Morgunblaðið - 28.04.1960, Page 13

Fimmtudagur 28. apríl 1960
MORCVNBL4Ð1Ð
13

Frá Kóngsins nýja torgi. — Konunglega leikhúsið til vinstri.

Dr. Pdll Ísólísson: III grein.
B ® ja ®
Listir
„INDEN FOR MURENE", eft-
ir Henry Nathansen, er ágætt
leikrit, sem nú er aftur sýnt
á Konunglega leikhúsinu hér.
Það er þrungið krafti undir
niðri, en tiltölulega slétt og
fellt á yfirborðinu. Það er um
Gyðingaspursmálið þ. e. a. s.,
„inden for Murene“, f jöl—
skyldupróblemog trúárleg.Það
var unun að horfa á þennan
leik, svo vel voru öll hlut-
verk af hendi leyst. Þarna var
Clara Pontoppidan ennþá sú
sama á sviðinu. En svo er það
Poul Reumert. Hann er hér
enn sem oftar hinn fullkomni
meistari orðsins og látbragðs-
ins.
Mér verður hugsað heim til
Þjóðleikhússins okkar, sem nú
á 10 ára afmæli. Það væri
ranglátt að gera samanburð.
Danir eiga leikhústraditionir
í hundruð ára, við erum enn
að feta okkur áfram. Mun-
urinn liggur mest í samspil-
inu, sem hér er mjög full-
komið. Reumert er svo stór-
kostlegur hér í hlutverki
Levi’s gamla að vart er hægt
að hugsa sér fullkomnari leik,
en þó er ekki um ’stjörnuleik*
að ræða. Allt er eðlilegt, og í
rauninni hversdagslegt og á-
takanlegt í einfaldleik sínum.
fslenzkir leikarar eru marg-
ir ágætir og geta í alla staði
verið sambærilegir við kollega
sína á Norðurlöndum. En
spurningin er: er nógu hart
tekið á hlutverkum heima?
Fámennið er okkur fjandsam-
legt. Til þess að ná verulegum
árangri í listum er sjálfsagi
og miskunnarlaus þjálfun höf
uðskilyrði. Um leið og ég óska
Þjóðleikhúsinu til hamingju
með afmælið, óska ég því jafn
framt þess, að það sæki á bratt
ann og eigi erfiða framtíð
fyrir höndum — þó ekki fjár-
hagslega, heldur listrænt séð.
Það er haft eftir merkum
erlendum manni að ísland sé
eitthvert dýrðlegasta land 1
heimi, þar sé bókstaflega allt
hægt að gera. Og satt mun það
vera, að á íslandi ske svo að
segja daglega hlutir, sem ó-
hugsanlegt sé að eigi sér stað
annars staðar á byggðu bóli.
Þar með er ekki sagt, að allt
sé svo bölvað sem skeður, en
margt lýsir þó oft æði mikl-
um losarabrag.
Til mín kemur ungur mað-
ur. Hann kennir á hljóðfæri,
hann segir líka til í leik-
list og hann málar og teikn-
ar og semur sögur. Allt er
þetta gott og blessað, að öðru
leyti en því, að hann kann
ekkert í neinu af þessu. En
það er þó eflaust af mörgum
litið á hann sem gjaldgengan
mann, og hann hefur býsna
mikið að gera. Á íslandi hafa
menn löngum beðið eftir „in-
spíratiónum“ — guðlegum inn
Poul Reumert
blæstri. Maður einn gekk upp
Túngötu hér á árunum. Hann
var berhöfðaður og naut þess
að sólin skein. Allt í einu
skeit fugl á skallann á hon-
um. Honum fannst þetta svo
dásamlegt, að hann taldi þetta
æðri opi'nberun. Síðan gengur
vesalings maðurinn oft Tún-
götuna, einkum þegar sólin
skín, í von um ......
Næst síðustu „fimmtudags-
tónleikarnir" fóru fram þ. 21.
hér í útvarpshöllinni. Mog-
ens Wöldike stjórnaði. Kon-
sert Bachs fyrir tvær fiðlur,
var fyrst fluttur er konsert-
meistararnir Leo Hansen og
Charles Senderovitz léku ein-
leikshlutverkin. Anton Heill-
er organleikari frá Wien, lék
B-dúr orgelkonsert Handels
mjög smekklega með hljóm-
sveitinni. Þar á eftir kom
„Flugeldasvíta“ Hándels. 'En
eftir hléið var svo önnur sin-
fónía Carls Nielsens „De fire
temperamenter". Þessi sinfón-
ía er, eins og raunar flest verk
Nielsens, stórbrotið og oft
mjög í anda Brahms, að mér
finnst. Það vekur undrun
manns að þessi danski meist-
ari skuli ekki vera leikinn víð
ar í heiminum en raun ber
vitni um. En það verður auð-
skildara þegar maður athugar
að sjálfur Anton Bruckner er
tiltölulega lítið leikinn enn
sem komið er. Einnig Max
Reger. Hvað veldur? Hljóm-
sveit danska útvarpsins er
stórkostleg og einhver sú
bezta á meginlandinu núna.
Salarkynni danska útvarpsins
eru þá einnig eins og bezt
verður á kosið. Hvenær eign-
ast íslenzka útvarpið húsa-
kynni við sitt hæfi? Það hef-
ur sjaldan gengið eins átak-
anlega upp fyrir mér og á
þessum tónleikum hversu
mikil nauðsyn bað er fyrir
ísl. útvarpið að eignast eigin
höll fyrir starfsemi sína. Þó
vil ég engan veginn gera lítið
úr því húsnæði sem útvarpið
hefur nú, en það er stór fram-
för frá því sem áður var. En
hitt verSur að ske, ef vel á að
ganga. Danir eru að vonum
stoltir af útvarpi sínu og eink-
um hljómsveitinni. Hún hef-
ur farið sigurför um víða ver-
öld. Hljóðfærakostur danska
útvarpsins er þá einnig ein-
hver sá bezti, sem til er í
heiminum. Það var Emil
Holm, sem lagði grundvöllinn
að hljómsveitinni, byggði
hana upp, keypti hin fínu og
dýru hljóðfæri og var ná-
kvæmlega sama þó hann væri
hundskammaður af heimsk-
um lýð. Nú vill enginn Dani
láta eitt þeirra hljóðfæra af
hendi. Þau eru milljóna virði
og fylla eyrun auk þess hin-
um dásamlegasta hljómblæ,
sem hugsazt getur.
Holm gamli, sem var fyrsti
útvarpsstjóri danska útvarps-
ins, var merkiskarl. Ég heim-
sótti hann nokkru áður en
hann dó. Hann hafði verið
óperusöngvari, aðallega í
Þýzkalandi, en um leið rak
hann heildverzlun með ýmsar
vörur, og hafði m. a. viðskipti
við ísland. Hann taldi að
þetta tvennt: listin og kaup-
skapurinn hefði gert sér mögu
legt að byggja upp útvarps-
starfsemina, sem þá var alger-
lega ný. „Ég þekki íslenzkt
lýsi eins og aríur eftir Mozart
eða Glúck“, sagði hann og
hló við. En svo gleymdist að
bjóða honum þegar nýja höll-
in var vígð, segir sagan. Þetta
er það íslenzkasta, sem ég hef
orðið var hjá Dönum. En nú
er danska útvarpið eitt hið
glæsilegasta í veröldinni og
hljómsveitin ein hin bezta,
svo að Holm gamli getur legið
rólegur í gröf sinni.
P. f.
Þeir smíöa báta
fyrir ísiendinga
Sagt trá skipasmíðastöhinni í Travsmunde
FRÉTTIR af nýjum bátum eru
að verða hversdagslegar. Svo ör
hefur koma þeirra til landsins
verið á undanförnum vikum að
lítt þykir tíðindum sæta þó
margra milljóna króna bátur
lendi í heimahöfn. Þegar „Hilm-
ir“ kom til Keflavíkur, þótti
sjálfsagt að fara niður á bryggju
og dást að þessum fallega,
hnarreista bát og segja frá því
að nýr bátur væri kominn.
Á dekki þar var einn snaggara-
legur náungi að snúast og gerðist
landkrabbi svo djarfur að á-
varpa hann og inna frétta — Sá
reyndist vera Margeir sonur
Sigurbjörns útgerðarmanns og
eiganda „Hilmis". Hafði hann
tekið sér nokkurt frí frá lög-
fræðiskræðum og gerzt háseti á
heimsiglingu — sjaldgæft en gott
tækifæri — á við marga tíma í
lögfræði.
Margeir þótti ljúft að leggja
frá sér störfin á dekki og geng-
um við til góðviðarklæddra hí-
býla. — Þar var sagt frá öllum
þeim furðutækjum, sem fiski-
bátar eru nú búnir og kosta marg
ar litlar krónur, en skila afla, ör-
yggi og arði í hendur sjómanna
og útgerðar.
Mér þótti fýsilegt að spyrja
nokkuð um þann stað í Þýzka-
landi, þar sem íslenzku bátarnir
eru smíðaðir — ef þar mætti af
læra og vekja athygli þess að
færa þessar bátasmíðar hingað
heim.
Skipasmíðastöðin Schlichting-
en Werft, er í smábæ, með um
40 þúsund íbúa, skammt frá Lú-
beck og um 80 kílómetra frá
Hamborg. Að sumri til er 'þessi
litli bær mikið sóttur af ferða-
fólki, því þar eru baðstrendur
góðar, mörg hótel og skemmti-
staðir.
Skipasmíðastöðin er stofnuð
árið 1898 og frameftir árum
fékkst hún við smíði smáskipa.
Eftir 1950 er starfsemin aukin að
mun, og þá smíðuð jöfnum hönd-
um tfé- og járnskip.
Um þessar mundir voru þar í
smíðum tvö 2500 tonna stálskip,
eitt 1800 tonna kæliskip og einn
120 tonna stálbátur fyrir Grind-
vikinga. Auk þess var að ljúka
smíði fimm 70 tonna trébáta, fór
einn til Ólafsvíkur, tveir til
Grindavíkur og tveir til Kefla-
víkur. Bátarnir eru byggðir eftir
teikningum Egils Þorfinnssonar.
Kaup og samningsverð varðandi
bátana annast Kristján G. Gísla-
son stórkaupmaður.
Skipasmíðastöðin tekur nú til
við verkefni fyrir þýzka herinn,
er áformað að smíða þar 5 tund-
urduflaslæðara 150 tonn og eitt
2800 t skip til að hirða tund-
urduflin frá veiðiskipunum. Byrð
ingur þessara skipa verður þre-
faldur, samanlímdur og er það
talið þrælsterkt og ódýr bygg-
ingarmáti. 7 til 800 manns vinna
nú við skipasmíðastöðina, en
voru áður um 1000. Breytt verk-
efni orsaka fækkunina.
Skrokkarnir af íslenzku bátun-
um eru smíðaðir inni, en ýmsir
hlutar innréttinga og yfirbygg-
inga á öðrum verkstæðum og oft
eru þau í nokkurri fjarlægð. Af
íslenzku bátunum eru gerðar
300—400 sérstakar vinnuteikning
ar af hinum ýmsu lögnum og
hlutum og eru þær að sjálfsögðu
allar í samræmi við höfuðteikn-
inguna. Sem dæmi má nefna að
allt sfni til raflagna er sniðið
niður á verkstæði áður en laanir
um bátinn eru gerðar. Vélin var
sett í bátinn daginn eftir sjó-
setningu og yfirbygging kom
samdægurs í heilu lagi og virtist
allt saman svo sem vera átti —
þar var ekki verið að hlaupa með
hverja spítu til að vita hvort hún
passaði — hvert gat og naglafar
var á réttum stað.
Það vakti sérstaka athygli
skipasmiðanna og annarra hve
íslendingar byggja vandaða og
trausta báta. Þeir vissu, eða
skildu ekki að bátar hér þurfa að
vera búnir meira burðarmagni
og sjóhæfni en þeirra bátar, sem
mest eru á innsjóum. — Þeir
skildu heldur ekki hve háar yfir-
byggingar og háar lunningar eru