Morgunblaðið - 04.12.1960, Blaðsíða 1

II
Sunnud. 4. des. 7960
'k
ENN MUNA íslendingar
eftir hinum stóru konvojum,
eða skipalestum, sem
söfnuðust saman á stríðs-
árunum í Faxaflóa, Hval-
firði og á ytri höfninni í
Reykjavík, — og Aust-
firðingar muna eftir
skipagrúanum sem safnað-
ist oft saman á Seyðisfirði.
Algengast var að konvojarnar
kaemu upp að landinu í nátt-
myrkri að vetrarlagi. Þser
hrepptu því oft illviðri og fyrir
kom að skip úr þeim færust hér
við land.
Og hvert stefndu öll þessi
þungbúnu grámáluðu skip? Fáein
þeirra fluttu vistir til hersins hér
á landi, efni í bragga og grind-
ur í flugbrautir. En langflest
þeirra héldu áfram förinni aust-
ur á bóginn, eftir að þau höfðu
tekið olíu í Hvalfirði eða Seyðis
firði. Þau stefndu upp í Norður
íshaf í vetrarmyrkrinu, leiðin lá
meðfram Bjarnarey, Svalbarða,
Novaya Semlja og til Murmansk
eða Arkangeisk.
Þessi siglingaleið um Norður
íshafið er hættuleg að vetrarlagi
Skipalest á leið til Murmansk. — flugvél hefur komið sprengju á eitt þeirra.
Það var skipalestin PQ—6, er
sigldi frá íslandi 8. des. 1941,
sem varð fyrir fyrstu árásinni.
Þannig var málum háttað að sjálf
aðalfylgdarskipin höfðu skilað
henni af sér inn í mynni Kola-
flóa og snúið til baka til að fylgja
annarri skipalest vesturá bóginn.
Voru nú aðeins fáeinir litlir tund
urduflaslæðarar, sem fylgdu kon
vojinni inn á hinn víða Koia-flóa.
Aílt í einu sást skotglampi í
norðri og tundurduflaslæðarinn
Speedy varð þegar í stað fyrir
sprengikúljm, sem felldu mastr
ið og eyðilögðu byssur skipsins.
Þjóðverjar höfðu algert ofurefli
með stórum og hraðskreiðum
tundurspillum.
En tundurdufiaslæðararnir fóru
ótrauðir að senda út frá sér
reykský til að skýla skipalest-
inni. Þjóðverjarnir virðast hafa
haldið að þetta væri gildra og
sneru frá. Ef þeir hefðu haldið
árásinni til streitu gátu þeir auð
veldlega yfirbugað tundurdufia-
slæðarana og líklega sökkt ailri
skipalestinni.
Skipalestin PQ—7 sigldi af stað
frá íslandi í tveimur hlutum 31.
des. 1941 og 8. janúar 1942. í
fyrri hlutanum voru tvö hrað-
Höfðu úrslitaáhrif.
Saga skipalestanna til Húss-
lands hefur lítið verið rakin í
þeim sögum Heimsstyrjaldar-
innar, sem út hafa verið gefnar.
Þó er það þess vert að þeim sé
meiri gaumur gefinn. Þær hófust
®Uax og Rússar voru komnir í
stríðið og á þeim fjórum árum
eem liðu fram til stríðsloka fóru
yfir 40 skipalestir til Murmansk
©g Arkangelsk fullhlaðnar skrið-
drekum, herflugvélum, vörubíl-
tim, eimlestum, fallbyssum, skot-
færum og síðast en ekki sízt olíu
©g benzíni.
Rússar hafa lítið látið í ljós
þakklæti sitt fyrir þessar miklu
eendingar. Þó hafa þær vafa-
laust haft úrslitaþýðingu í Rúss-
landsstríðinu. Það munaði um
minna en 5000 skriðdreka og
7000 herflugvélar. Hlutverk
þeirra varð þýðingarmikið á rúss
nesku vígstöðvunum, en Rússar
gsettu þess vandlega, að senda
aldrei út frá sér fréttamyndir af
vígstöðvunum með þessum banda
irísku hergögnum. Þá munaði
Xika vissulega um þau mörg
hundruð þúsund tonna af sprengi
Þannig safnaðist ísingin á skipin. Það gat tekið tíma að gera byssurnar klárar til orustu.
vegna frosts og fárviðra. Þó var
háveturinn helzt valinn til
þeirra, því að illviðrin og myrkr
ið skýldu skipunum fyrir öðrum
og meiri hættum.
Meðfram siglingaleið konvoj-
anna lágu hópar þýzkra kafbáta
í veiðihug, eins og grimm rándýr.
Og skipin urðu óhjákvæmilega
að nálgast Norður Noreg, þar
sem þýzkar sprengjuflugvélar
biðu þeirra á flugvöllum og orr-
ustuskipið Tripitz leyndist á
þröngum fjörðum með fleiri
þýzkum beitiskipum og tundur-
spillum. Konvojin varð að fara
bvo nálægt norsku ströndinni að
ekki var nema fimm til sex
stunda sigling fyrir þýzku skip-
in út til hennar.
efni og flugvélabenzíni sem skipa
lestirnar fluttu þeim til Mur-
mansk. Rússar þökkuðu og virtu
lítils alla þá erfiðleika og þján-
ingar, sem sjómennirnir lögðu á
sig við erfiða siglingu um íshaf-
ið, hvað þá að þeir minntust
þeirra 90 skipa, sem fórust eða
sjómannanna sem drukknuðu.
Fyrir nokkru kom út í Bret-
landi athyglisverð bók um Mur-
mansk-skipalestirnar. Hún heitir
„The Gates of Hell“ (Hlið vítis)
og er eftir Ewart Brookes, gef-
in út af Jarrolds bókaútgáfunni.
í henni eru margar áhrifamiklar
lýsingar af baráttunni á Norður
íshafinu og er frásögnin hér á
eftir byggð á henni. Það er frá-
sögnin af PQ—17 skipalestinni.
Fyrsta árásin.
Fyrstu fimm skipalestirnar til
Norður Rússlands komust heilar
á áfangastað. Þjóðverjar höfðu
orðið seinni til að skipuleggja á-
rásir á þær en Vesturveldin að
hefja siglingarnar. Kom ekkert
sérstakt fyrir i þeim nema að
kafbátar sáust á sveimi kring
um þær.
Skipalestir
á Ishafinu
skreið oliuflutningaskip og kom
ust þau klakklaust til ákvörðunar
staðar. Meginskipalestin komst
einnig nær því á leiðarenda. Þá
tókst Þjóðverjum að sökkva einu
skipi, en annað laskaðist af tund
urdufli í mynni Kola-flóans.
Þarna lögðu Þjcðverjar stöðugt
tundurduflum, svo að Bretar
urðu að senda hópa tundurdufla
slæðara þangað. Tóku Bretar það
þó nærri sér, því að mikil tundur
duflahætta var í heimahöfum
þeirra og skortur á slæðurum.
Skipbrotsmenn í sjónum.
Rétt eftir að þessi skipalest
var komin til hafnar í Rússlandi
sökkti þýzkur kafbátur brezka
tundurspillinum Matabela á
heimleið við Bjarnarey, þann 17.
janúar. Björgunarskip hraðaði
för sinni þangað og var komið á
staðinn eftir nokkrar mínútur.
Þegar þeir komu þangað sáu
þeir mennina fljóta í sjónum í
stórum hópum. Björgunarbelin
héldu höfðum þeirra upp úr,
augun störðu brostin á björgunar
skipið, og augnlokin depluðust
ekki. Þarna risu þeir upp og nið
ur í sjónum með öldunum, eins
og þær tækju þátt í stórum hræði
legum hringdans . . . þeir voru
allir liðin lík, höfðu frosið í hel
á dálítið lengri tíma en það tek
ur að sjóða egg.
Hver konvojin á fætur annarri
lagði af stað austur á bóginn.
Nú voru Bandaríkin komin í
styrjöldina og fóru að taka meiri
þátt í flutningunum. Vesturveld
in litu svo á, að konvojarnar til
Rússlands væru með þýðingar-
n estu flutningum styrjaldarinn
ar. Þeir sáu þeim fyrir öflugri
vopnaðri fylgd, t.d. miklu öfl-
ugri en þeirri sem skipalestir
á suðurhluta Atlantshafsins
fengu.
Einn allra hættulegasti staður
skipalestanna varð brátt mynni
Köla-flóans. 'Og sérstaklega fóru
þær að eiga í vök að verjast éft
ir að Þjóðverjar fluttu sveitir
sprengjuflugvéla til flugvalla í
Norður Noregi. Úr þessu hefði
nokkuð mátt bæta með því að
koma upp varnarflugsveitum á
rússneskum flugvöllum. Bretar
fóru þess á leit við Rússa, að
þeir sendu nokkrar flugvélar
norður á bóginn til varnar skipa-
lestunum. Þá heyrðist hið rúss-
neska Njet e.t.v. í fyrsta en ekki
siðasta skipti. Þá fóru þeir þess
á leit við þá, að fá flugvelli fyr
ir brezkar flugsveitir á Kola-
Framh. á bls. 2