Morgunblaðið - 13.09.1960, Síða 13

Þriðjudagur 13. sept. Í960
MORGVTSHL AÐIÐ
13
Fyrir forsetakosningarnar
ÞINGRÆÐI Bandaríkjanna hvílir
cins og kunnugt er á stjórnmála-
kerfi, þar sem aðeins eru tveir
flokkar. Þetta kerfi er á engan
hátt boðað í stjórnarskráinni, held
ur er það að mestu leyti hefð.
Bandaríkin eru nefnilega. eitt
elzta þingræðisland í heimi, og á
bernskuárum þingræðisins var
því oft þannig varið, að ákveðið
máiefni skipti fólkinu og væntan-
legum fulltrúum þess í tvær fylk-
ingar: „samstöðu“fIokk og „and-
stöðu“fIokk.
☆
Það er einkum tvennt, som er
einkennanidi fyrir tveggja flokka
kerfi. Hið fyrra er, að flokkur-
inn getur ekki aðeins breytt um
stefnu og skoðanir, heldur getur
hann hreinlega orðið alger and-
stæða þess, sem hann var, án þess
að breyta um nafn. Og hið síðara
er, að flokkurinn getur innbyrðis
verið klofinn í tvær eða fleiri
fylkingar, sem inmbyrðis berjast
svo biturri baráttu fyrir því,
hvaða stjórnarstefnu flokkurinn
eigi að beita sér fyrir í heild, að
flokikurinn splundrist að lokum
alveg.
Þegar sambandið var stofnað,
voru engir flokkar í Bandaríkj-
unum. Allir, sem voru á móti
sjálfstæðisyfirlýsingunni, tóku
saman föggur sinar og fluttu til
Kanada. Þeir, sem eftir voru,
mynduðu einhuga og fastskipaða
þjóð, sem ekki hafði neina' þörf
fyrir flokka. George Washington
var kjörirm fyrsti forseti landsins
af einróma þjóðarsamkundu, án
þess nokkur annar væri í kjöri á
móti honnm. En strax að forseta-
kosningunum loknum urðu sikoð-
anirnar skiptar. Nokkrir héldu
því fram, að til þess að landið
gæti haldið sjálfstæði sínu, yrði
það að hafa sterka allsherjar-
stjórn með miklum völdum.; að
hin einstöku fyilki yrðu að sýna
sambandsstj óminni skilyrðislausa
hlýðni. Þessi hluti þjóðarinnar
kallaði sig sambandssinna (Fed-
eralists). Andstæðingar þeirra
álitu hins vegar, að fylkin ættu að
hafa óskertan rétt yfir innanrík-
ismálum sínum; þau skyldu meira
að segja hafa fullan rétt til að
segja sig úr sambandinu, ef þau
æsktu þess. Þessi hluti þjóðar-
innar sakaði sambandssinna um
að vilja feta í fótspor konungs-
dæmanna og kölluðu síg þess
vegna Republikana (lýðveldis-
sinna).
☆
í þessari grein
rekur dr. W. Kwetzin-
sky á skemmtilegan
hátt stjórnmálasögu
Bandaríkj anna
☆
Nixon
Kennedy
Bandaríkfunum
áttina; deilan milli þeirra vex, og
þau reka meira að segja sitt hvora
utanríkisstefnuna, að minnsta
kosti hvað snertir verzlunarmál.
Norðurríkin tóku mikinn þátt
í hinni miklu þróun iðnaðarins.
Þar voru engir þrælar, hinn ört
vaxandi iðnaður þurfti á frjálsu
vinnuafii að halda. Hinn mikli
straumur evrópskra innflytjenda
beindist þess vegna beinustu leið
til Norðurríkjanna. Hinn stöðugt
vaxandi iðnaður var að öllu leyti
miðaður við að fullnægja innan-
landsmarkaði og var þess vegna
mjög háður verulegum vemdar-
tolli.

☆
Sambandssinnar höfðu hins veg
ar fleiri fylgjendur, og hinir
fyrstu þrír forsetar á eftir Was-
hington vou sambandssinnar.
(Thomas Jefferson gerði þó mik-
ið til að styrkja sjálfsákvörðun-
arrétt fylikjanrxa). En árið 1816
hafði ríkið náð svo langt, að það
virtist hafa tryggt sér sjálfstæði
sitt um aldur og ævi. Á því ári
var fyrsti Republikaninn kjörinn
forseti landsins. Hann var hinn
fimmti í röðinni og hét James
Moni'oe. Á tveggja kjörtímabila
stjórnartíð hans hurfu sambands-
sinnar gjörsamlega úr sögunni, og
landið hafði aftur aðeins einn
flokk — Republikana.
En þegar á tímum eftirmanns
Monroes, sem Adams hét, klofn-
uðu Republikanar í tvær fylking-
ar. Þessi klofning átti á nokkrum
árum eftir að ríða Republikönum
að fullu. Stænstu ágreiningsmálin
á þessum tíma og fram að borg-
arastyrjöldirmi voru vandamálin
um verndartollinn annars vegar
og þrælahaldið hins vegar. Gg á
næstu árum myndast mikill á-
greiningur milli Norður- og Suð-
urríkjanna. Norðurríkin og Suð-
urrikin halda nú hvort í sína
Suðurríkin voru hins vegar
alveg einstakt akuryrkjuland,
sem rak mikla utanrikisverzlun
með baðmull. Hin ódýra þræla-
vinna og skortur á verulegum iðn
aði gerði það að verkum, að Suð-
urríkin höfðu engan áhuga á
verndartolli. í augum þeirra var
verndartollurinn miklu fremur
hætta sem gat eyðilagt erlenda
markaði þeirra. Hið frjálsa vinnu
afl var ekki á nokkurn hátt keppn
isfært við þrælavinnuna, og þess
vegna komu næstum engir evr-
ópskir innflytjendur til Suðurríkj
anna. Útlendingar voru þar aðal-
lega innfluttir braskarar, venju-
lega af versta tagi slíkra manna.
Að öðru leyti var einkennandi
fyrir þennan landshluta, að gaml-
ar ættir yfirstéttarmanna (að
mestu leyti af enskum uppruna)
réðu lögum og lofum í öllum
þjóðfélagsmálum.
Sá hluti Republiikana, sem stóð
með verndartollinum og vildi um
fram • allt betra flutningakerfi,
klauf flokkinn og myndaði nýjan
flokik undir nafninu Whigs.
Nafnið var tekið að láni frá Eng-
landi, og eins og hinir brezku
nafnar þeirra voru þeir frjáls-
lyndir og framfarasinnaðir. Þeir
voru algerlega á móti þrælahaldi.
Þeir, sem urðu eftir í Repu-
blikanaflokknum, endurskipu-
lögðu þennan hluta flokksins og
kölluðu sig Demókrata. Þeir
héldu stefnu Republikana í mörg-
um atriðum, einkum hvað snerti
sjálfsstjóm og sjálfsákvörðunar-
rétt hinna einstöku fyikja. —
Whigsfloikkurinn átti fylgjendur
í Norðurríkjunum, en Demókrat-
ar í Suðurríkjunum. CXg Suður-
ríkin voru land þrælaeigendanna.
Demókratar höfðu þannig tvö
mikilvæg mál á stefnuskrá sinni:
fullan sjálfsákvörðunarrétt fylkj-
anna ásamt rétti til úrsagnar úr
ríkjasambandinu og viðhald
þrælahaldsins.

Adams forseti var næst því að
vera Whig. Eftir stjórnartíð
hans var bandarísk innanríkis-
pólitík í heilan mannsaldur mót-
uð af harðri baráttu milli Whigs
og Demókrata, sem sigruðu til
skiptis með naumum meirihluta.
Allt þetta hafði í för með sér
ringulreið og harðvítugar deilur
og það var sífellt erfiðara að fá
hæfa menn til að taka að sér
það vonlausa hlutverk að draga
þjóðina út úr flækjum innanrík-
isstjórnmálanna. Á þessu tíma-
bili voru þeir menn, sem settust
að í hvíta húsinu, meðalmenn þeg
ar bezt lét en aðrir algerlega
óhæfir. Menn mega þó ekki
gleyma undantekningunum: —
Demókratanum James Knox Polk
og eftirmanni hans, Zachary
Taylor úr flokki Whigs, hinn
fræga hershöfðingja í Mexíikó-
stríðinu).
Á eftir Taylor koma þrír al-
gerlega duglausir forsetar í röð.
Og nú leið ört að hinni stærstu
kreppu, sem nofckurn tíma hefur
verið í innanríkisstjórnmálum
Bandaríkjanna. Á þessum tólf ár-
um fyrir borgarastyrjöldina hafði
hin pólitíska spilling náð há-
marki. Menn urðu að fara varlega
í að ljáta í Ijós pólitískar skoð-
anir sínar, því pólitískar óeirðir
og meira að segja morð voru
ekki fátíðir atburðir í þá daga.
Embættismenn . og opinberir
starfsmenn Suðurríkjanna stund-
uðu njósnir og ofsóknir. Allt bitn
aði þetta hart á hinum svokölluðu
Whigs, sem í stöðugum tili'aun-
um sínum til að miðla málum
höfðu svo óákveðna stefnu, að
þeir misstu allt fylgi sitt, og
flokkurinn leystist upp.
haldið skyldi afnumið, spillingin
upprætt, og aftur skydi ríikja ró
og friður. Tími mála'iniðlana var
liðinn .
Hinn nýj flokkur, sem hafði
þessi mál á stefnuskrá sinni, var
stofnaður árið 1856, og hann tók
sér hið gamla nafn, Republikan-
ar. Alilt frá þessum tíma og fram
á okkar dag hafa Repnblikanar
og Detaókratar verið svo til ein-
ráðir í stjórnmiálum Bandaríkj-
anna. Hinn fyrsti forseti, sem var
kosinn árið 1860, fyrir réttum
hundrað árum, úr röðum hins
nýja flokks Republikana, hét
Abraham Lincoln.
Þróunin eftir borgarastyrjöld-
ina er flestum kunn. Sigur Norð-
urríkjanna í þrælastríðinu varð
einnig sigur fyrir flokk Repu-
blikana. Frá 1860 til 1912 var röð
forseta Republikana aðeins rof-
in tvisvar sinnum og það af sama
manninum, Demókratanum Cleve
land. Hann er eini forsetinn í
sögu Bandaríkjanna, sem rólkti í
tvö kjörtímabil, án þess þau væru
í röð. En jafnvel á valdatímum
Clevelands höfðu Republikanar
meirihlutann í öldungaráðinu.
í þau 52 ár, sem Republikanar
fóru með völdin, breyttist floikk-
urinn hægt en markvisst. Hann
varð — ef svo miá að orði kom-
ast — hugsjónalega úrkynjaður.
Frá því að vera frjálslyndur, al-
þýðlegur flokkur breyttist hann
að miklu leyti í eins konar verk-
færi í höndum stóriðjunnar, einn-
ig þess huta stóriðjunnar sem —
þegar bezt lætur — er á mörk-
um þess að vera lögleg. Þetta
kemur einkum skýrt fram á ár-
unum milli styrjaldanna. Á árum
fyrri heimsstyrjaldarinnar voru
Demókratar við völd (forseti var
W. Wilson). En strax að styrjöld-
inni lokinni komust Republikan-
ar til valda. Hinir þrír forsetar
Republikana á árunum 1920—32
stóðu mjög illa í stöðu sinni.
Harding forseti var persónulega
viðriðinn allmörg vafasöm og Ijós
fælin viðskipti. Hann dó á dular-
fullan hátt á þriðja starfsári sínu.
Eftirmaður hans, C. Coolidge, var
virðingarverður borgari, en hann
var einnig mjög varkár stjórn-
málamaður. Stæsta skyssa hans
var sú, að hann lét ekki aðeins
hjá líða að stemma stigu fyrir
hinni taumlausu bjartsýni, sem
einkenndi al'lt hið svakallaða
prosperity-tímabil, heldur ýtti
hann undir hana. Þegar svo hin
óumflýjanlega fjármálakreppa
kom til skjalanna, hafði hann
verið nógu varkár til að vera
búinn að draga sig í hlé frá stjóm
málum. Það féll því i verkahring
Hoovers forseta og greiða úr
þeirri flækju, en það var blut-
verk, sem hann var á engan hátt
vaxinn, hann reyndi ekki einu
sinni að greiða úr flækjunnL

Landið rambaði bókstaflega á
barmi byltingar, þegar Demó.krat
ar voru kjörnir til að leysa vanda
málin. Það var Franklin D. Roose
velt, eini forseti Bandaríkj anna,
sem hefur verið endurkjörinn
þrisvar sinnum, sem tókst að
hefta útbreiðslu kreppunnar, kom
í veg fyrir byltingu og kom á
stórfelldum endurbótum. Þetta
starf forsetans hefti síðari heiims
styrjöldina. Roosevelt andaðist i
upphafi fjórða kjörtímabils síns,
um þær mundir er úrslit styrjald-
arinnar voru þegar ráðin. Harry
S. Truman hélt farsællega áfram
verkum Roosevelts, og svo má
segja, að þeir atburðir, sem á
eftir komu, gerist svo að segja
fyrir allra augum.
# •
Einikennandi fyrir þessa hat-
römmu tíma var myndun lítils
flokks í Norðurríkjunum, flokks,
sem hafði að meðlimum hatrömm
ustu andstæðinga þrælahaldsins.
Þeir kölluðu sig „Frelsisflokk-
inn“ og höfðu á stefnuskrá sinni
hvorki meira né minna en úr-
sögn Norðurríkjanna úr samband
inu. En þá tók fólkið í Norður-
ríkjunum sig til. Bkki mátti koma
til greina að leysa upp samband-
ið. Þvert á mótj — allt skyldi
gert til að tryggja heild ríkisins,
það skyldi ganga fyrir sérhags-
munamálum fylkjanna. Þræla-
Félagsdeild ,,Junior
Chamber" á íslandi
MÁNUDAGINN 5. sept. sl. komu
nokkrir ungir kaupsýslumenn
saman í Þjóðleikhúskjallaranum
til að ræða stofnun félags í anda
Junior Chamber í Svíþjóð, en þá
hreyfingu höfðu þeir kynnt sér
og fengið áhuga á að koma upp
slíkum félagsskap hér á landi.
Ákveðið var að stofna félagið
og því valin stjórn þá þegar, en
framhaldsstofnfundur mun verða
innan skamms. Á fundinum
mætti fulltrúi frá Junior Cham-
ber sambandinu í Evrópu, Liljen-
quist, og hvatti til stofnunar deild
ar á íslandi, gaf leiðbeiningar um
stofnunina og ræddi við væntan-
lega félaga.
í stjórn Reykjavíkurdeildar
Junior Chamber voru kjörnir:
Form.: Ingvar Helgason, verzlun
armaður, varaform. Pétur Pét-
urssojí, forstj., og Erlendur Ein-
arsson, forstj., ritari Haraldur
Sveinsson, forstj., meðstj. Hjalti
Pálsson, framkvstj., gjaldkeri Ás
mundur Einarsson, forstjóri.
I félagið gengu á þessum fundi
25 félagar og kusu sér laganefnd,
sem skila á uppkasti að lögum
fyrir deildina og tillögur um nafn
félagsins á framhaldsstofnfundi.
Tilgangur félagsins er fyrst og
fremst að efla kynni meðal ungra
kaupsýslumanna bæði innanlands
og erlendis og vinna að auknurn
kunnugleika meðal félaganna á
verzlunar-, viðskipta- og fjár-
hagsmálum.
Fullgildir félagar geta orðið
allir menn, sem eru í ábyrgðar-
stöðum fyrirtækja og stofnana en
verða þó að vera innan 40 ára
aldurs.
Fækkað mönnum
í her S-Kóreu
SEUL, S-Kóreu, 10. sept. Reuter.
Ákveðið hefur verið að fækka
herliði Suður-Kóreu um 50 þús-
undir manna á árinu 1961. Nú
eru í her landsins 650 þúsund her
menn.
NÝJU-DEHLI, 8. sept. — Meg-
inhluti indversks hjúkrunar-
flokks, 100 manna hópur, lagði
af stað til Kongó í dag, þar sem
hann mun koma á fót 400 rúma
sjúkrahúsi ,að beiðni Sameinuðu
þjóðanna.