungu hæfileikamanna“, sem svo voru kallaðir". Portyankin sagði ekkert um hvernig fór fyrir þessum for- stjóra, sem gerðist endurskoðun- armaður, en orðin „þar til fyrir skömmu“, þurfa ef til vill ekki neinnar skýringar við. Moskvu-þjálfun. Á Ungverjandi vakti það vax- andi reiði Kadar-stjórnarinnar, að höfundar voru hinir þrá- ustu og neituðu að hafa „sam- starf við áform flokksins“, og tók hún þá ákvörðun í fyrra, að knýja til hlýðni. í þessum tilgangi voru gerðar miklar breyt ingar á ráðuneyti því, sem fer með fræðslu og menntun. For- stöðumenn, sem með réttu gátu vitnað til námsferils og unninna afreka á sviði mennta, urðu að ríkja fyrir öðrum, sem þjálfaðir höfðu verið í Moskvu. Til dæmis má nefna: Fyrrverandi sveitar- foringi í AVH (leynilögregl- unni), Vilmos Meruk að nafni, var gerður að forstjóra deildar þeirrar, sem fer með leikhúsa og tónlistarmál, en hið eina afrek, sem aðstoðarforstjóri Musik- akademíunnar, Iistvan Sarkozi, hefur unnið, er að hafa séð um útgáfu söngvaheftis „Rakosi- marzmanna". Sandov Mikus, sem var skipaður forseti Sambands ungverskra listamanna, er að eins kunnur fyrir Stalin-stytt- samtök allra rithöfunda í land- inu, sem nkkurs væri um vert, yrði ekki leyft, að neinir flokk- ar manna innan sambandsins hefðu samtök sín í milli. Kom þar fram ótti við samtök manna að sérstökum hugðarmálum, og réðst hann þar næst beint að þjóðlegum höfundum, og játaði hreinskilnislega, að ríkisstjóm- in vildi „gjarnan geta gleymt tilveru slíkar fylkingar". Hann kvað síðan svo að orði í aðvör- unartón, að fyrirgreiðslu um út- gáfu gætu aðeins þeir vænzt, „Svínin hefðu ekki gert það, sem hann gerði....“ „hverra stefna væri að styrkja alþýðulýðveldið — og ala verka- mennina upp í hinum sosialiist- iska anda“. Erfitt með að fá útgefin verk. Löngun til að bæla niður allt, sem ber einhverri frjálsræðis- þrá vitni, kemur allt af fram í slíkum setningum —og í athöfn- um gegn einstaklingum. Kunnur ungverskur höfundur, Aron Tam- asi, sagði nýlega vini sín- um, að honum veittist æ erfiðara að fá verk sín útgefin. Laslo Lajtha, kunnasta tónkskáld Ung- verjalands eftir Kodaly, sem hef ur aldrei farið dult með skoð- anir sínar á kommúnistisku stjórnarfari, hefur orðið fyrir því, að leynilögreglan hefur tekið vegabréf hans, og heita má, að honum hafi verið meinað að hafa nokkur tengsl við menn í vestrænum löndum. Mörg önnur slík dæmi mætti nefna frá öðrum fylgiríkjum, dæmi, sem sanna, að gripið er til eins konar spennitreyju til að reyra um hverja nýja, skapandi hugsun þeirra, sem vilja vera um til útlána, megi ekki vera neinar bókmennir, sem yrðu til útbreiðslu á hugsjónum og stefn- um í ríkjandi löndum auðvaldsog afturhalds — í stuttu máli bók- menntir andstæðar grundvallar- kenningum socialismans og so- cialistiskri þróun. Slík söfn mega ekki, samkvæmt tilskipuninni, lána bækur neinum, sem ekki hafa náð 18 ára aldri. Borgara- leg yfirvöld og þar með talin lögreglan eiga að sjá um, að ákvæði tilskipunarinnar séu haldin — og „hæfa félaga“ frá kommúnistiskum stofnunum og félögum má kveðja til aðstoðar við eftirlit með bókasöfnum. Að því er virðist eiga stjórn- arvöld Austur-Þýzkalands í meiri erfiðleikum en kommúnistaleið- togar í nokkru öðru landi við að knýja menn til þess að fylgja stranglega fyrirmælum um að hörfa ekki um hársbreidd frá hinni kommúnistisku línu, sem menntamenn, atvinnuhöfundar og listamenn hafa dregið. í apríl síðastliðnum var haldið rithöfundaþing í Bitt- erfeld og tilganginum með þvl þinghaldi var lýst þannig, að það væri „til þess að styrkja tengslin milli verkamanna og rithöfunda og til hvatningar lesandanum að gerast rithöfundur“. Einkunnarorðin voru: „Þrífðu pennann, verkamaður, hinn so- cialistiska alþýðumenning þarfa ast þín“. Vart mun það vekja nokkrn furðu, þótt vestur-þýzka tíma- ritinu HINTER DEM EIS- ERNEN VORHANG (Handan járntjaldsins ), sem fjallar um blöð og tímarit í A-Þýzkalandi, fyndist þetta dálítið skoplegt. — Birti það teiknimynd af all- valdsmannslegum forstjóra, sem heldur hátt á loft penna og papp- írsblaði fyrir framan röð verka- manna og segir: „Stjórn verksmiðjunnar hefur ákveðið, að hver einstakur ykkar skuli fá penna og pappír — — ókeypis — og þið skuluð eiga mig á fæti, hver einstakur ykk- ar, sem ekki hefur tilbúna sína skáldsögu í seinasta lagi um ára- mót næstu“. Þau dæmi um hömlur og höft á frjálsri hugsun, sem nefnd hafa verið, eru táknræn um hversu ástatt er í þessum efnum í öll- um kommúnistal.ndunum. Hér verður ekki farið út í að ræða hliðstæða afstöðu kínverskra kommúnistaleiðtoga og annarra kommúnistaleiðtoga í Austur- Asíu, en það mætti vera svo senr til frekari áherzlu þess, sem tal- ið hefur verið hér að ofan, að Vietnam fréttastofan skýrði frá því 20 janúar 1959, að alþýðu- dómstóll hefði dæmt í fangelsi fimm menntamenn, fyrir gagn- byltingarstarfsemi, sem m. a. var fólgin í því, að „heyja sálrænan hernað 1956, 1957 og 1958, „grímuklæddan sem bókmennta-* og listastarfsemi“. J Framh. á bls. 14.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.