Morgunblaðið - 28.03.1961, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 28. marz 1961
MORGVTSBLAÐIB
13
Gautaborg
UM ÁRAMÓTIN 1960—1961 voru
íbúar Gautaborgar yfir 400 þús-
undir. Þennan öra vöxt gefur bezt
að líta á árshringunum, sem hin-
ir ólíku byggingarstílar hafa
myndað á árunum allt frá stofn-
un borgarinnar.
| í miðbænum myndaðist um og
eftir 1800 einn slíkur hringur
kringum hina almennu trjá- og
skemmtigarða, — það voru hús,
foyggð undir handleiðslu þáver-
andi bæjararkiteksins, C. W.
Carlberg. Fyrir utan myndaðist
síðan annar hringur bygginga,
sem byggðar voru skömmu eftir
19000. Byggingar þær af þessum
árgangi, sem einna mesta at-
hygli vekja eru menningarbygg-
ingar þær kringum Götaplatsen,
sem risu af grunni skömmu eftir
1900. Byggingar þær af þessum
miðju torginu, há og tignarleg
bygging teiknuð af Arvid Bjerke
og Sigfrid Eriksson. Nokkru síð-
ar voru það leikhúsið og tón-
listarhöllin. Síðarnefnda dæmið
er teiknað af Nils Einar Eriksson
og er þekkt um heim allan fyrir
hljóðgæði. Á miðju torginu stend
ur svo sjávarguðinn Poseidon,
höggmynd eftir Carl Milles, —
listaverk sem mætti mikilli gagn-
rýni fyrst í stað, en er nú álitið
einskonar tákn borgarinnar.
Iburðir miklir í íbúðarhús
Á hæðunum fyrir ofan torgið
má svo sjá íburðarmikil einbýl-
ishús ásamt stærri fjölbýlishúsum
úr rauðum tígulsteini. Áhrif
funktionalismans gætti mjög í
byggingu húsanna við Johanne-
berg, — byggingarstíl sem síðan
þróaðist við byggingu hins nýja
hverfis á Guldheden. í austri og
vestri eru það hin svokölluðu
landshöfðingjahús, sem setja svip
á borgina. Þessi hús komu til
þannig, að árið 1866 var ákveðið
að timburhús mætti ekki byggja
hærri en tvær hæðir. Hugvits-
samir byggingameistarar fundu
þá leið til þess að sniðganga lög-
in lítið eitt með því að byggja
eina hæð úr steini og tvær hæð-
ir úr timbri þar ofaná.
Af gömlu byggngunum, sem ég
hefi áður rætt um í þessum greina
flokki um Gautaborg standa
ekki margar uppi í dag. Krónu-
húsið frá árinu 1655 stendur þó
enn ásamt skönsunum og hús
Austurindiska félagsins, teikn-
að 1750 af C. Harleman.
Stóri hafnarskurðurinn er nú
í eyði ef svo mætti segja. Skútu-
öldin er liðin hjá og stærri skip
komin í staðinn, sem skurðirnir
geta ekki tekið við. Blái liturinn
er horfinn af vatninu og sömu-
leiðis fiskurinn, — vatnið er nú
óhreint og gruggugt eins og oft
vill verða í stórhöfnum. Eystri
og vestri skurðurinn eru nú upp-
fylltir og eru nú fjölfarnar götur,
þar sem þúsundir bíla keyra dag-
lega. Bær sá, sem einu sinni var
innan borgarmúranna er nú
þröngur miðbær, þar sem úir og
grúir af lífi frá morgni til kvölds.
Þegar Ijósin slökkna í skrifstof-
unum kviknar á hinum marglitu
ljósaskiltum verzlananna, sem
setja svip sinn á borgina í kvöld-
kyrðinni.
Fyrir löngu síðan flutti ríka
fólkið úr húsunum út með skurð-
unum. Fyrst 1 nágrenni Trad-
gardsföreningen og síðan til
Kungsportsavenyen, sem nú ligg-
ur bar sem gamla borgarhliðið lá,
enda ber götunafnið þess vitni, —
hliðið hét jú Kungsporten. En
einnig þangað fluttu verzlanirnar
innan skamms, svo hvergi var
friður, enda einkennist nú engin
gata sérstaklega af efnuðu fólki.
íbúðarhverfin nýju
Ef við bregðum okkur á ferð
um borgina í dag blasa við okk-
ur byggingaframkvæmdir hvert
sem augum er litið, — í úthverf-
um sem í gamla miðbænum.
Kungsportsavenyen áðurnefnda
er að breyta um andlit eins og
ein meðfylgjandi mynd sýnir
greinilega. En eins og alltaf þeg-
ar um endurbyggingu miðbæja
er að ræða er erfitt fyrir arki-
tektana að sameina gamalt og
nýtt og er bæði hér sem annars-
staðar misjafnlega'mikið gert til
þess að þessar tvær ósamstæður
falli vel saman.
í austri og vestri og á Hising-
en eru íbúðarhverfin í byggingu,
— 37000 íbúðir voru byggðar á
árunum 1950—1960, en það segir
lítið því íbúðaskorturinn er gíf-
urlegur. Algengt er að fólk þurfi
að bíða í fjögur til fimm ár
eftír íbúð, eða jafnvel lengur.
Skipulögð eru heil hverfi, sem
rúma kannski 100 þúsnd íbúa,
— vel skipulögð hverfi þar sem
foreldrar finna öryggi fyrir börn
sín. Þegar maður gengur um og
virðir fyrir sér þessi nýju hverfi
verður manni hugsað heim til
þess eymdaástands í skipulags-
málum sem þar ríkir, þótt glitti
í ljósgeisla á svörtum himni í
starfi borgarstjóra að bættum
skipulagsmálum.
Umferðin er hér sem annars-
staðar mesta vandamálið. Bíla-
fjöldinn er óskaplegur ög fer ört
vaxandi. Verið er að skipuleggja
nýjar og fljótfarnar leiðir gegn-
borg fagurra bygginga
og mikilla framfara
Eftir Guðmund Þór Pálsson
Fréttaritara Mbl.
um borgina. Lokið er við teikn-
ingu nýrrar brúar yfir Gautaelf,
— gamla brúin, sem byggð var
aðeins fyrir nokkrum árum er nú
þegar orðin of lítil. Þessi nýja
brú verður lengsta hengibrú í
N-Evrópu. Byrjað er á göngum
undir ána í austri, sem eiga að
gleypa hina gífurlegu umferð frá
meginlandinu til Osló. Þessar
nýju leiðir eiga að beina um-
ferðinni frá miðbænum. íbúarn-
ir vilja helzt halda gamla bæn-
um óbreyttum, — fljótlega heyr-
ast háværar raddir ef trén út
með götunum eru höggvin svo að
göturnar geti betur séð fyrir um-
ferðinni.
Úir og grúir af skipum
Þegar á víkingaöldinni var
staður sá, er Gautaborg stendur
á miðpunktur verzlunar N- og
Vestur-Evrópu. Því til sönnunar
er Laxdæla, sem lýsir markaðs-
lífinu á níundu öld á Brennueyj-
um í skerjagarðinum fyrir utan
Gautaborg. Við bryggjurnar los-
uðu langvega verzlunarmenn
varning sinn frá framandi lönd-
um, vefnaðarvöru, silfursmíð og
skinn, — og einnig þræla, konur
og karla.
f höfninni í dag, sem er ein af
stærri í Evrópu, úir og grúir af
skipum, stórum og smáum, hvað-
anæva að úr heiminum, — hefð-
um Austurindiska félagsins hef-
ur verið haldið við af dugmikl-
um reyndum skipaeigendum. Ár-
ið 1845 var hafnarlengdin í
Gautaborg um 100 metrar, tala
sem ört hefur vaxið og er nú um
það bil 13000 metrar. Skipsistóll-
inn sem skrásettur er hér í
Gautaborg nemur 700.000 tonn-
um. Skip héðan eru algengir
gestir á heimshöfunum, — mörg
af þessum skipum eru byggð
hér. Það sem áður var Göteborgs
Mekaniska Verkstad og Eriks-
bergs Járn- og Metallgjuteri eru
nú stærstu skipasmíðastöðvar
landsins, vel þekktar um heim
allan. Þar vinna í dag um 10 þús-
und manns.
Iðnaðarfyrirtækin þenjast út af
aukinni framleiðslu, — heims-
Síðasta grein
♦-------------------♦
þekkt iðnaðarfyrirtæki sem SKF,
VOLVO, ESBA og ORGINAL
ODHNER hafa aðsetur sitt hér.
Varla þarf að kynna þessi fyrir-
tæki fyrir íslendingum.
Gautaborg er ekki eingöngu
iðnaðar- og hafnarborg. Margs-
konar vísindi og rannsóknir hafa
á síðustu 50 árum náð stöðugri
fótfestu hér. Chalmers tæknihá-
skólinn og Gautaborgarháskóli
útskrifa stöðugt fleiri mennta-
menn sem þjóðin hlúir að í stað-
inn fyrir að hrekja þá úr landi.
fþróttirnar eiga hér gamalt að-
setur. Allt er gert til að efla
áhugann á íþróttum. Nýir leik-
vangar eru byggðir og er í því
sambandi ekki hægt að ganga
fram hjá Ullevi leikvangnum,,
sem byggður var fyrir 4 árum
vegna heimsmeistarakeppninn-
ar í fótbolta. Sundhallir eru
byggðar, já meira að segja með
áhorfendapöllum! — enda er mik
ið um sundmót og sundið á háu
stigi.
íslendingar hafa mikið að sjá
hér og læra, enda bera auknar
samgöngur milli Reykjavíkur og
Gautaborgar á sjó og í lofti vitni
um aukinn skilning þjóðanna á
hiilli og er vel meðan svo er.
G. Þór Pálsson
Ný lögregSustöð og
kjallari" á dagsskrá
á Akureyri
„ÍSLENDINGUR“ á Akur-
eyri skýrir frá því í gær, að
bæjarfógetinn á Akureyri
hafi í bréfi til bæjarráðs Ak-
ureyrar skýrt frá því að bær
inn og ríkissjóður vinni að
því í sameiningu að reist
verði ný lögreglustöð fyrir
Akureyrarbæ.
Er mál þetta kom til um-
ræðu í bæjarráði Akureyrar á
dögunum, gerði það um málið
svohljóðandi ályktun:
Bærinn reiðubúinn
„Bæjarráð telur nauðsynlegt,
að byggt verði fangahús og lög-
reglustöð í bænum eða húsakost
ur þessara stofnana bættur með
öðrum hætti og ítrekar þá beiðni
sína til dómsmálaráðherra, að
lagt verði fram fé úr ríkissjóði
í þessu skyni, og ef fallizt verð-
ur á málaleitan þá, að ráðuneyt-
ið láti semja áætlun um kostn-
að og gera uppdrátt að bygg-
ingu, svo sem lög mæla fyrir
um. Er Akureyrarbær reiðubú-
inn að láta í té lóð fyrir slíka
býggingu eða húsnæði, sem
heppilegt yrði talið og ennfrem-
ur að leggja fram fé að sínum
hluta, svo sem lögákveðið er.
Vill bæjarráð í þessu sam-
bandi vísa til erinda bæjarfóget-
ans á Akureyri til bæjarstjóm-
ar og greinargerðar Valdimars
Stefánssonar, sakadómara, með
frv. til laga um héraðsfangelsi,
þar sem hann segir, að fang-
elsið á Akureyri sé gersamlega
ófullnægjandi og þar þurfi að
byggja fangahús með 12—15
klefum. Er Akureyri einn af
þeim fimm stöðum, þar sem
!skjótastra aðgerða er þörf“.
j) Fjölbylishus 1 Kortedala,
í af nýju úthverfunum í Gauta-
]i borg. Arkitekt professor
•J Wallinder.
^ Ljósm. W.-Goldbach
Mikil snjókoma á
Siglufirði
SIGLUFIRÐI, 23. marz: — Mikil
snjókoma er hér í dag, svo skipt
hefur- alveg um svip, því jörð
var orðin alveg auð upp í efstu
hlíðar, þíðviðri og allur klaki úr
henni. Snjódrífan hefur verið
svo þétt, að jörð er þegar orðin
hvít á skömmum tíma. — Nokk
ur hluti skíðafólksins, sem tek
ur þátt £ skíðamótinu á ísafirði,
lagði af stað héðan í morgun með
Breiðinni. Seinnj hópurinn fer
bráðlega, eða þegar næsta skips
ferð verður, en þær hafa verið
strjálar undanfarið. — Togarinn
Elliði landaði hér í gær 70 tonn
um af fiski af heimamiðum, og
togskipið Hafþór landaði í dag
20 tonnum, en hann varð að
leita hafnar, vegna SV-storms á
miðunum. Undanfarið hefur ekki
gefið á sjó hjá landróðrabátum.
Þegar gaf var dauður sjór á línu.
—Guðjón.
Hópferð til Japans
á vegum Sunnu
FERÐASKRIFSTOFAN Sunna
hafið undirbúning að hópferð
til Japans. Mun það verða lengsta
hópferð, sem efnt hefur verið til
frá íslandi.
Undirbúningur er langt á veg
kominn, en ferðin verður væntan
lega farin næsta haust. Flestir
þátttakenda í ferðinni verða kaup
sýslumenn, en viðskipti íslend-
inga við Japan og önnur Austur
lönd hafa sem kunnugt er stór-
aukizt.
Ráðgert er að dvelja tíu daga
í Japan, en á útleið verður höfð
viðkoma í Egyptalandi, Indlandi,
Síam og Hong Kong o.fl. stöðum.
Á heimleið verður væntanlega
farið yfir Hawaii, Kyrrahafs-
strönd Bandaríkjanna og New
York.
Búast má við, að marga ís-
lendinga fýsi að koma til þess-
arra fjarlægu landa, sem eru svo
ólík okkar landi og þjóð í siðum,
náttúrufari og menningarerfð.