Morgunblaðið - 03.02.1961, Blaðsíða 11

Föstudagur 3. febr. 1961
MORGVNBLAÐIÐ
11
Jóhannes IVordal, bankastjóri:
Um endurskipulagn-
ingu sjávarútvegsins
i.
HÉR fer á eftir forystugrein
dr. Jóhannesar Nordals í Fjár
málatíðindiun, sem komu út
í gær.
Þær upplýsingar, sem þegar
laggja fyrir, benda eindregið tií
þess, að þróun efnahagsmála hafi
orðið sæmilega hagstæð í flest-
um greinum á árinu 1960. Með
gengisbreytingunni og hinum víð
tæku aðgerðum, sem henni
fylgdu, tókst að koma á nauðsyn-
legu jafnvægi í gjaldeyrismál-
um, jafnframt því sem viðskipta-
frelsi var aukið stórlega. Og sá
ihalli, sem orðið hefur á greiðslu-
jöfnuðinum, hefur ekki verið
ineiri en hann hlaut óhjákvæmi-
lega að verða vegna hins geysi-
lega innflutnings fiskiskipa, sem
varð miklu meiri en á nokkru
ári öðru, síðan rétt eftir lok
styrjaldarinnar, þegar verið var
að endurbyggja flotann eftir
langvarandi stöðnun og tjón
stríðsáranna.
Einn alvarlegan skugga hefur
þó borið á þjóðarbúskapinn á ár-
inu, en það eru örðugleikar sjáv-
arútvegsins, sem mjög hafa
ágerzt síðustu mánuðina. Or-
eakir þeirra eru öðru fremur hin
iniklu áföll, sem útgerðin hefur
orðið fyrir: fyrst verðfall ó mjöli
cg lýsi, síðan aflatregða á síld-
veiðum og loks einstakt aflaleysi
hjá togaraflotanum. En rekstrar-
örðuglei'kar sjávarútvegsins eiga
sér þó einnig aðrar og miklu
dýpri rætur: í óheilbrigðum fjár
hag útgerðarfyrirtækja og
vinnslustöðva og í margs konar
óhagkvæmni í rekstri, sem hvort
tveggja hefur þróazt í skjóli verð
hólgu og uppbótakerfis á undan-
förnum árum. Aföllin, sem sjáv-
ai átvegurinn hefur orðið fyrir,
9 sœmdir
Fálkaorðu
FORSETI Islands hefur nýlega,
að tiliögu orðunefndar, sæmt
eftirtalda íslendinga heiðurs-
merkjum hinnar íslenzku fálka-
orðu, sem hér segir:
í október 1960:
Egil Jónsson, fyrrv. héraðs-
lækni, Seyðisfirði, riddarakrossi,
fyrir embættisstörf.
Svein Sæmundsson, yfirlög-
regluþjón, riddarakrossi, fyrir
embættisstörf.
í desember 1960:
Bárð ísleifsson, arkitekt, ridd-
arakrossi, fyrir embættisstörf.
Ungfrú Elsu Sigfúss, söng-
konu, riddarakrossi, fyrir kynn-
ingu á íslenzkum þjóðlögum.
Karl Björnsson, bónda, Hafra-
fellstungu, Öxarfirði, riddara-
krossi fyrir búnaðarstörf.
Kristján Eldjám Kristjánsson,
fcónda og hreppstjóra, Hellu á
Árskógsströnd, Eyjafjarðarsýslu,
riddarakrossi, fyrir búnaðar- og
félsgsstörf.
Sigdór Brekkan, fyrrv. skóla-
Btjóra, Neskaupstað, riddara-
krossi, fyrir kennslustörf og
störf að félags- og menningar-
málum.
Sigurð Jónssen, flugmann,
riddarakrossi, fyrir störf í þágu
íslenzkra flugmála.
Þorstein Loftsson, vélfræði-
ráðunaut, riddarakrossi, fyrir
véltjórakennslu og störf sem
vélíræðiráðunautur.
hafa hins vegar orðið til þess að
leiða þessa veikleika enn skýrar
í ljós. Og þess vegna hafa menn
líka gert sér betur grein fyrir
því en ella, að tilgangslaust er
að bregðast við þessum vandamál
um með kákaðgerðum, sem væru
til þess eins fallnar að bæta úr
um skamma stund. 1 stað þess
verður að hefjast handa um að
endurskipuleggja sjávarútveg-
inn, fjárhag hans og rekstur á
traustum og heilbrigðum grund-
velli, svo að hann geti gengt
hlutverki sínu sem helzti burð-
arás hins íslenzka hagkerfis.
II.
Eitt þeirra verkefna, sem hér
hlýtur að blasa fyrst við, er að
koma fjárhag útgerðarfyrirtækja
í viðunandi horf, svo að þau geti
haldið áfram eðlilegum rekstri.
En meginvandamálið í þessum
efnum er skortur á rekstrarfé,
sem á sér fyrst og fremst tvær
orsakir. Annars vegar hefur þrá-
lát verðbólga étið upp lausafé
fyrirtækjanna og gert þau sífellt
háðari bankalánum til að halda
rekstrinum gangandi. Hins vegar
hefur á undanförnum árum ver-
ið um að ræða mikla f járfestingu,
sem hvorki hefur verið hægt að
fá eðlileg löng lán til né að
greiða af fjármagnsmyndun
fyrirtækjanna sjálfra. Afleiðing-
in hefur því orðið sú, að rekstr-
arfé þeirra hefur bundizt í þess-
um framkvæmdum, en í staðinn
hafa þau safnað miklum lausa-
skuldum, einkum 1 bönkum, og
hafa þær íþyngt rekstrinum stór-
lega.
Þessi mikla skuldasöfnun sjáv-
arútvegsins í bönkunum hefur
átt sér stað í skjóli uppbóta- og
styrkjastefnunnar, sem dregið
hefur úr öllu aðhaldi bankanna
um ráðstöfun fyrirtækja á láns-
fé. Stefna ríkisvaldsins í þessum
málum miðaðist við það eitt að
halda atvinnuvegunum gang-
andi frá degi til dags með ein-
hverjum ráðum. Hitt varð útund
an, að hugsa um hagkvæmni í
rekstri og fjárfestingu, enda var
afkoma fyrirtækja ekki síður
komin undir duttlungum uppbóta
kerfisins heldur en því, hverjum
raunverulegum verðmætum þau
skiluðu í þjóðarbúið. Við slík
ar aðstæður hlaut það að vera
eftirsóknarvert að safna skuldum
í bönkum og festa fjármagnið
jafnóðum í eignum, sem verð-
bólgan hækkaði í verði frá ári
til árs. Þannig hélt þessi þróun
áfram 1 skjóli verðbólgunnar
annars vegar og aðhaldsleysis
styrkjastefnunnar hins vegar.
IH.
Nú er hins vegar svo komið
eftir stefnubreytingu þá, sem átti
sér stað á síðasta ári, að augljóst
er, að koma verður fjárhag fyrir
tækja þeirra, er sjávarútveg
stunda, á nýjan grundvöll, ef þau
eiga að geta starfað eðlilega og
styrkjalaust á tímum stöðugs
verðlags. Til þess að stuðla að
lausn þessa vandamáls, gaf rík-
isstjórnin skömmu eftir áramótin
út bráðabirgðalög um nýja lána-
flokka við stofnlánadeild sjávar-
útvegsins í þeim tilgangi að
breyta allmiklu af skuldum sjáv^
arútvegsins til skamms tíma í
löng lán.
Fyrirkomulag þessara lánveit-
inga verður í aðalatriðum þann-
ig, að stofnlánadeildin lánar fyr-
irtækjum út á eignir þeirra, enda
gangi lánsfé til þess að greiða
stuttar skuldir fyrirtækjanna og
Jóhannes Nordal
þá fyrst og fremst í bönkunum.
Hér er með öðrum orðum verið
að lána út á framkvæmdir und-
anfarinna ára, sem þá fengust
ekki löng lán til, en voru í þess
stað greiddar með lausaskulda-
söfnun.
En með þessu móti er hægt
að lækka verulega stuttar skuld-
ir fyrirtækja, ætti það að leysa
úr þeim miklu greiðsluvandræð-
um, sem fjöldi útgerðarfyrir-
tsðkja á nú við að stríða. Hins
vegar leysir þetta ekki vanda
þeirra, nema þau séu nægilega
efnum búin til þess að eiga veð-
setjanlegar eignir fyrir lánum
þeim, sem þau þyrftu að fá. Fyr-
irtæki, sem ekki geta fengið nægi
lega hátt lán úr stofnlánadeild,
verða því að finna aðra lausn
mála sinna, t. d. með öflun nýs
hlutafjár eða samningum við
lánardrottna.
Aður en lán eru veitt úr stofn-
lánadeildinni, er nauðsynlegt, að
fullkomnor upplýsingar liggi fyr-
ir um fjárhag lántakenda, svo að
hægt sé að tryggja, að lánsfé nýt-
ist sem bezt og komi að tilætluð-
um notum. Er ætlunin, að komið
verði á í þessum tilgangi betra
eftirliti en áður hefur tíðkazt um
slíkar lánveitingar hér á landi.
IV.
Af þvi, sem nú hefur verið sagt
um hinar fyrirhuguðu lánveit-
ingar stofnlánadeildarinnar, er
ljóst, að tilgangur þeirra er í
rauninni að leysa vandamál, sem
skapazt hefur að miklu leyti
vegna óheilbrigðar fjármála-
stefnu fyrirtækja og lánsstofanna
á undanförnum árum. Hins veg-
ar verður að leggja megináherzlu
á, að hér er ekki ver-
ið að stefna að því að
veita skyndilausn fyrir mistök
fortíðarinnar, heldur er megin
tilgangurinn sá að skapa traust-
an grundvöll fyrir rekstur sjáv-
arútvegsins á komandi árum.
Þess vegna verður samtímis þess
um nýju lánveitingum að eiga
sér stað alger stefnubreyting, er
tryggi, að sama sagan endurtaki
sig ékki í framtíðinni. En til þess
að slík stefnubreyting eigi sér
stað, skipta eftirfarandi tvö at-
riði vafalaust mestu máli.
I fyrsta lagi verða viðskipta-
bankarnir að endurskoða útlána-
reglur sínar og auka eftirlit í því
skyni að tryggja að fé, sem fyrir-
tækjum er lánað til rekstrar, sé
ekki notað til fjárfestingar. Jafn-
fraipt varður að reyna að út-
rýma þeim hugsunarhætti, sem
er arfur frá styrkjastefnunni,
að öllum fyrirtækjum verði að
fleyta áfram í lengstu lög með
einhverjum ráðum, þótt ljóst sé
að rekstur þeirra sé á allan hátt
óhagkvæmur.
1 öðru lagi er nauðsynlegt, að
fjárfestingarlánastarfsemi í þágu
sjávarútvegsins sé bæði aukin og
endurskipulögð, enda er óhugs-
andi, að bankarnir geti til lengd-
ar staðið á móti því, að fé sé
dregið úr rekstrinum til fjárfest-
ingar, ef fyrirtæki geta ekki á
annan hátt aflað fjár til brýnna
framkvæmda. Jafnframt skiptir
það miklu máli, að sú f járfesting-
arlánastarfsemi, sem þegar á sér
stað í þágu sjávarútvegsins, sé
samræmd og lagt sé kapp á að
meta sem bezt, hverjar fram-
kvæmdir séu hagkvæmastar,
áður en lán er veitt.
V.
Hér að framan hefur aðeins
verið vikið að einum þætti í
rekstri útgerðarfyrirtækja, fjáiv
málunum, og rætt um þær leiðir,
sem ætlunin er að fara til um-
bóta í þeim efnum. Önnur verk-
efni, ekki síður mikilvæg, bíða
úrlausnar á öðrum sviðum, svo
sem varðandi nýtingu afla, vöru-
gæði, vinnuafköst o. fl., en þau
verða ekki gerð hér að umræðu-
efni. Hins vegar er athyglisvert,
að í þessum efnum er um að
ræða vaxandi áhuga fyrir hvers
kyns umbótum, enda þótt margt
af því sé enn á byrjunarstigi.
Þetta bendir ótvírætt til þess,
að sú stefnubreyting, sem átti sér
stað með afnámi uppbótakerfis-
ins, sé þegar farin að hafa veru-
leg áhrif til aukinnar nýtingar
og meiri skilnings á hagkvæmni
í rekstri, en það er í þeim efn-
um, sem helzt er að vænta þeirr-
ar aukningar framleiðsluafkasta,
sem er undirstaða bættra lífs-
kjara. Það er því mikilvægt, að
launþegar jafnt sem atvinnurek-
endur leggist á eitt um að endur-
skipuleggja framleiðsluna í því
ákyni að auka hagkvæmni og
vinnulífköst.
Islendingar hafa alltof lengi
verið reyrðir í haftafjötra og villt
ir af taumlausum eltingaleik við
sjónhverfingar verðbólgunnar.
Það, sem áunnizt hefur með því
jafnvægi, sem náðst hefur í efna-
hagsmálum á undanförnu ári, er
að sýna mönnum hinn efnahags-
lega veruleika aftur í réttu Ijósi.
Mörgum mun virðast sú birta
köld í fyrstu eftir villuljós upp-
bótakerfisins, en þeir 'munu
væntanlega fljótt finna, að hún
gerir þeim kleift að greina það,
sem mestu máli skiptir fyrir af-
komu einstaklinga og þjóða:
hversu beita skuli huga og hönd
til þess að leysa hvert verk af
hendi á sem einfaldastan og ódýr
astan hátt.
Samkomur
Hjálpræðisherinn
Samkoma í kvöld kl. 20,30. —
Cand tiheol. Erling Moe og söng
prédikarinn Thorvald Fröytland
syngja og tala. Laugardaginn kL
20,30: Samkoma í Laugarnes-
kirkju. Sunnudaginn kl. 20,30:
'Samkoma í Fríikirkjunni.
M U S T A D
Ý
IEY ■ BRAN
P
FISH HOOK8
HVERS VEGNA
hafa bátaformenn á íslandi í áratugi
notað svo að segja eingöngu
MUSTAD ÖNGLA
1) Þeir eru sterkir
2) Herðingin er jöfn og rétt
3) Húðunin er haldgóð.
4) Lagið er rétt
5) Verðið er hagstætt
Vertíðin bregzt ekki vegna
önglana ef þeir eru frá
O. MUSTAD & SÖN
O S L O
Qual. 7380«