Morgunblaðið - 02.06.1961, Blaðsíða 13

jp Föstudagur 2. tún' 1961
MORGUNKLAÐIB
13
Það er sem þytur
sögunnar leiki
um oss
Ávarp háskólarektors í hátíðasal
háskólans við komu Noregskonungs
VEGNA Háskóla íslands leyfi ég
tmér að bjóða hjartanlega velkom
inn hingað í dag konung Noregs,
Ihans (hátign Ólaf konung fimmta,
sem sýnt hefir háskóla vorum
fiann mikla sóma að þekkjast boð
íhans um að vera viðstaddur
Iþessa athöfn. Þetta er í fyrsta
skipti, sem norskur konungur
sækir land vort heim, en vér
minnumst með þakklæti heim-
sóknar yðar hátignar til íslands
iá Snorrahátíð 1947, þegar yðar
Œiátign heimsótti einnig háskóla
vorn. Sú heimsókn styrkti mjög
menningartegsl Noregs og ís-
lands.
M Háskóla íslands er sæmd að
mærveru forsetahjónanna hér í
dag, og ég býð Þau hjartanlega
velkomin svo og aðra þá, er
þessa samkomu sækja.
Heimsókn Noregskonungs hing
að í dag vekur sérstæð hughrif.
Það er sem þytur sögunnar leiki
um oss, enda hafa söguleg sam-
skipti íslendinga og Norðmanna
frá upphafi vega verið mjög
mikil. XJpphaf fslands, landnám-
ið, var fyrst og fremst norskt
framtak, og vissulega eru fslend-
ingar grein af hinum norska
þjóðarmeiði. Jonas Lie hefir
ugglaust haft í 'huga landnámið,
er hann nefnir fsland „det ut-
svömmede Norgle", og Einar
skáld Benediktsson lýsir vel þess
um gagngeru tengslum land-
anna, er hann nefnir fsland dótt-
ur Noregs í einu kvæða sinna.
Landnám íslands er að mörgu
leyti mjög sérstætt félagslegt
ffyrirbrigði, ekki sízt vegna þess
að hinir norsku útflytjendur
voru ekki úr fátækustu stéttum
þjóðfélagsins, heldur voru þeir
margir hverjir velstæðir höfð-
ingjar af gömlum norskum höfð-
ingjaættum. Þessi staðreynd um
þjóðstofninn íslenzka hefir mjög
eett m'ark sitt á íslenzka menn-
inpu frá öndverðu.
Oss er vissulega skylt að þakka
Noregi fyrir það, að þaðan kom
þorri landnámsmanna, og er
rétt að hafa bað hugfast, að í raun
réttri var það mikil blóðtaka
ffyrir Norðmenn á sínum tíma að
missa þúsundir manna úr landi
sinu í landnámsferðir í vestur-
veg. En vér eigum Norðmönnum
um margt fleira upp að inna.
Frá Norðmönnum komu oss
ffrumhugmyndir um stofnun rí'k-
is og um þjóðfélagsskipan vora.
För Úlfljóts skömmu eftir 920
til þess að kanna norsk lög er
ein af fyrstu skipulegu tilraunun-
um, er sagan kann að greina frá,
um það að menn hagnýta sér
reynslu annarra þjóða við mynd
nm nýs rikis. í fslendingabók
'Ara fróða er skýrlega greint frá
því hvemig þessi könnun á norsk
um lögum, einkum Gulaþings-
lögum og Frostuþingslögum, fór
ffram. Með þessum athyglisverða
og vandaða hætti var hafizt
Ihanda um stofnun íslenzka ríkis
ins í grennd við 930, og með því
var grundvöllur iagður að þróun
hinnar merku og umfangsmiklu
löggjafair þjóðveldisaldar, en sú
Söggjöf er ótvírætt eitt af mestu
andlegu afrekum norrænna
tmanna, andlegt stórvirki, sem
imeð réttu hefir verið jafnað við
llögskipun Rómverjia hinna fornu.
Lög þjóðveldisaldar eru reist
ó sjálfstæðri og frumlegri hugs-
un, fágætri raunhyggju, og bera
þau vott um mikinn félagslegan
þroska. Ég leyfi mér að minna
hér á hina athyglisverðu félags-
legu löggjöf, þ. á. m. ákvæðin
um framfærslumál og trygging-
ar, og um hið sérstæða goðaveldi,
sem er einsdæmi meðal ger-
manskra þjóða. Allar aðrar fólu
kónungum þjóðhöfðingjavaldið.
Einnig má minna á greininguna
milli löggjafarv.alds og dóms-
valds, sem hér tíðkaðist, en er
ekki kunn frá öðrum germönsk-
um þjóðfélögum á þessum timia.
Þetta var lögskipan, sem mótað-
ist mjög af viðhorfum víkinga,

Ármann Snævar háskólarektor
þar sem jafnræðishugsunin var
mjög rík, — það var lögskipan,
sem skyldi hæfa þjóð, sem var
gagntekin þeirri hugsun „á la
Snd styre livet mere enn brá-
sinnets sverdhugg", eins og Nor-
dahl Grieg hefir komizt að orði.
Þegar Norðmenn komu til ís-
l'ands á níundu og tíundu öld, þá
fluttu þeir með sér þekkingu og
lífsreynslu á ýmsum sviðum,
einkum um siglingar, fiskveiðar
og landbúnað. Án þessarar
reynslu hefði landnámið og frum
býlisárin 1 himi nýja landi orðið
mjög örðug, svo aÖ ekki sé fast-
ar að orði kveðið. Tungumál
hinna norsku landnema hafði
náð verulegum þroska. Það mál
varðveittu forfeður vorir á e
stæðan hátt og skópu úr eigið
tungumál. Sögulegu tengslin við
fornmálið hafa aldrei rofnað,
enn í dag lesa 10 ára böm á fs
landi frásagnir Heimskringlu um
norska konunga í upprunalegri
gerð frá 13. öld. íslenzku hand-
ritin hafa m. a. fyrir þessa sök
miklu meira gildi fyrir oss en
aðra norræna menn — mál hand
ritanna er enn í dag að höfuð-
stofni hið lifandi mál íslendinga.
— f raun réttri er það mjög
fágætt, að nokkur þjóð geti án
verulegra erfiðleika notið bók
mennta, er skrifaðar voru fyrir
u. þ. b. 700 ámm, í upprunaleg-
um málbúningi þeirra. Vér fs-
lendingar höfurn um tungumál
vort hagað oss eftir orðum Hen-
riks Ibsens í Brandi, er hann
segir: „Stryg ikke sprogets gamle
gloser, tför du har skabt de nye
ord“.
Hér er ekki unnt að gera að um
talsefni, á hvaða forsendum hin
blámlega menning þjóðveldisald-
Davíð Stefánsson:
Noregskveöja
Kom heill um höf,
herra konungur.
Oft þóttu fslands
álar breiðir
og svört sólskin,
þó að siglt væri.
Voru viðskipti
viðsjál stundum,
og fátt um ferðir
milli frændþjóða.
Enginn hefur áður
að austan komið
sonur sviphreinni
til saia vorra.
Er sem ísienzkar
ættir sjái
Noreg nálgast
í nýju ljósi.
Gyðjan glóeyga
var að garði komin,
hefur hásali
himins lýsta,
byrgir blómgresi
barm jarðar
og nýtur náttstaðar
við nyrzta haf.
Ljúf eru lýðum
hin ljósu dægur
í faðmi fjalladala,
við fjörð bláan.
Glóa þar í grasi
gullnar töflur.
Engum ættlöndum
er unnað .heitar.
Treyst hafa tengsl
tveggja þjóða
samúð, er sættist
á sigur beggja,
rök, réttsýni,
rödd hjartans,
fornir frændgarðar
og fræði Snorra.
Berast bergmál
milli blárra stranda,
fögur fyrirheit,
fleygir draumar.
Eyjan ungborna
í álum vestur
fagnar goðumglæst
gesti tignum.
Heiðríkju himins
nýtur hilmir marka,
frjómagns, fósturs
sinna föðurtúna.
Hlynur hreggbarinn,
sem hæst gnæfir,
lyftir lífsvon
hinna lægri kvista.
Vm heim hálfan
er við hungur barizt,
feigir fjötraðir
í fangabúðum,
ofbeldi alið
af undirlægjum,
en vald vopnað
vítiseldi.
Davíð Stefánsson skáld
Leysa fannfergi
og frost úr jörð
vindar vorglaðir
svo að viðir grænka.
En lífsteininn ljósa,
sem lýði frelsar,
leysir há hugsjón
úr heljargreipum.
Veröld vopnbitin
væntir manna,
er stöðva stríðsvagninn,
stilla skapið,
sigra án sektar,
sættast án þrjózku,
miðla mannheimi
meiri vizku,
krafti, kærleika —
það er konungsvilji.
Nafn Noregs
stafar nýju ljósi,
storkar heimckum her
og heiftaranda,
minnir á mátt
mannúð alinn,
vekur vonir
um veröld alla.
Sá er sjálfur
var sorg lostinn
skilur hugraun hinna,
sem hana þoldu.
Þjáning þúsunda,
þjóðarbölið,
vígði vald hans
til verndar öðrum,
anda eldskírðan
til afreksverka.
Því krefjast þegnar
af þjóðhöfðingja
margs og meira
en þeir megna sjálfir.
En breitt þarf bak
til að bera lengi
harm og hamingju
heilla þjóða.
Köllun konungs
er að kveðja til þinga,
standa við stjórnvöl
í stormakyljum,
heill, hugumstór,
þótt hættur ógni.
Fari einn fyrir
fyl&ja hinir.
Nóg á Noregur
nýrra krafta,
því hefur þjóðin
þrautið unnið,
úlfa erlenda
af sér rekið,
reist byggð og borgir
úr brunarústum.
Þar hefur þjóð,
sem þoldi hungur,
erjað akurlönd,
við útsæ barizt,
hug sinn hafið
til hárrar snilldar,
samið lög lýða
að landsháttum,
öldum og óbornum
í arf gefið
frjálst föðurland —
það er frægð konungs.
Fari einn fyrir
fylgja hinir.
Bylta þeir björgum,
brautir ryðja,
vaxa með verki,
sem vel er unnið.
I geislagulU
frá gömlum töflum
skapa niðjar Noregs
nýja sögu.
Mun þó ei mannkyn
mestu varða
köllun þess konungs,
sem var krýndur þyrnum?
En vegsemd verðskuldar
hver vænn maður,
sem af heilum hug
viil heimi bjarga.
Aldrei hefur áður
að austan komið
sonur sviphreinni
til sala vorra.
Frá daladrögum
til djúpmiða
fagnar frændþjóð
svo fríðum gesti
og biður blessunar
með bróðurkveðju:
Kom heili um höf,
herra konungur.
Ma

ar hvíldi, en það orkar ekki tví-
mælis, að meðal aflgjafa þeirra
menningarafreka, sem þá voru
unnin, voru ýmiskonar menning-
arstraumar frá Noregi og yfir-
leitt sambandið við Noreg — þrá
forfeðra vorra eftir gamla land-
inu og umhugsun þeirra um at-
burði þar, frændur og vini, ferðir
þeirra til Noregs og þaðan ti-1
annarra landa. Efniviðurinn í
sögunum er oft tengdur Noregi
með nokkrum hætti. Á það vita-
skuld fyrst og fremst við kon-
ungasögur, en í íslendingasögum
er einnig oft fjallað um ferðir
til Noregs og menn og máletfni
í Noregi, og í þeim sögum er lögð
rækt við að skýra tengsl þeirra
manna, sem við sögu koma, við
norskar ættir, ekki sízt höfðingja-
og konungaættir.
í einni af Íslendingasögunum
er frásögn um tvo norska bræð-
ur. Annár þeirra fór til íslands
á 10. öld, en hinn hélt kyrru
fyrir heima. Sá bræðranna, sem
hér hafði dvalizt, kom til Noregs,
og þá hallmælti bróðir hans hon-
um fyrir að hafa farið til íslands,
„til hinnar verstu þjóðar". Þá
mælti hinn: „Annan veg er, þar
eru heldur margir góðir drengir“.
Þessi frásögn geymir mikil fé-
lagsleg sannindi; hér gefur inn-
sýn í, ’hvernig oft er háttað af-
stöðu þeirra, er heima sitja, til
hinna, er sýna þá djarffæmi að
ferðast til annarra Janda og jafn
vel ílengjast þar. Ég minni þó á
þessa frásögn einkum vegna
þess að mér virðist sem hún
geymi viðvörun og brýningu til
Norðmanna og fslendinga, — etf
vér látum undir höfuð leggjast
að ástunda náin
kynni, er á því
vér fáum rangar hugmyndir
hvorir um aðra og skiljum ekki
til hlítar lífsskoðanir og þjóðfé-
lagsháttu hvor annars.
f margar aldir voru samskipti
Norðmanna og íslendinga ærið
takmörkuð, en hér á landi hefir
ávallt ríkt mikill áhugi á Noregi
og norskum málefnum, og oss ís-
lendingum er tamt að ræða um
Nörðmenn sem frændur vOra og
vini. Þær vináttu, og frændsem-
iskenndir eru gagnkvæmar, svo
sem vér vitum, sem átt höfuna
því láni að fagna að dveljast
í Noregi. Hin sögulegu tengsl
milli landanna hafa hvatt skáld
vor einnig á síðari öldium til að
ynkja um Noreg og norsk mál-
efni, og alkunna er, að íslenzkar
■bókmenntir hafa haft mikil áhrif
á ýmsa helztu andans menn
Noregs á síðari öldum.
Á síðustu áratugum hafa að
nýju tekizt mikil skipti milli
landanrna. Hér á þessum stað er
mér mikil ánægja að minnast
þess, að eftir 1945 hafa miklu
gagnkvæm 1 tfleiri íslenzkir stúdentar stundað
ærin hætta, að háskólanám í Noregi og lokið þar
háskólaprófum en nokkru sinni
fyrr. Þá er einnig ánægjulegt að
minnast þess, að allmargir norsk-
ir stúdentar hafa á síðustu árum
stundað nám við Háskóla ís-
lands, og hafa nokkrir þeirra lok
ið hér háskólaprófum. Við há-
skóla vorn hafa og starfað um
nokkra hríð norskir sendikenn-
arar, sem hafa vakið mikinn
áhuga á norsfcum fræðum hér á
landi og eflt menningarsamband
Framh. á bls. 23.