Morgunblaðið - 13.09.1960, Blaðsíða 15

Þriðjudagur 13. sept. 1960
MORCU1VBLAÐ1Ð
15

EIGUM við ekki að óska
blikkdósinni til hamingju
með afmælið? Hún varð 150
ára 25. ágúst síðastliðinn.
Ekki er að efa, að marg.r
hafa minnzt þessa merkisaf-
mælis. ekki sízt vegna þess,
hve náin kynni margir hafa
haft af afmælisbarninu. Þc
er ekki víst. að fólk yfirleitt
viti, að blkkdósin fæddist í
raun og veru þennan dag fyr-
ir 150 árum.
Árið 1795 bauð franska
stjórnin 12 þúsund franka
verðlaun þeim, sem gæti
fundið nýja og fullkomna að-
ferð til að geyma matvæli ó-
skemmd. Óþekktur Parísar
búi og vínyrkjumaður, Ni-
colas Appert að nafni, kom
þá með þá hugmynd að búa
um matinn í glerflöskum á
sama hátt og vín.
Appert vann að þessari hug
mynd í 15 ár. Það gekk á
ýmsu í Frakklandi á þessum
tíma. Stjórnir og einva'.dar
komu og fóru, og loks kom
Napóleon til valda. Þá var
það árið 1810, að Appert tókst
að framkvæma hugn.ynd
sína. Hann hafði sannað að
hægt var að sjóða niður mat
í flöskur og borða hann ó-
skemmdan mörgum mánuð-
um síðar og keisarinn sjálfur
sæmdi hann verðlaununuin.
Niðursuðuaðferð Apperts
kom Napóleon að góðu haldi
og notaði hann hana til að
sjá herjum sínum fyrir mat
í hinum mörgu herleiðöngr-
um sínum. Og þegar Napóle-
on var í útlegðinni á 'Sankti
Heleneyju fékk hann matinn
í niðursuðukrukkum.
á niðursuðuiðnaðinn, þvi að
matvælaþörfin var mikii
bæði hjá Norður- og Suður-
ríkjamönnum. í lok striisins
var framleiðslan t. d. orðin
30 milljón dósir á kls.
Þegar fram liðu stundir,
komu hugmyndaríki. menn
með margar og góðar endur-
bætur á niðursuðuiðnaðinum.
Árið 1856 hóf Geú Borden,
landmælingamaður blaða-
maður og fyrsti framleiðandi
þurrmjólkur, framieiðslu á
niðursoðnum barnamat. Tann
læknir einn, 1. W. Lyons að
nafni, fann upp sérstaka
blikkdós undir tannkrems-
duft, sem sáldrað var út.
Gerhard Mennen var fyrstur
með þá nýjung að láta gera
smágöt ofan a blikkdósir með
skrúfaðan tappa, fyllti þær
með púðri og seldi mæðrum
til að sáldra á smábarnarassa
og hefir eigi þekkzt hentugri
aðferð til þess hingað til.
Blikkdósin fór eins og flóð-
alda um allan heim — inn á
heimili, verksmiðjur og sveita
bæi — hún var notuð alls stað
ar. Hún átti í harðri keppni
var ekki til fyrir 150 árum
Nicolas Appert gaf út bækl
ing um þessa aðferð og nefndi
hann „Ráð til að geyma alls
konar dýra- og jurtafæðu."
Bæklingurinn kom í hendur
. .Englendings, Peter Durand
að nafni. Durand notaði blikk
dósir í tilraunum sínum í stað
glerflaskanna, en notfærði
sér aftur á móti aðferð App-
erts við að innsigla ílátið, áð-
ur en hann setti það í sjóð-
andi vatn.
Tilraunir Durands heppn-
uðust, og hinn 25. ágúst 1810
fékk hann einkaleyfi hjá
Georgi þriðja Bretakóngi til
að sjóða niður mat á þennan
hátt. Durand notaði ekki
sjálfur leyfið, heldur se’di
hann það tveimur löndum
sxnum, Bryan Donkin og Joi,
Hall, og stofnuðu þeir nu
með sér niðursuðufyrirtæki.
Brezki landherinn og sjó-
herinn keyptu vörurnar af
þeim félögum og komust ?3
raun um, að þær voru ó-
skemmdar og bragðgóðar
Brátt skipaði blikkdósin
æðsta sess í heimi matv'æl-
anna. Blikksmiðir í Þýzka-
landi fóru að sjóða c.iður mat
í frístundum sínum um helg-
ar. Margir kunnir landkönn-
uðir og ævintýramenn höfða
með sér matarbirgðir í niður-
suðudósum í leiðangra sír.a.
Maður að nafni Thomas
Kensett fluttist frá Englandi
til Ameríku árið 1812. Hann
sauð niður ávexti og græn-
meti, og 1825 veitti James
Monroe forseti honum einKa-
leyfi til að stunda þessa iðju.
Þegar gullæðið greip menn,
og þeir flykktust til Kali-
forníu, fóru peir klyfjaðir af
niðursuðuvörum frá Kensett.
Um allan heim risu nú upp
smáfyrirtæki, þar sem fram-
leiðslan gekk hægt ,því að
ekki var vélunum fyrir að
fara í þá tíð. En með iðnbylt-
ingunni á 19. öld, breyttist
þetta og niðursuðuvélar komu ■
til sögunnar. Fyrst í stað
voru afköst vélanna takmörk
uð Kringum 1870 var fram-
leiðslan t. d. 60 dósir á klst.,
en áratug síðar voru þær
orðnar 2500 á klst. í þræla-
stríðinu komst mikill skriður
við glerkrukkuna, og barátta
hennai við glerglös er enn
ekki útkljáð, enda við ötulan
að etja.
Nú á 150. afmælisdegi sín-
um getur blikkdósin stært sig
af því, að Bandaríkjamenn
eta daglega úr 115 mi'ljón
niðursuðudósum og ársneyzl-
an er 250 niðursuðudósT á
hvern Bandaríkjamann.
Enn í dag sækja menn og
málleysingjar krafta sína og
orku í matinn — og fylla sig.
Við getum þvi öll tekið uvxdir
og óskað blikkdósinni ti! ham
ingju með afmælið — bví að
hún er ein af mörgum orku-
lindum mannsins.
(The Johns Hopk ns
University, Lynn Poole)
EKKERT ELDHtÍS ER FULLKOMIfi ÁN KÆLISKÁPS
•fc Kelvinator kæliskápurinn er árangur áratuga þróunar bæði tæknilega og að ytra útliti
L L ó í '

;:é’

K E L V I N A T 0 R
Fullkornln 5 ára ábyrgð er tekin á mótorum í Kel-
vinator kaxliskápnum. — Ársábyrgð er að öðru Leyti.
Höfum eig;ð viðgerðarverkstæði að Laugavegi 170.
Sími 17295, sem annast allar viðgerðir og vara-
hlutasölu.
-w-’’
ír
■k 'L œlióbápóLn^
Höfmn nú fyrirliggjandi eftirtaldar stæðir: 6,—7,7, og 10,1 rúmfet.
Kynnið yður hina hagkvæmu afborgunarskilmála.
— G / ö r i ð svo ve/ að / í t a inn
Jfekla
Austurstræti 14
Sími 11687.