Morgunblaðið - 23.04.1961, Blaðsíða 10

1
10
r MORGVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 23. apríl 19

FLU G Gagaríns majórs
umhverfis jörðina er
mjög til umræðu í erlend-
um blöðum, og kennir þar §
margra grasa. Talsvert
á því, að frásagnir sov-
éskra yfirvalda og Gagar-
íns séu rengdar. Flestum
ber saman um, að flugið
hafi átt sér stað, en hins
vegar eru allir óháðir \
gagnrýnendur sammála
um, að allmikils ósam-
ræmis gæti í frásögnun-
um, og sumt fáist alls ekki
staðizt. Þá hefur það vak-
ið andúð margra, ekki sízt
vísindamanna, að flugið er
notað í augljósum pólitísk-
urn og þjóðernissinnuðum
tilgangi, en minna hirt um
að skýra frá vísindalegum
niðurstöðum. Sí og æ er
klifað á því, að majórinn
hafi unnið þetta afrek
vegna elsku til ættjarðar-
innar, og að honum hafi
eingöngu verið það kleift
vegna þess, að hann hafi |
verið alinn upp í marx-
leninískum anda og sé ]
sannur sovét-maður. — |
Þess er einnig getið, að
^agarín majór kveður félaga sína, áðuren hann leggur upp í frægðarförina.
Efasemdir um flug
Gagaríns majdrs
fyrstu orð hans á jörðinni
eftir flugið hafi verið: „Ég
er sovétmaður“. Þá er
rækilega skýrt frá því, að
majór Gagarín hafi verið
skipaður þjóðhetja. Það
er nefnilega þannig í Sov-
étríkjunum, að enginn get
ur orðið hetja af sjálfu sér
eða eingöngu vegnfi aðdá-
unar almennings ein-
göngu. Þar eru það yfir-
völdin, sem skipa menn
hetjur með valdboði. —
Hetjutitli' þessum fylgja
svo margvísleg fríðindi og
sérréttindi. Þegar sovét-
borgari er útnefndur til
hetju, minnir það því all-
mjög á ævilanga aðals-
nafnbót hér áður fyrr,
enda er tilgangurinn sá
sami: Ríkisvaldið vill
heiðra einstaklinga og
hefja þá yfir almúgann í
þakklætisskyni fyrir unn-
in afrek.
í síðasta tölublaði hins
kunna vikublaðs „The Observ
er“ er fjallað um majór Gaga-
rín og flug hans í mörgum
greinum, sem skrifaðar eru af
ýmsum þekktustu og viður-
kenndustu höfundum þess.
Þar skrifa m. a. Nora Beloff
(frá Moskvu), John Davy (vís
indalegur gagnrýnandi blaðs-
ins) og Edward Grankshaw.
Verður hér á eftir rakið hið
helzta úr greinum þeirra.
Nora Beloff hefur frásögn
sína þannig: Júrí Gagarín,
geimflgúgmaður, umkringdur
fjórum félögum sovézku vís-
indaakademíunnar, fjölyrti á
fréttamannafundi í dag um
það, hve dásamlegt og unaðs-
legt hefði verið inni í geim-
farinu, en gaf hins vegar sama
Og ekkert upp um geimfarið
sjálft.
Eðlisfræðingur talar
um stjórnmál
Síðar segir m. a.: Hinn
þekkti sovézki eðlisfræðingur,
Feodorov, talaði — ekki um
eðlisfræði — heldur stjórn-
mál. Hann sagði þess utan, að
Sovétríkin legðu hið vísinda-
lega afrek sitt með ánægju í
hendur þeirra, sem vinna að
framförum mannkynsins; all-
ir mættu njóta þes óhindrað,
og að Sovétríkin gerðu enga
sérstaka kröfu til himingeims-
ins. En, segir fréttaritarinn,
þagmælska hans og launung á
öllu, sem viðkemur geimfar-
inu, og alger Ieynd á því, hvar
geimfarið er, bendir til þess,
að allar staðreyndir eigi ekki
að verða alþjóðleg eign fyrst
um sinn a. m. k. Strangt bann
er við því að skýra frá því,
hvar geimfarið er nú geymt.
Ósamræmi
Mikils ósamræmis gætti
fyrst í stað um það atriði,
hvort gluggar eða gluggi
hefðu verið á farinu, og ef svo
hefði verið, þá hvort þar hefði
verið um rifu(r) eða kýraugu
að ræða. Var sagt sitt á hvað
um það atriði. Nú virðist hins
vegar öruggt að e.k. ljóri hafi
verið á málmbelgnum, sem|
Gagarín gægðist út um. Aftur
á móti var þeirri spurningu
ekki svarað, hvort hægt væri
að taka myndir út um gægju-
gatið. Gagarín sagði aðeins, að
engar myndavélar hefðu ver-
ið um borð.
Spurningar blaðamannanna
vóru þýddar á rússnesku og
sendar honum á miðum. Las
hann þær síðan upp, Og gátu
fréttamennirnir ekki annað
séð, en svörin væru send hon-
um jafnharðan. A. m. k. las
hann alltaf upp af miðum.
Leyndardómsfull lending
Meðal hins fáa, sem hann
sagði vafningalaust, Var, að
geimfarið væri í ágætis ásig-
komulagi og mætti nota það
aftur. Hins vegar er ekki enn
ljóst, hvernig lendingin fór
fram, hvort hann lenti í fall-
hlíf, eða hvort hann lenti í
sjálfu geimfarinu. Hið eina,
sem hann vildi segja um þetta
atriði, var eftirfarandi: „í
landi voru hafa margar lend-
ingaraðferðir verið fullkomn-
aðar. Ein þeirra er fallhlífar-
aðferðin. í þessu flugi notuð-
um við þessa aðferð: Flugmað
urinn (= Gagarín sjálfur)
var í stjórnklefa geimskipsins,
lendingin tókst ágætlega og
sýndi ljóslega, hve glæsileg-
um árangri hefur verið náð í
lendingartækni á landi voru“.
Þetta er allóljóst svar.
Moskvuútvarpið sagði, að
hann hefði lent í fallhlíf, en
svar Gagaríns, sem greinilega
er tvírætt af ásettu ráði, bend
ir fremur til hins. Alla vegg
er óskiljanlegt, hvers vegna
hann hefði átt að yfirgefa
hinn þægilega klefa sinn, ef
allt gekk að óskum í lendingu
geimfarsins. Fallhlífarlending
er aldrei annað en neyðarúr-
ræði, en Gagarín segir, að aft-
urverkandi vélar hafi verið
notaðar til að draga úr ferð-
inni með góðum árangri, og
að flugfarið hafi lent á ná-
kvæmlega réttum stað.
Bauð litfögrum sovétmanni
mjólkurglas
Samt virðist enginn hafa átt
von á honum, þar sem hann
lenti, því að konan, sem fyrst
kom auga á hann, segist hafa
orðið hrædd og undrandi.
(Skv. sumum heimildum var
Gagarín klæddur eldrauðum
'
Osamræmi í
sovézkum frá-
sögnum Þjóð-
emisstefaia og
vísimii
búningi, en aðrar segja bún-
inginn bláan). Hann lenti á
akri (auðvitað nýplægðum)
og ‘„kallaði vingjarnlega* til
konunnar, sem ýmist er sögð
hafa verið kaupakona eða
vörubílstjóri. Þegar hann
sagði: „Ég er sovétmaður",
hvarf konunni öll hræðsla,
svo að hún bauð honum upp
á mjólkurglas.
Sumir vilja skýra frásögn-
ina um fallhlífarlendinguna
þannig, að geinifarinu hafi
hlekkzt á undir lokin og eyði-
lazt í lendingu. Það skýrir
einnig, hvernig á því stendur,
að ekki hefur enn verið hald-
in sýning á því, enda segja
skæðar tungur, að annað sé í
smíðum í því skyni.
Tíminn stenzt ekki
Þá benda vísindamenn i
það, að tímataflan, sem opin-
berlega hefur verið birt una
ferðina, sé tóm endaleysa. 1
henni sé gert ráð fyrir því að
geimfarið hafi verið yfir
Suður-Ameríku 15 mínútum
eftir að það skauzt á loft, eða
rúmlega hálfnað kringum
hnöttinn. Síðan eigi það að
hafa verið meira en klukku-
tíma að komast aftur til ítúsa-
lands. Þetta er talin fjar-
stæða.
Engir geimfærir
nema kommúnistar
Hinir fjórir 'vísindamenn,
sem voru viðstaddir fund
Gagaríns og fréttamannanna,
tóku allir til máls. Það vakti
furðu, hve lítið þeir sögðu um
förina, sem nokkru mál skipti.
Þannig sagði t. d. líffræðingur
inn Sissakajan, að geimfarar
þörfnuðust sérstaks líkams-
þols og „þess járnvilja, sem
mikill leninistisk-kommúnis-
tiskur flokkur getur blásið
þeim í brjóst". — Verður ekki
annað markað af þessum um-
mælum líffræðingsins, en að
aðrir séu ekki hæfir tU geim-
ferða en innblásnir menn aí
leninisma og kommúnisma.
Eðlisfræðingurinn Feod-
orov, sem áður er minnzt á,
ræddi stjórnmál. Það, að farið
hafði fleygzt yfir Kongó taldi
hann táknrænt, og lagði síðan
út af þeim texta.
Notaleg smáatriði
Ýmsum finnst einkennilegt,
hve mikil áherzla er lögð á að
skýra frá alls konar aukaatrið
um í sambandi við geimför-
ina, meðan mikilvægum atrið-
um ej^leppt. T. d. er lauslega
drepið á það, að Gagarín hafi
nærzt á fluginu án nekkurra
erfiðleika. Hins vegar er ekk-
ert getið um það, á hvern hátt
hann át og drakk, né hvernig
honum gekk að hemja fæðuna
í innýflunum, þó að vitað sé
af tilraunum, að hvort tevggja
er talsvert vandamál. Á hinn
bóginn er nákvæmlega fjallað
um gleðisöng majórs Gaga-
ríns og rík áherzla lögð á það,
hve vel honum hafi liðið, og
hve notalegur klefinn hafi
verið/ næstum því heimilisleg
ur. í huga manns greypist
mynd af manni í dagstöfu
sinni að kvöldi dags. Hann seg
ist hafa hlustað á tónlist í út-
varpinu, sungið, fengið sér
snarl í gogginn og jafnvel
skrifað í . dagbókina. Banda-
rískir vísindamenn segjast
ekki búast við því að geim-
siglingamenn þeirra muni
hafa tíma tU slíkra hluta. Þeir
muni hafa nóg að gera að
huga að tækjifm sínum og
mælum og sinna vísindaleg-
um athugunum.
Lét fósturjörðin heyra til sín
Meðan Gagarín beið eftir
því, að honum yrði skotið á
loft, hlustaði hann á lagið „Ég
elska þig“ af segulbandi og
raulaði undir. í blaði ung-
kommúnista, Komsomolskaja
Pradva, er fullyrt, að Gagarín
hafi svifið tígulega til jarðar,
dinglandi neðan í geysistórri
hvítri og rauðri fallhlíf, um
leið og hann kvað við raust:
„Fósturjörðin heyrir og fóst-
urjörðin veit, hvar sonur
hennar flýgur í skýjunum“.
Observer segir, að viðhorf
Rússa til þessara hluta hafi
jafnan einkennzt af slíkum
skrítilegheitum og mætti þá
ennfremur minnast á óná-
kvæmni, ósamræmi og ósann-
indi. Þess vegna muni það
ekki koma neinum á óvart,
þótt ekki verði frekari upp-
lýsingar gefnar um flugið en
þær, að sæti Gagarins hafi
verið fóðrað með rauðu plussi,
og að stofuplanta í blómstur-
potti hafi prýtt klefann.