Morgunblaðið - 23.04.1961, Blaðsíða 13

MORGVTSBIAÐIÐ
13
Laugard. apríl
Samúð eða íhlutun
^ Ósennilegt er, að orðið hefði
úr innrásinni í Kúbu, ef
frelsisvinir hefðu ekki notið
iþeirrar „samúðar" Bandaríkja-
imanna, sem Kennedy forseti
'lýsti strax eftir að innrásin
var hafin. Oft er erfitt að
greina mörkin á milli „sam-
úðar“, einkum ef hún birtist
4 verki, og „íhlutunar". Báðar
geta ráðið úrslitum um gang
mála.
„Samúðin", sem lýsti sér í
lánum Bandaríkjastjórnar til
V-stjómarinnar hér á landi
1956—1958 hafði t.d. mikla
þýðingu fyrir framvindu mála
iiérlendis þau árin. Öruggt má
telja, að kommúnistar hefðu
ekki fengizt til að fallast á
framlengingu varnarsamnings-
ins í nóvember 1956, ef Bánda-
ríkjastjóm hefði ekki samtímis
gefið heitorð um ríflegar lán-
veitingar, sem björguðu V-
stjóminni úr miklum vanda. Og
lánveitingin úr öryggissjóði
' Bandaríkjanna í árslok 1957
fékkst ekki fyrr en Hermann
Jónasson hafði verið teygður suð
ur til Parisar og lýst þar í á-
heyrn æðstu valdamanna Atl-
antshafsbandalagsins hollustu
sinni við það, — án þess að
minnast þar á það einu orði, að
betra væri að vanta brauð en
hafa her í landi, eins og hann
hafði fullyrt fyrir kosningar
1956 hér uppi á íslandi
'* *
Ódulbúin íhlutun
■' Engum getum skal að því
leitt, hvað V-stjórnin hefði tek-
ið til bragðs, ef hún hefði ekki
orðið aðnjótandi „samúðar“ á
svo áþreifanlegan hátt. Víst er,
að mjög hefðu orðið skiptar
skoðanir á meðal þáverandi ráða
manna um hvað gera skyldi. —
Þetta er ekki rifjað upp nú til
að troða illsakir út af því, sem
þá gerðist, heldur til að minna
á, hver áhrií „samúð“ Banda-
ríkjanna hafði á kommúnista og
bandamienn þeirra hér á landi.
Á Kúbu hafa kommúnistar og
Castro bandamaður þeirra hins
vegar ekki gugnað fyrir „sam
úð“ Bandaríkjastjórnar, þó að
enginn efist um, að bein „í-
hlutun" Bandaríkjamanna hefði
leitt tii sigurs frelsisvina. Slík
„íhlutun" stórvelda er gömul og
ný saga, ef þau telja lífshags-
muni sína í veði. Er þar
Bkemmst að minnast atburð-
anna í Ungverjalandi 1956. Þá
létu Rússar hersveitir sínar sker
ast í leikinn gegn lögmætri
Btjórn Ungverja, eftir að sýnt
var, að hún naut stuðnings
yfirgnæfandi meirihluta þjóðar-
innar. Rússar beittu valdi sínu
grímulaust og hafa ekki látið
mótmæli Sameinuðu þjóðanna
á sig fá. Þar var glöggt dæmi
þess tvennskonar réttar, sem í
heiminum rikir og mjög ein-
kennir allt starf Sameinuðu
þjóðanna.
Stórtíðindi
í vændum?
Ræða Kennedys á sumar-
daginn fyrsta sýnir, að honum
eru ljósar hætturnar, sem þessu
eru samfara. Hann telur og,
að rússneskir skriðdrekar hafi
nú ráðið sigri Castros, sem
svikið hefur loforð sín um
almennar kosningar í landinu.
Hin vopnum styrkta „samúð“
Rússa hefur óneitanlega orðið
yfirsterkari „samúð“ Banda-
ríkjamanna, sem veitt var með
hangandi hendi og orðið hef-
ur þeim til álitshnekkis.
En hér er um miklu meira að
tefla en álitshnekki eða metn
að stórvelda. Ein af ástæðunum
til þess, að Ungverjum var
ekki komið til hjálpar 1956 var
sú, að land þeirra var talið á
•áhrifasvæði Rússa, svo að
Rússar sögðu sjálfum sér ógnað
ef aðrir skærust í leikinn.
Bandaríkjamenn hafa hinsvegar
í nær eina og hálfa öld haldið
fram Monroe-kenningunni, sem
bannar „íhlutun" annarra ríkja
í málefni Ameríku-þjóða. Þeir
skoða og kommúnískt hreiður
í næsta nágrenni við sig, svo
sem á Kúbu, sem beina ógnun
við öryggi Bandaríkjanna. Orð
Kennedys verða trauðla skilin
öðru vísi en svo, að við þá
ógnun muni hann ekki una.
Því er svo að sjá sem stórtíð-
indi séu í vændum.
Efling
Atlantsliafs-
bandalagsins
Á meðan Sameinuðu þjóðirn-
ar eru ekki þess megnugar að
hamla á móti mætti hins sterk
ara, sem gerir ofbeldi að rétti
í miklum hluta heims, verða
frjálsar þjóðir að tryggja sam
tök sín og varnir, svo að þær
verði ekki ofbeldinu að bráð.
Framtíð og efling Atlantshafs-
bandalagsins hafa verið eitt að-
alumræðuefni Kennedys Banda
ríkjaforseta og þeirra vest-
rænna stjómmálamanna, sem
heimsótt hafa hann að undan-
förnu og eru þar fremstir í
flokki Macmillan og Adenauer.
Sá kvittur kom upp fyrst eft
ir valdatöku Kennedys, að hon
um væri síður hugað um At-
lantshafsbandalagið en fyrirrenn
urum hans. Uggur um þetta
mun hafa átt þátt í, að dráttur
varð á að ráða nýjan fram-
kvæmdastjóra bandalagsins eftir
að Spaak hvarf úr því starfi
til þátttöku í belgískum stjórn-
málum á ný. Bollaleggningar í
þessa átt eru nú úr sögunni.
Kennedy valdi Acheson, fyrr
verandi utanríkisráðherra, aðal
stofnanda Atlantshafsbandalags-
ins, fyrir ráðunaut sinn í mál-
efnum þess. Með því sýndi hinn
nýi forseti, að hann vildi láta
bandalagið halda áfram að vera
hyrningarstein í utanríkismál-
um Bandaríkjamanna, enda hef-
ur hann nú marglýst yfir, að sú
sé ætlun sín.
Nýr framkvæmda-
stjóri Atlantshafs-
bandalagsins
Þetta varð til þess, að sumir
hreyfðu því, að æskilegt væri,
að Acheson yrði framkvæmda-
stjóri bandalagsins. Vissulega
hefði það verið vel ráðið að því
leyti, að ekki er til hæfari maður
í þá stöðu en Acheson, sem tví-
rnælalaust er einn mikilhæfasti
Og aðsópsmesti núlifandi stjórn-
málamaður. En hvorttveggja er,
að Acheson mun hafa verið
ófáanlegur til að takast starfið
á hendur og að ekki þótti heppi-
legt, að Bandaríkjamenn skipuðu
samtímis stöður yfirhershöfð-
ingja bandalagsins og fram-
kvæmdastjóra þess.
Samkomulag hefur þess vegna
orðið um að Stikker, fyrrverandi
utanríkisráðherra Hollands, yrði
framkvæmdastjóri. Að Acheson
frágengnum mun vandfundinn
hæfari maður til þessa en Stikk-
er. Hann var utanríkisráðherra
Hollands, þegar bandalagið var
stofnað óg skrifaði þess vegna
undir stofnskrá þess. Síðustu ár-
in hefur hann verið fulltrúi lands
síns í' fastaráði bandalagsins og
gjörþekkir því starfsemi þess.
í heimalandi sínu átti hann eftir
ófriðarlok frumkvæði að því að
koma á samkomulagi milli verka
manna Og vinnuveitenda, sem
tryggt hefur betri vinnufrið 1 Hol
landi en flestum öðrum lýfrjáls-
um löndum. Það samkomulag
varð undirstaða ótrúlega skjótra
framfara og uppbyggingar, sem
rétt hefur Holland við, ekki að-
eins eftir eyðileggingu stríðsár-
anna heldur og missi nýlendna
þeirra í Austurlöndum.
Hér birtist mynd af einni
kúbönsku orrustiuflugvélinni
sem nauðlcnti á Florida í
Bandaríkjunum eftir loftárás-
irnar á bækistöðvar Castro-
stjórnarinnar á laugardaginn.
Fyrrum
sendiherra
á Islandi
Sjálfur átti Stikker sem utan-
ríkisráðherra manna mestan þátt
í að Hollendingar létu nýlendu-
lýðveldi sitt af hendi með frið-
samlegum hætti. Efast nú fáir
eða engir um framsýni hans í
þeim efnum, þótt hann hlyti slík-
ar óvinsældir af í bili, að hann
hvarf úr sessi utanríkisráðherra.
Síðan varð hann nokkur ár sendi
herra Hollands í Bretlandi og
lengst af einnig á íslandi. Auð-
vitað voru sendiherrastörf Stikk-
ers á íslandi einungis lítll hluti
af verki hans í London. En á
þeim árum kom hann nokkrum
sinnum til íslands og setti sig
mjög vel inn í íslenzk málefnL
Vafalaust hefur enginn af meiri-
háttar valdamönnum í heimin-
um meiri kynni af högum íslend
inga en Stikker. Er vissulega
mikilsvert fyrir okkur að hafa
mann með hans hug í okkar garð
Og þekkingu á málefnum okkar
í þeirri þýðingarmiklu stöðu,
sem hann hefur nú verið valinn
tu.
Eitthvað annað en
móðuharðindi
Lengi mun í minnum haft, þeg
ar hinn orðhagi Framsóknarþing
maður, Karl Kristjánsson,
líkti því ástandi, sem skapazt
hafði í landinu vegna viðreisnar-
ráðstafananna við móðuharðind-
in, þau ósköp, sem nær höfðu
gengið af íslenzku þjóðinni
dauðri. Þessi lýsing, sem senni-
lega mun halda nafni Karls leng-
ur á lofti en allt annað, var gef-
in á s.l. ári. Á miðvikudaginn
var, hinn 19» apríl, skýrði Tím-
inn frá aðalfundi Mjólkurbús
Flóamanna, „eins stærsta sam-
vinnufyrirtækis bænda á landi
hér“. í frásögn sinni segir Tím-
inn svo frá ástandinu á þessu ný-
móðins móuharðindaári:
„Séra Sveinbjörn sagði, að
hækkanir hefðu örðið allmiklar á
rekstri vegna verðbreytinga á
rekstrarvörum og þjónustu og
yfirleitt drýgri en áætlað var í
viðreisnaráætlunum.
Árið mætti þó teljast hagstætt,
og væri það einkum að þakka ár
ferðinu, og á þessu ári hefði fram
leiðslan mjög tekið að rétta við
eftir áföllin 1959. Sala afurða
hefði gengið vel.
Þótt árferði væri gott og hagur
batnandi af þeim sökum, leyndi
það sér ekki, að mikil þörf væri
örðin ráðstafana tii þess að létta
undir 1 vaxta- og lánamálum
landbúnaðarins, bæði hjá stofn-
unum bænda og einstaklingum.
Landbúnaðurinn þyrfti mikið
stofn- og rekstrarfé, og honum er
þungbært, ef vaxtakjör eru erfið.
En ef allir legðust á eitt, ætti að
vera hægt að ná leiðréttingu
þessara mála.
— Ef hlutur okkar er þar rétt
ur, a. m. k. til jafns við aðrar
atvinnugreinar, sem í þessum
efnum hafa þegar hlotið aðstoð,
trúi ég ekki, að bóndinn verði
fyrstur til að bogna, þótt nokkuð
él geti jafnan gengið yfir, sagði
séra Sveinbjörn að lokum“.
Minni hækkun
en áætlað var
Af síðari frásögn Tímans er
ljóst, að taka verður með nokkr-
um fyrirvara þá fullyrðingu séra
Sveinbj árnar að hækkanir hafa
yfirleitt orðið drýgri en áætlað
var í viðreisnaráætlunum, því að
eftir Grétari SímonarsynL mjólk
urbússtjóra, hefur Tíminn þetta:
„Aksturskostnaður á mjólk tii
búsins nam 10,4 millj. kr. eða
37,45 aurum á kg., hefur hækkað
um 2,68 aura á lítra. Er þessi
hækkun vonum minni og má
þakka snjóléttum vetrum o. fL
því að gert var ráð fyrir, að
aksturskostnaður hækkaði um
21% vegna ráðstafana ríkis-
stjórnarinnar, en hækkaði ekki
nema um 7,7% hjá búinu“.
Að vísu leynir sér ekki, að hér
tala eindregnir Framsóknar-
menn, en þeir viðurkenna þó, að
árið megi teljast hagstætt, fram-
leiðslan hafi mjög tekið að rétta
við eftir fyrri áföll, sala afurða
hafi yfirleitt gengið vel og sú
hækkun, sem þeir hafi vegna ráð
stafana ríkisstjórnarinnar áætlað
21%, hafi ekki reynzt nema
7,7%.
Þegir um þakkirn-
ar til Ingólfs
Tímanum finnst auðsjáanlega,
að séra Sveinbjöm og Grétar
hefðu átt að halla réttu máU, því
að þótt blaðið reki ræður beggja
allítarlega, þá minnist það ekki
á, að þeir báru báðir fram þakkir
til Ingólfs Jónssonar, landbún-
aðóu-ráðherra, fyrir forgöngu
hans í að útvega mjólkurbúinu
margra milljón króna lán, er
forðaði því úr bráðum vanda,
tryggði hagkvæmari lánkjör og
gerðu því mögulegt að standa í
skilum við bændur.
Úr því að Tíminn þegir um þess
ar þakkir flokksbræðra sinna,
sem áreiðanlega hafa ekki of
mælt, í þökkum til Ingólfs, er
ekki að búast við því, að blaðið
rifji upp, að góður hagur bænda
á s.l. ári á ekki sízt rætur sínar
að rekja til hinna nýju afurða-
sölulaga, sem Ingólfur beitti sér
fyrir, að sett voru seint á árinu
1959. Sú skipan, sem þá var tek-
in upp með samkomulagi beggja,
fulltrúa bænda og neytenda, hef-
ur reynzt báðum til hags. Allir
muna, hvílík ósköp gengu á af
hálfu Framsóknarmanna á með-
an unnið var að því samkomu-
lagi. Flokksbroddarnir gerðu
allt, sem í þeirra valdi stóð, til
að spilla sáttum. Sem betur fer
tókst það ekki með þeim afleið-
ingum, að nú verður Tíminn að
bíta í það súra epli að hafa eftir
forstöðumönnum eins stærsta
samvinnufyrirtækis bændci, að
árið, þegar hinnar nýju löggjaf-
ar naut fyrst við, hafi verið hag-
stætt og bændur rétt við eftir
fyrri áföll og sala afurða gengið
vel!
350-400 millj.
tekjumissir
Auðvitað er það rétt hjá séra
Sveinbirni, að gott árferði 1960
átti sinn hlut í hinni góðu af-
komu bænda og að bændur eiga
við ýmsa örðugleika að etja í
lánamálum. Þeir örðugleikar eru
óhjákvæmileg afleiðing öngþveit
isins, sem orðið var áður en við-
reisnin hófst. Veðurfar og árferði
eru hins vegar þær ytri aðstæð-
ur, sem seint verður við ráðið.
Bn þá tekst vel, eins og á sL
ári, þegar gott árferði og vitur-
leg stjórn leggjast á eitt um að
rétta við eftir fyrri áföll. Reynsl-
an nú varð önnur en 1958, þegar
V-stjórnin gafst upp og flúði af
hólnú, þrátt fyrir, að það ár væri
meira framleitt en nokkru sinni
fyrr 1 sögu landsins.
Harðindi og aflabrestur eru
aftur á móti löguð til þess að
magna örðugleika, ekki sízt á
meðan verið er að vinna sig upp
úr þeim ófarnaði, sem telja má
sjálfskaparvíti. Aflabresturinn á
yfirstandandi vetrarvertíð á því
miður eftir að segja til sín með
margháttuðum erfiðleikum. Afli
í apríl hefur verið svo rýr, að
sízt hefur Sótt í betra horf en var
um mánaðamótin. Davíð Ólafs-
son hefur nú skýrt frá því, að
minni afli til marzloka nú en
í fyrra muni hafa í för með sér
Framh. á bls. 14.