Morgunblaðið - 01.02.1961, Síða 11

Miðvikudagur 1. febr. 1961
MORGVISBLAÐIÐ
11
Trausti Ólatsson prófessor
Minningarorð
TRAUSTI ÓLAFSSON andaðist
23. f. m. nær sjötugur að aldri,
og eru þá fallnir allir þeir,
eem við gömlu sveitungar hans
kölluðum Breiðvíkinga.
Frófessor Trausti var tengd-
ari æskusöðvum sínum en al-
gengt er og sýndi það greini-
lega í verki. Því er rétt að
minnast hér þess byggðarlags,
þar sem hann var borinn og
barnfæddur.
Norðaustan við Látrabjarg
eru 3 víkur, Látravík, Breiðavík
og Kollsvík. Víkumar eru opn-
ar móti úthafi, en að nokkru
leyti í skjóli hárra fjalla, sem
liggja milli þeirra. Frá þessum
víkum hefur verið róið til fiskj-
ar frá landnámstíð, og síðustu
áratugina, sem árabátar voru
hafðir í verstöðvum, um og eft-
ir síðustu aldamót, var mikið
útræði frá öllum víkunum.
Sóttu þaðan sjó bændur úr
Rauðasandshreppi og nærliggj-
andi sveitum. Þar var skammt á
fiskimið og oftast fiskisæld.
Víkumar voru ekki grösugar og
landbúnaður því ekki mikill, en
sjórinn var gjöfull. Um síðustu
aldamót sóttu menn fast sjóinn
á árabátum sínum og hefur það
vafalaust stælt unga menn í
þessu byggðarlagi, bæði líkam-
lega og andlega.
Prófessor Trausti var fæddur
í Breiðuvík 22. júní 1891 og var
sonur hjónanna Ólafs bónda þar
Ólafssonar og Sigríðar Trausta-
dóttur, smiðs á Patreksfirði og
víðar, Einarssonar. Voru for-
eldrar prófessors Trausta komin
af merkum bændaættum í
Barðastrandarsýslu.
Trausti var barn að aldri þeg-
ar faðir hans féll frá. Hann
lézt 1898 úr mannskæðri lungna
bólgu, sem þá geisaði í hér-
aðinu. Mér er sagt, að Ólafur
Ólafsson bóndi í Breiðuvík hafi
verið atorkumaður, greiðvikinn
og vinsæll.
Ekkjan í Breiðuvík, Sigríður
Traustadóttir, var aðeins 27 ára
gömul, er bóndi hennar lézt, en
börnin voru 5 og öll í æsku.
Hún hélt búi sínu áfram, tók
ótrauð upp baráttuna fyrir
framfærslu barna sinna og kaus
þeim engan stjúpföður. Það var
mikið afrek hjá þessari ungu
konu að sjá bömum sínum eins
vel farborða og hún gerði. —
Sigríður Traustadóttir var mik-
ilhæf kona.
Öll voru börnin efnileg, en
1 móðurgarði reyndi mest á
þrjá elztu synina, Guðmund,
Trausta og Harald. Þeir voru
afburða duglegir, bráðþroska,
rammir að afli, lærðu snemma
að bjarga sér og færðu móður
sinni mikla björg í bú úr sjón-
um. Á uppvaxtarárum sínum
voru þessir þrír bræður kallaðir
Breiðvíkingar og þótti sveitung-
um þeirra nafnið hæfa þeim á
fleiri en einn veg — og svo
mikil farsæld fylgdi búi ekkj-
unnar í Breiðuvík, að heimili
hennar var allt af meira veit-
andi en þiggjandi í viðskiptum.
tfr þessum grunni óx Trausti
Ólafsson og við þessar aðtæð-
ur ólst hann upp. — Ég tel víst,
að þessi harða lífsbaráttu hans
í æsku hafi mótað skapgerð
hans. Hann beitti atorku og elju
alla ævi.
Breiðvíkingarnir Guðmundur
eg Haraldur héldu áfram sjó-
sókn fram á fullorðinsár og
voru fengsælir og ágætir sjó
menn, en guldu að lokum Ægi
gjafir hans með lífi sínu. Þeir
fórust saman í fiskiróðri frá
Vestmannaeyjum 9. janúar 1926.
— Þar féllu dugmiklir og góðir
drengir fyrir aldur fram.
Trausti fylgdi bræðrum sín
um fast til sjósóknar á upp-
vaxtarárunum, en hugur hans
stóð til náms og fræðiiðkana,
enda bar snemma á óvenjuleg
um hæfileikum hans til náms.
Breiðavík er kirkjustaður í
Sauðlauksdalspre_stakalli og var
faðir minn, Þorvaldur Jakobs-
son, sóknarprestur í Sauðlauks-
dal á uppvaxtarárum Trausta,
fermdi hann og kenndi honum
í fáeinar vikur undir skóla.
Sagði hann mér, að Trausti
væri meðal beztu námsmanna,
sem hann hefði þekkt, bæði
vegna hæfileika til náms og
ástundunar.
Ástæður voru að sjálfsögðu
þannig heimafyrir, að Trausti
gat ekki snemma hafið skóla-
nám. Hann stundaði fyrst nám
við gagnfræðaskólann á Akur-
eyri og síðar við menntaskól-
ann í Reykjavík og stytti sér
þá leið með því að lesa á einum
vetri námsefni 5. og 6. bekkjar,
en lauk þó stúdentsprófi með
hárri 1. einkunn árið 1915. Sama
ár fór hann utan og hóf nám
í efnaverkfræði við Den poly-
tekniske Læreanstalt í Kaup-
mannahöfn og lauk þar prófi
1921 með hárri ágætiseinkunn.
Hefur enginn íslendingur fyrr
né síðar lokið prpfi frá þess-
um virðulegu skóla með svo
hárri einkunn.
Á námsárunum í Kaupmanna-
höfn sótti Trausti námið með
þeirri atorku og því kappi, sem
honum var eiginlegt, og þar
hygg eg, að þessi hrausti dreng-
ur hafi ofboðið sér, því eftir
Hafnarárin var hann ekki eins
heilsuhraustur og áður.
Þegar að loknu námi tók
Trausti til starfa heima á ís-
landi. Biðu hans hér mörg verk-
efni, og fyrstu árin eftir heim-
komu hans var hann eini efna-
verkfræðingurinn hér á landi.
Of langt mál yrði að skýra hér
frá störfum hans í heild, og
verður aðeins fátt eitt nefnt af
þeim störfum, sem hann gegndi.
Hann var forstöðumaður efna-
rannsóknarstofu ríkisins 1921—
1937, forstjóri Atvinnudeildar
háskólans 1937—1940 og deildar-
stjóri iðnaðardeildar Atvinnu-
deildar háskólans 1937—1946.
Jafnframt var hann kennari við
læknadeild háskólans 1921—1958
og við verkfræðideild háskólans
1941—1958. Auk þessara em-
bættisstarfa vann Trausti mörg
önnur trúnaðarstörf fyrir þjóð-
félagið. Hann var yfirlýsismats-
maður frá 1934, forstöðumaður
efnarannsóknarstofu Síldarverk-
smiðja ríkisins á Siglufirði sum-
urin 1930—1937, formaður bygg-
ingarnefndar Síldarverksmiðja
ríiksins 1945—1947 o. fl. o. fl.
Af einkastörfum Trausta má
nefna, að hann var einn af stofn
endum málningarverksmiðjunn-
ar Hörpu h.f. í Reykjavík árið
1936 og í stjórn verksmiðjunn-
ar fré stofnun hennar.
Trausti Ólafsson var kjörinn
félagi í Vísindafélagi íslendinga
árið 1925 og var sæmdur pró-
fessorsnafnbót árið 1945.
Prófessor Trauti skrifaði
margar fræðilegar ritgerðir í
innlend og erlend tímarit um
íslenzkar efnarannsóknir, um
síldariðnað, um rannsóknir á
innlendum einangrunarefum o.fl.
Ennfremur skrifaði hann
kennslubók í efnagreiningu,
sem kom út árið 1931. Síðasta
ritverk hans og hið umfangs-
mesta er allstór bók — Kolls-
víkurætt — sem út kom á síð-
astliðnu ári. Er þar rakin ætt
höfundarins og frændfólks hans.
Sýnir það tryggð hans við æsku
stöðvar og ættfólk. Þetta verk
var honum ríkt í huga síðustu
æviárin, og ánægjulegt var, að
honum auðnaðist að Ijúka því
áður en hann féll frá.
Sérhver lýsir sjálfum sér í
verkum sínum, og ég er í engum
vafa um, að öll verk Trausta
hafa verið unnin með vandvirkni,
vel hugsuð og vel gerð.
Trausti kvæntist árið 1921 eft.
irlifandi konu sinni Maríu, dóttur
Peters Samuelssens, bakarameist
ara í Klakksvík í Færeyjum.
Frú María var honum traustur
lífsförunautur og þá beztur þeg-
ar mest reyndi á. Þau eignuðust
4 börn, sem öll eru á lfi.
Börn þeirra erú :
Sigríður Ása, B. A. frá Há-
skóla íslands.
Pétur, læknir í Reykjavík.
Jóhanna, stúdent.
Ólafur, við nám erlendis.
— • —
Eg hefi hér skýrt frá atorku
og öðrum ágætum hæfileikum
prófessors Trausta Ólafssonar.
Hann var óvenjulega mikill elju-
maður og unni sér varla hvíldar
frá störfum, enda skilaði hann
miklu dagsverki. Félagsmálum
sinnti hann lítið, en var gildur
maður þar sem hann skipaði rúm
sitt. Hversdagslega var hann fá-
skiptinn, en gat verið glaður og
reifur í hópi góðra vina. Á ég
minningar um margar ánægju-
legar stundir á heimili hans og
þegar við áttum samfundi þar,
sem ekki biðu hans störf, því
vinnan var honum fyrir öllu. En
það set ég þó framar öllu öðru,
að Trausti var drengur góður,
hreinskiptinn og trygglyndur, og
nú að leiðarlokum minnist ég
með þakklæti 60 ára vináttu hans
og bið fjölskyldu hans blessunar.
Finnbogi R. Þorvaldsson.
V® TrL, 6MSso„„
prófessors, hvarflar hugurinn
gjarnan til liðins tíma, og til
þeirra aðstæðna, sem þessi braut
ryðjandi á sviði efnarannsókna
og efnafræðilegra viðfangsefna
átti við að búa í upphafi. Hvern-
ig hann vann fræðigreininni sess
og með starfi sínu, skapaði henni
þá starfsaðstöðu, sem við hinir
yngri höfum fengið í arf til
ávöxtunar.
Trausti Ólafsson var annar í
röðinni þeirra íslendinga, er
helguðu sig störfum á sviði efna
fræði. Han lauk prófi frá Tekn-
iska Háskólanum í Kaupmanna-
höfn vorið 1921. Þá þegar, eða
1. júlí 1921, tók hann við starfi
forstöðumanns Efnarannsókna-
stofu ríkisins.
Starfsemi efnarannsókna á þess
um árum var ekki stór í sniðum
að ytra búnaði og starfseminni
þröngur stakkur skorinn um
mannskap, til að framkvæma at-
huganir, sem hugur víðsýnna og
sérmenntaðra athafnamanna stóð
til að kanna. Verkefnin blöstu
við hvarvetna. Þjóðin var að
vakna til átaka. Framfaraskeið
í íslenzkri verkmenningu var að
hefjast.
Ummæli prófessors Trausta
um vinnuaðstæður fyrirrennara
sins Ásgeirs Torfasonar (Skýrsla
Iðnaðardeildar 1947—1956) munu
og eiga við um starfsaðstöðu hans
í upphafi. í greininni segir: „Það
er mikill aðstöðumunur hjá
manni, sem gera þarf sjálfur
hvert einasta handtak og kryfja
til mergjar hin ólíklegustu við-
fangsefni við fremur slæm skil-
yrði að því er tæki og útbúnað
snerti, og mörgum mönnum, sem
vinna saman og geta skipt með
sér verkefnum svo takmarkað
kemur í hvers hlut“.
Með þetta í huga, sem og það,
að í hlut brautryðjandans
Trausta Ólafssonar féllu margvís
leg önnur embættisstörf og op-
inber erindrekstur, hljóta afköst
hans í fræðigrein sinni að vekja
aðdáun. „Reyndin varð lika sú,
að ýmsar tilraunir eða rannsókn-
ir voru hafðar í gangi, ef svo
stóð á, fram eftir kvöldum. Við
þetta gátu afköstin orðið nokkru
meiri en annars hefði orðið“.
Þannig hljóðar látlaus frásögn
prófessors Trausta í fyrrnefndri
ritgerð.
Með stofnun Atvinnudeildar
Háskólans, sem var stórhuga
framkvæmd á erfiðum tímum
hefir atorkumaðurinn prófessor
Trausti Ólafsson séð langþráðan
draum rætast og merkum áfanga
náð.
Iðnaðardeild Atvinnudeildar
Háskólans, sem Efnarannsókna-
stofa ríkisins var meginkjarninn
í, var ætlað stórt hlutverk og
starfsaðstaða öll var stórbætt.
Starf Efnarannsóknastofu rík-
isins undir forystu prófessors
Trausta hefir örugglega veiið
driffjöður að baki þessara íram-
fara. Gildi rannsókna á efna-
fræðilegu og tæknilegu sviði var
þjóðinni ljós fyrir atbeina braut-
ryðjendanna á þessum sviðum.
Prófessor Trausti Ólafsson tók
við forstjórn Atvinnudeildar Há-
skólans þegar í upphafi og hafði
þannig einnig áhrif á þróun ann-
arra deilda stofnunarinnar, Bún-
aðardeildar og Fiskideildar. Þessi
ráðstöfun sýnir vel það álit, sem
hann naut, sem og fjölmörg trúa*
aðarstörf önnur sem honum voru
falin. Fjölhæfni hans og atorku-
semi voru óumdeilanleg. Með
breyttri skipan um yfirstjórn
stofnunarinnar árið 1940 varS
prófessor Tr'austi forstöðumaður
Iðnaðardeildarinnar og gegndi
því starfi þar til 1946 er hann
hvarf að kennslustörfum ein-
göngu, við Háskóla íslands.
Hér verður ekki gerð tilraun,
til að rekja hið fjölbreytilega og
umfangsmikla starf próféssors
Trausta, þess er engin kostur í
stuttri kveðjugrein.
Sá er þetta ritar hóf starf við
Iðnaðardeild skömmu áður en
prófessor Trausti hvarf frá stofn
uninni, og hafði því ekki kynni
af starfi hans sem samstarfs-
maður. Góð kynni tókust þó. —•
Prófessor Trausti var enn starf-
andi í háskólahverfinu og fylgd-
ist af áhuga með því sem gerðist
í stofnuninni, sem hann hafði
grundvallað. Hann bar hlýjan
hug til þeirrar starf semi, sem þar
fór fram.
Prófessor Trausti var maður
traustur til orðs og æðis. Hann
var hlýr og léttur í skapi á góðri
stund. Hann var drengur góðux.
Atvinnudeild Háskólans, Iðn-
aðardeild sendir konu hans frú
Maríu, börnum hans og tengda-
börnum innilegustu samúðar-
kveðjur.
Iðnaðardeild þakkar brautryðj
andanum prófessor Trausta Ólafs
syni víðfemt og gifturíkt starf í
þágu efnarannsókna á íslandi.
Blessuð sé minning hans.
Jóhann Jakobsson.
Vantar nú þegar
tvo laghenta menn
til iðnaðarstarfa. Gott kaup.
Uppl. í síma 19022 eftir kl. 6 í dag.
2ja til 3ja herbergja
ÍBÚO
óskast til leigu til eins árs. Fyrirframgreiðsla Kemur
til greina. Uppl. í síma 18788 frá kl. 1—4 e.h.
Utgerðarmeiin
Vanur maður með réttindi, óskar eftir stýrimanns-
plássi á góðum bát á komandi vertíð. Tilboð merkt:
„Stýrimaður — 1385“ sendist Mbl. fyrir föstudags-
kvöld.
Einbýlishús
Fokhelt einbýlishús á góðum stað við Silfurtún til
sölu. Byggt eftir nýjustu tízku.
Nánari upplýsingar gefur
Málflutningsskrifstofa
Einars B. Guðinundssonar, Guðlaugs Þorlákssonar,
Guðinundar Péturssonar,
Aðalstræti 6 símar 1-2002, 1-3202, 1-3602.
7 herb. íbúð
Til sölu við Laugarnesveg 7 herb. nýleg íbúð í par-
húsi á I. hæð eru 2 herb., eldhús og W.C. á 2. hæð
3 herb. og bað. í kjallara eru 2 herb., W.C. og eld-
húskrókur. Bílskúrsréttur.
MÁLFLUTNINGS- OG FASTEIGNASTOFA
Sigurður Reynir Pétursson, hrl.
Agnar Gústafsson, hdl.
Björn Pétursson, fasteignaviðskipti
Austurstræti 14. II. — Símar 19478 og 22870.