Morgunblaðið - 23.04.1961, Blaðsíða 6

6
ORGUNBLAB1Ð
Sunnudagur 23. april 1961
Nú á tímum eru allar þjóðir
að taka fram sín miðalda-
hljóðfæri, kemur það til af
því, að útvarp sjónvarp og
grammófónar hafa tekið þau
í notkun, og heyrast þau oft
sem undirleikshlj óðfæri við
)

þjóðlegt hljóðfæri
og búningur
Eftir Önnu Þórhallsdóttur sÖngkonu
XSLENDINGAR eiga eina teg-
und hljóðfæra, sem er Lang-
spil. hað hljóðfæri var notað
í 3—4 aldir á íslandi, og er
systurhljóðfáeri við norska
„Langelegen“ en er frábrugð-
inn því hljóðfæri á ýmsan
hátt. Margir spyrja: Hvernig
lítur „Langspil" út og hvernig
er hljómur þess?
Þannig er spurt sökum þess
að Langspil er nú horfið úr
íslenzku þjóðlífi. Enginn kunn-
áttumaður leikur á það svo
vitað sé tiL
Talið er, að til séu þrjár
tegundir Langspila. Fullkomn-
asta Langspil, sem til er,
mun vera það, sem er í
„Musikhistoriák Museum“ í
Breiðgötu hér í Kaupmanna-
höfn. I>að er smíðað í kring
um árið 1770, og var búið tii
eftir því eina, sem til var á
íslandi, þessa heimild er að
finna í hljóðfæraskrá safns-
ins.
Mér hefir tekist að fá smíð-
að Langspil eftir þessu í
Breiðgötu og hefir einn bezti
fiðlusmiður Kaupmannahafn-
ar smíðað Það. Hann heitir
Svend Jensen og er verkstjóri
hjá Hjortbræðrum á Strikinu.
Hann hefir sýnt mikinn áhuga
á því, að þetta hljóðfæri mitt
sé sem líkast fyrirmyndinni.
Langspil eru smíðuð úr furu
og á 'þeim eru 3 takkar smíð-
aðir úr éihorn. Þrír málm-
strengir eru strengdir eftir
því endilöngu, einn melodiu-
strengur, sem liggur yfir
nótnaborðið og tveir undir-
leiksstrengir, sem eru til hlið-
ar og eru fjær. þeim, sem
spilar. Stilling strengjanna er
þ-annig, að melódíustrengur-
inn sem er C strengur, er
stillur í C á einstrikaðri
áttund (octava) en undirleiks
strengirnir tveir eru sam-
hljóma, báðir G strengir,
stilltir,! kvint eða kvart neð-
ar en áður greint C. Þegar
spilað er á hljóðfærið, þá ligg-
ur það á borði. Þrýst er með
þumalfingri á hinar ýmsu
nótur. Gamaldags bogi með
hrosshársstrengjum er notað-
ur.
Nótnaborðið sýnir tæpa
eina áttund. í Konungsbók-
hlöðunni hér í Kaupmanna.
höfn, er bók rituð af Ara
Sæmundssyni umboðsmanni,
Akureyri útgefin árið 1855, af
H. Helgasyni, prentuð í prent
smiðju Norður- og Austur-
umdæmis. Þetta er kennslu
bók og heitir ..Leiðarvísir að
spila á Langspil". Þar er mik
inn fróðleik að finna um
þessi efni og einnig hefir rit
þetta að geyma 122 gömul
sálmalög. Þar er einnig teikn-
ing af Langspili.
Hvernig er hljómurinn?
Hann er miðaldalegur og
angurvær, hljóðfærið er frum
stætt og takmarkað, en engu
að síður er það Ijóst, að hægt
er að hafa mikla ánægju af
því, og eiga gömlu íslenzku
Anna Þórhallsdóttir klædd krókfaldi og með langspil í hendL
þjóðlögin mjög vel við það.
Þau hafa vafalaust varðveitzt
betur við notkun þess og
mörg þeirra eiga sennilega
Langspili lifið að launa. í
fámenninu fyrr á öldum, hefir
þetta þjóðarhljóðfæri veitt
mikla ánægju hvarvetna.
Menn hafa komizt fljótlega
upp á lag með að leika á það.
þjóðlög. Mörg miðaldarhljóð-
færin hafa fengið magnara,
sem gefur hljóðfærinu marg-
faldan hljóm.
Mundu íslendingar ekki
vilja taka upp aftur þétta
eina hljóðfaéri sem þeim er
eignað, og taka sig til, og
byrja að læra að leika á það
að nýju. Þj óðminj asafnið og
hin ýmsu byggðasöfn ættu að
eignast fyrirmyndir. Þeir sem
eru hagir á tré geta smíðað
Ijangspil, ef fyrirmynd er
fyrir hendi. Ég mundi vilja
mæla með áðurgreindum
fiðlusmið til að smíða fyrir-
mynd fyrir Þjóðminjasafnið
eða fleiri rikisstofnanir, sem
áhuga hefðu á að eignast
„Langspil“ eins og það sem
myndin sýnir. Einnig þyrfti
að endurprenta rit Ara Sæm-
undssonar, þá geta Langspil
verið tiltæk á íslenzkum
heimiluih að nýju, til ánægju
og menntunar fyrir unga og
gamla.
KRÓKFALDUR er miðalda
hátíðarbúningur, sem sést nú
hvergi nema á söfnum. Hann
hefir verið notaður við leik-
hússtarfsemi í nokkrum is-
lenzkum leikritum á íslandi.
Búningur þessi hefir senni-
lega ekki verið notaður síðan
í byrjun 19. aldar af almenn-
ingi.
1 þessum gamla búningi má
sjá eitthvað úr þremur seinni
ára þjóðbúningum, skautbún-
ingi, peysufötum og upphlut.
Pils Krókfaldsins er milliblátt
með sama sniði og skautbún-
ingur hefir. Treyjan er svört
með flaueli á ermum og
barmi, líkt og peysufatatreyja,
upphlutsbolur er eins og nú-
tima upphlutur, nema hann
hefir sama lit og pilsið. Hann
er blár.
Hinn sérkennilegi hattur
með krók upp úr, er mjög
fallegur við búninginn. Krók-
urinn er búinn til úr hvítu
skinni. Búningurinn er úr
klæði. Kostnaður við krókfald
er lítill hluti þess, sem skaut-
búningur kostar. Krókfaldur
er þjóðlegur og hátíðlegur
búningur, sem íslenzkar kon-
ur ættu að gefa gaum. Áhugi
minn vaknaði á þessum bún-
ingi þegar, ég hafði fengið
„Langspilið“ i hendur, og
munu þessir tveir Sslenzku
safnmunir verðskulda annað
betra en að vera lokaðir inni
á söfnum.
Anna Þórhallsdóttir
söngkona.
Stödd í Khöfn 8/4 '61.
,
Hæstu bátar í
Reykjavík
VÉLSKIPIÐ Helga er aflahæzta
skipið hér í Reykjavík. í gær-
morgun snemma var lokið við að
landa 54,5 tonna afla úr síðasta
róðri. Var skipið þá komið með
nær 700 tonna heildarafla á ver-
tíðinni, — eða 691 tonn. Næstu
bátar eru Pétur Sigurðsson með
436 tonn, Bjöm Jónsson, sem
landaði á sunnudaginn 10 tonn-
um og er þá með 428 tonn alls.
Hafþór er kominn með 393 tonn
og landaði hann um helgina tæp-
lega 20 tonnum af fiski.
Svanur er aflahæztur minni
bátanna héðan úr bænum og er
með 463 tonn, landaði um 15
tonnum um helgina, Ásgeir er
með 389 tonn, Kári Sölmundar-
son 362 tonn og Barði 285 tonn,
* Tvær stúlkur skrifa
Við erum hér nokkrar 16
og 17 ára skólastúlkur, sem
viljum koma á framfæri ó-
ánægju okkar vegna hins
breytta aldurstakmarks á þeim
dansstöðum, sem unglingar á
okkar aldri hafa mest sótt.
Hvað ætlast fullorðna fólkið
til, að við gerum á kvöldin?
Það skammast yfir því að
unglingar hangi á götum og
sjoppum bæjarins, en er ekki
einmitt verið að kasta okkur
á götuna með þessari breyt-
ingu?
Nú þegar v^rar og skólanum
lýkur og sumarvinna hefst gef
ur það augaleið, að ungl-
ingar hafa meiri tómstundir
og peningaráð, en hvernig eiga
þeir að eyða tómstundunum?
Nú þegar hefur æskulýðs-
ráð gengist fyrir stofnun
klúbba fyrir unglinga á aldrin
um 13—16 ára og einnig hefur
ungt fólk 16 ára og eldra
stofnað ,,HjartakIúbbinn“, en
í hann hafa ekki komizt
nema lítið brot af þeim sem
vildu. Væri ekki ráðlegt að
ríkið eða aðrir ábyrgir að-
ilar gengjust fyrir stofnun
fleiri slíkra klúbba og jafn-
vel styrki þá fjárhagslega fyr
ir unglinga á aldrinum 16—18
ára.
Fjórar skólastúlkur.
• Húsmóðir skrifar
Kæri „Velvakandi"
Ég sé á dálkum yðar að þér
viljið t hvers manns vanda
leysa.
Því langar mig til að biðja
yður að annast milligöngu til
réttra aðila varðandi upplýs-
ingar um verð á áleggi.
Kaupmenn hér segja mér
að heildarverð sé á áleggi sem
ákvarðist hjá einhverju land-
búnaðarráði í höfuðstaðnum.
Rúllupylsu kíló er til neyt-
enda 82,00.
Kaupi maður hinsvegar
rúllupylsulög kostar kg. í þvl
15,00. Þó að allt, sem í pyls-
una fer sé reiknað ásamt
vinnslu og söluálagi þá geng-
ur dæmið ekki upp í minnj
hendi. Ýmsar aðrar pylsuteg-
undir eru einnig á þessu
verði.
Svo kemur reykti laxinn á
160,00 kg.
Lax er keyptur nýr inn i
verzlun, sem ég þekki til, á
35,00 kg. (Það mun ekki vera
fast verð.)
Laxinn léttist í reykingu og
svo bætist við, vinnsla og sölu
álag en það er líka 125,00 á
kg., sem þama bætist við.
Reykt síld er seld á 6,00. Þar
er hráefnið aldrei ytfir 0,50.
Kaup hefur ekki hækkað
eins og vitað er og við húsw
mæðurnar þurfum sannar-
lega að gæta að matarpening-
unum, við höfum tekið við
akkar hlut hins hækkaða
vöruverðs möglunarlítið og
leytumst við að nota, sera
mest innlendar landbúnaðar-
vörur, því það er hagkvæmast
yfirleitt. En við fáum ekki að
svo komnu máli skilið að verð
á áleggi sé samngjarnt.
Með fyrirfram þökk fyrir
birtinguna.
njiimóðý