Morgunblaðið - 10.06.1960, Blaðsíða 13

Föstudagur 10. júfrií 1960
MORGVNBLAÐIÐ
13
KOIMGO-
NÝLEGA vorum við nokkrir flugiiðar að ræða um hið komandi
sjálfstæði landsins við hinn innfædda bílstjóra okkar, er hann ók
okkur af flugvellinum. Meðal annars spurðum við hann hvaða
breytingu sjálfstæðið myndi koma til með að hafa á hans eigin
hagi. Svar hans lýsir nokkuð glöggt j>eim hugsunarhætti, sem er
afaralgengur hér: „Ja, þá þarf ég ekki að vinna eins mikið og fæ
miklu hærri laun og borga enga skatta. Auk þess ferðast ég svo
frítt í öllum strætisvögnum og járnbrautarlestum, ef ég kæri mig
um. Svo eignast ég fljótt fínt hús og nýjan bíl“.
munu fussa og sveia og segja, að
það sé ekki annað en hin venju
lega afsökun nýlendukúgaranna,
til þess að halda sem lengst í
nýlendurnar. Fólk, sem þannig
hugsar, gerir það sjálfsagt af ein
skærri mannúð, en það er einmitt
af slíkum ástæðum að við sem
höfum kynnzt ástandinu í nýlend
unum af eigin reynslu, segjum
að sumstaðar verði hvíti maður-
inn að halda áfram að stjórna,
a. m. k. fyrst um sinn. Víðast
hvar myndi allt loga í blóðugum
óeirðum ef hvíti maðurinn léti
skyndilega af völdum. Belgíska
Kongó getur hæglega orðið eitt
af þesum svæðum.
Hinar ýmsu nýlenduþjóðir
hafa auðvitað mismunandi að-
ferðir við að stjórna nýlendum
og verndarsvæðum sinum. T. d.
„Jæja“, sögðum við, „hver
borgar þá allt þetta?“
„Nú, ríkistjómin auðvitað“,
sagði hann.
Nú standa yfir hinar fyrstu al-
mennu þingkosningar í landinu.
Um miðjan mánuðinnáað mynda
hina fyrstu innlendu ríkisstjóm
og þann 30. þ, m. fær þjóðin fullt
sjálfstæði. Hvemig mun þessum
miklu umbrotum reiða af. Ekki
ætla ég að gerast spámaður, en
til þess að menn geti fert sér
gleggri grein fyrir hvað gæti
gerzt, er réttast að líta snöggv-
ast á sögu landsins og ástandið
í því eins og það er nú.
Belgíska Kongo er yngsta ný-
lendan í Afríku og eru ekki liðin
nema rúm 80 ár síðan hvíti mað-
urinn náði tökum þar Á dögum
Leopolds konungs II. og allt fram
að lokum fyrri heimsstyrjaldar
stjórnuðu Belgar nýlendunni
með nokkuð harðri hendi, en
slíkt var, því miður, fremur al-
gengt í nýlendum Afríkti á þeim
tímum, enda var það oft nauð
synlegt til þess að hafa hemil
á hinum sífelldu óeirðum hinná
mörgu þjóðflokka og ættbálka
blökkumanna. Upp úr lokum
fyrri heimsstyrjaldar breyttist
þetta samt til muna. Lýðræðið
eða þingræðið náði meiri út
breiðslu í Evrópu og fór þetta
að segja til sin í nýlendunum.
Stjórn hinna hvítu manna tók að
gerast miklu mannúðlegri og var
farið að hugsa meira um velferð
blökkumanna, sem víðast hvar
voru enn algerir villimenn, og
þó sérstaklega í Kongó-nýlend-
unni. í>að er afar algengt heima
á íslandi að heyra krítík kastað
á nýlendufyrirkomulagið og ný-
lenduþjóðirnar (stór hópur
manna er samt að heimta okkar
eigin nýlendu!). Þeir, sem
þannig tala eða skrifa hafa oftast
enga raunverulega þekkingu á
málunum, en byggja sínar skoð-
anir á áróðursgreinum annarra
„sérfræðinga" og „mannvina“,
sem sjálfir oft á tíðum hafa
hvergi náiægt nýlendum komið
eða eru að fiska eftir pólitískum
ávinningi. Nýlenduþjóðimar hafa
unnið, og vinna enn, mikil og
þarfleg störf í þágu hinna inn-
fæddu á áhrifasvæðum sínum,
oftast að þakkarlausu. Hin svo-
kallaða nýlendukúgun má heita
úr sögunni, þó að sums staðar
þurfi hvíti maðurinn ennþá að
hafa vit fyrir þeim svörtu þar
sem þeir eru stytzt á leið komnir
á þroskabrautinni. Veit ég vel
að margir, sem lesa þessar línur hætti en þó hafa þeir verið treg-
B
ari til að láta þá innfæddu hafa
nokkur raunveruleg völd fyrr en
núna á allra síðustu árum. Aftur
á móti hafa Belgar haft nokkuð
annað háttarlag á stjórn sinni
á Kóngó-nýlendunni. Þar til ný-
skeð stjórnaði landstiórinn í um
boði konungs og beJgíska þings-
ins, sem alger einræðisherra og
hvorki hvítir né svartir íbúar
landsins hafa fengið að hafa
nokkur afskipti af stjórnmálum.
Belgar hafa lágt áherzlu á, að
báðir kynflokkar væru jafnrétt-
háir og yrði jafnt að ganga yfir
alla. Mönnum kann e.t.v. að finn
ast Belgar hafi verið heldur hæg
fara í að innleiða lýðræðisskipu
lag í nýlendunni, en það má ekki
gleymast að vegna þess hvað hún
er tiltölulega ung eru þeir inn-
bornu komnir styttra á menn-
ingar og menntabrautina en
flestar aðrar negraþjóðir Afríku.
Þó hafa stjórnarvöldin með dyggi
legri aðstoð trúboðanna, bæði
kaþólskra og mótmælenda, lyft
Grettistaki í menntamálunum.
Vegna þess hve landið er víð-
áttumikið og samgöngur erfiðar
í stórum landshlutum hefir hér
verið við mjög ramman reip að
draga. Um 3/5 hlutar íbúanna
búa á víð og dreif í frumskóg-
unum, enn við hin frumstæðustu
skilyrði. Samt er % af þjóðinni
læs og skrifandi, 75% af öll-
um börnum á skólaaldri (6—12
Gengið til kosninga.
o. s. frv. en eins og við mátti bú-
ast vill stór hópur stúdentanna
ekki líta við öðru en lögfræði
eða hagfræði. Telja þeir sig þá
líklegri til að komast í háttsettar
stöður í stjórnardeildum og í
stj órnmálaf lokkunum.
Sem sagt, Belgar hafa afkastað
næstum ótrúlega miklu í viðleitni
sinni að mennta þjóðina almennt
en aftur á móti hafa látið kennslu
í stjórnmálum og lýðræðisskipu-
lagi, þar til fyrir skömmu, heldur
lýðræði eóa skrílræöi
hafa Bretar yfirleitt haft þá skip
an á, að láta þá innfæddu hafa
vaxandi ítök, og þá ábyrgð í
stjórn landa sinna þar til þeir
væru færir um að taka algerlega
við sjálfir. Svo að segja undan-
tekningarlaust eru ráðgjafaþing í
nýlendum þeirra og víða þjóð-
kjörin löggjafaþing, sem svo
kjósa sína eigin ráSherra til að
fara með flest innanríkismál.
Þetta fer auðvitað allt eftir því,
á hvaða þroskastig íbúar land-
anna eru komnir. Það gegnir að
vísu dálítið öðru máli í þeim
fáu nýlendum, þar sem hvítu
mennirnir hafa gerzt landnemar
í stórum stíl og verið búsettir í
margar kynslóðir, og eru sjálfir
orðnir innboronir eins og t. d. í
Kenyu og Rhodesíunum. Þar eru
auðvitað blökkumennirnir miklu
fjölmennari en þeir hvítu,
en flestir á lægra menn-
ingarstigi, og ríkir því nokkur
tortryggni á milli kynflokkanna,
sem smám saman hverfur eftir
því, sem blökkumennirnir ná
meiri menntun og þroska. Enda
er brezka ríkisstjórnin smátt og
smátt að neyða hvítu mennina í
þessum löndum til að láta af ein-
ræði sínu og veita blökkumönn-
um meiri hlutdeild í stjórnum
landanna unz jafnvægi verði náð.
(Hér á ég auðvitað við Suður-
Afríku, sem ekki er nýlenda).
Frakkar hafa stjórnað sínum ný
lendum með nokkuð svipuðum

vftettfílt____________
Konur í Kongó við vatnsból
með börn sín á bakinu.
Eftir Þorstein Jónsson
ára) ganga í skóla, og 10 prósent
af allri þjóðinni situr nú á skóla-
bekk. Þetta myndu sjálfsagt
þykja mjög lágar tölur í Evrópu
en í Afríku mega þær teljast
mjög lofsverðar. Þar sem hægt
hefur verið að koma framhalds-
námi við hefur verið lögð á-
herzla á að útskrifá barnakenn-
ara og svo að kenna iðnað og
landbúnað svo að þjóðin kynni
betur að nýta hin miklu náttúru-
auðæfi landsins. Sú óþægilega
reynd hefur samt orðið, að
meirihluti blökkumanna, sem
framhaldsmenntun hafa fengið
vilja bara verða skrifstofumenn
í stórborgum og ekki lyfta
þyngra verkfæri en kúlupenna.
Fyrir skömmu sá ég í íslenzku
dagblaði að einn af „nýlendu-
sérfræðingum'* okkar var að
skamma belgísku stjórnarvöldin
fyrir það að af 12 milljón þel-
dökkum íbúum landsins væru
ekki nema 5—6 háskólagengnir
Þessi tala hans er alls ekki langt
frá því að vera rétt. Stjórnarvöld
in hafa talið að hinu takmarkaða
fé, sem þau hefðu væri betur
varið til að veita sem flestum af
þessum 12 milljónum einhverja
undirstöðumenntun heldur pn
að útskrifa nokkur hundruð há-
skólastúdenta. Það er ekki þar
með sagt að æðri menntun hafi
verið algerlega lögð á hilluna.
Síður en svo. Tveir glæsilegir
háskólar hafa nýlega tekið til
starfa í landinu: Lovanium í Leo
poldville (1954) og ríkisháskólinn
í Elizabethville (1955) og sitja
þar nú 5—600 stúdentar og glíma
við akademisk efni. Þjóðin hefur
mikla þörf á kennurum, læknum,
búfræðingum, verkfræðingum
sitja á hakanum, enda var talið
svo langt í land með að þjóðin
færi að stjórna sér sjálfri, að
ekkert lægi á og margt annað
væri meira aðkallandi. Samt var
búið að stíga fyrsta sporið í þessa
átt. Fyrir rúmlega tveimur árum
var í fyrsta skipti leyft að stofna
stjórnmálaflokka í landinu og
skömmu síðar efnt til fyrstu
bæjarsjórnakosninganna í helztu
bogum landsins. Voru kosmr inn
fæddir borgarstjórar í þeim borg,
arhverfum, sem blökkumenn að-
allega höfðu búsetu í. í fyrstu
virtist þetta ætla að gefast vel,
en ekki leið svo á löngu þar til
forsprakkar ýmissa stjórnmála-
flokka fóru að ágirnast meiri
völd. Sóttu sumir þeirra ráð
stefnu Afríkuríkja í Accra, höf-
uðborg Ghana, og þar smituðust
þeir alvarlega af hinni miklu
þjóðernishreyfingu, sem gengur
sem eldur í sinu um- alla Afríku.
Þar fengu þeir líka tilsögn í á-
róðurstaktík og þegar heim kom
tóku þeir svo til óspilltra mál-
anna. Æsingaræður voru haldnar
víðs vegar um landið og sums
staðar ollu þær óeirðum og mann
tjóni, því að lítið þarf til þess
að æsa upp skrílshópa af hálfgerð
um villimönnum, sem flykkjast
til borganna í þúsundatali og
dóla þar atvinnulausir. Aldrei
urðu samt óeirðirnar mjög alvar-
legar fyrir öryggi friðsamlegra
borgara, þar sem her og lögregla
var vel vopnum búin en skríllinn
svo til óvopnaður. Auk þess var
fjarri þvl að þjóðin stæði samein-
uð bak við þessi læti og víðast
hvar í landinu lýstu hugsandi
blökkumenn sig andvígir þessu
sjálfstæðisbrölti, þar eð það væri
ekki tímabært. Áróðursmenn
héldu samt áfram að heimta sjálf
stæðið og kepptust um að lofa
þjóðinni öllu fögru þegar það
fengist. Stjórnin í Belgíu lét ó-
trúlega fljótt í minni pokann og
lofaði áróðursmönnum að veita
þjóðinni sjálfstæði 30. iúní þ. á.
Kom þetta flestum, jafnt svört-
um sem hvítum, mjög á óvart.
Undantekningarlaust telja allir
hvítir menn búsettir hér, og marg
ir svartir, að það hafi gengið allt
of fljótt fyrir sig; það hefði alltaf
staðið til að þjóðin fengi fullt
sjálfstæði, slíkt væri sjálfsagt en
hún yrði að læra þing- og stjórn-
skipulag smátt og smátt af
reynslunni en ekki ana út í þetta
svona alveg óundirbúin. Flestir
telja að belgíska stjórnin hafi
hlaupið undan siðferðisiegri
skyldu sinni. Er ástandinu líkt
við stóran barnaskóla þar sem
nokkrir óróraseggir hafi verið
með ærslagang, en keniiararnix
þá hlaupið á brott og yfirgefið
skólann. Undirbúningurinn unhir
fullt sjálfstæði er ólíkt betri í
landi eins og Nígeríu, þar sem
þjóðin hefur haft sitt eigiS iög-
gjafarþing og rikisstjórn í rúm-
an áratug, og hefur þvi velþjálf-
aða menn í öllum stjórnarcleild-
um þegar hún tekur við fullveldi
sínu 1. nk. Engir slíkir menn
eru fyrir hendi hér og er útlitið
ekki beint glæsilegt. Þjóðin á
engan leiðtoga, sem hún getur
fylkt sér um. Þó að landi.iu hafi
verið stjórnað sem einni heild þá
samanstendur það í raun og veru
af mörgum þjóðum, sem margar
hverjar hafa staðið í illdeilum
sín á milli í aldaraðir og gera
enn. Næstum daglega heyrir
maður um bardaga og víg á milli
ættbálka og þjóðflokka í landinu,
þrátt fyrir allar þær öryggisráð-
stafanir, sem stjórnarvöldin
reyna að gera. Ólíklegt má telja
að þetta ástand fari batnandi á
næstunni. Þó að raddir hafi
heyrzt sem heimta að landinu
verði skipt niður í smærri sjálf-
stæð ríki er það næstum óhugs-
andi vegna þess hvað náttúru-
auðæfum landsins er misjafnlega
deilt niður á landshluta og einnig
vegna þess hvaða afleiðir.gar
þetta kynni að hafa fyrir sam-
göngukerfi landsins. AnnaS
vandamál, sem blasir við hinni
nýju stjórn landsins er tungu-
málið Hér í landi eru töluð fjög-
ur tungumál auk aragrúa af mál-
lýzkum og neyðist því hið nýja
þing og stjórn að nota frönsku
sem landsmál. Gallinn er bara
sá að hvergi nærri allir lands-
menn tala frönsku.
Mörgum stjórnmálaflokkum
hefur skotið hér upp en mest ber
auðvitað á fjórum þeim stærstu.
Skiptist fylgi þeirra að mestu
leyti niður í landshluta og er
þegar orðið auðséð á þeim kosn-
ingaúrslitum, sem hafa verið til-
kynnt, að enginn flpkkur nær
hreinum meirihluta á þingi. For-
sprakkar þeirra eru að mestu
leyti samvizkulitlir ævintýra-
menn ,sem virðast aðallega hafa
það fyrir markmið að næla sér
í vellaunaðar ráðherrastöður.
Sem dæmí um einn slíkan mætti
nefna Patrice Lumumba. Fyrir
nokkrum mánuðum síðan var
hann svo til óþekktur nema í
annálum lögreglunnar. Hafði
hann verið starfsmaður pósthúss-
ins en verið staðinn að stórþjófn-
aði og orðið að dúsa í tukthúsinu
í nokkra mánuði. Sl. jan. skaut
honum upp" í Stanleyville og hélt
hann þar þrumandi æsingaræðu
eina helgi yfir meira eða minna
ölvuðum skríl. Afleiðingarnar
urðu óeirðir miklar og létu '37
manns lífið í þeim. Nú var hann
orðinn frægur. Nokkru seinna
var hann dreginn fyrir rétt og
dæmdur í sex mánaða fangelsi
fyrir að stofna til óeirðanna. Þeg-
ar svo átti að færa hann í tukt-
húsið var hann svo ódæll, að setja
varð á hann handjárn Hélt hann
samt áfram að berjast um hæl og
hnakka og þurfti fjóra iögreglu
Framh. á bls. 15