Morgunblaðið - 12.07.1961, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 12. júlí 1961
MORGUNBLAÐIÐ
11
Verði V.-Evrdpa ein viðskiptaheild
getur ísland ekki staðið utan við
Ræða viðskiptamálaráðherra á
íunái Verzlunarráðsins í gær
UNDANFARIN ár hafa átt
sér stað miklar breytingar á
skipulagi viðskiptamála í
Vestur-Evrópu, og munu þær
án efa reynzt afdrifaríkar
fyrir íslendinga. Vestur-Ev-
rópulöndin, eða nánar tiltek-
ið aðildarríki Efnahagssam-
vinnustofnunar Evrópu —
OEEC —, hafa unnið að því
síðan skömmu eftir að stríði
lauk að afnema viðskiptahöft
og koma á frjálsari gjaldeyr-
isviðskiptum. Mikill árangur
hefur náðst í þessu efni, þótt
hann hafi að vísu verið all-
takmarkaður að því, er snert
ir viðskipti með sjávarafurð-
ir. Þegar svo var komið, varð
afnám tolla og algjört við-
skiptafrelsi næsta markmið-
ið. í marz 1957 komu sex ríki
í Vestur-Evrópu á fót efna-
hagsbandalagi sín í milli,
Varð það tilefni þess, að til-
raunir voru gerðar til að
mynda fríverzlunarsvæði
Vestur-Evrópu á árunum
1957 og 1958.
Aðalviðskiptasvæði Islendinga
Vestur-Evrópulöndin hafa ætíð
verið aðalviðskiptasvæði íslend-
inga. Allar breytingar á við-
skiptaháttum þessara þjóða —
einkum varðandi sjávarafurðir
■— hljóta því að hafa áhrif á
þjóðarbúskap okkar. Það var
þess vegna eðlilegt, að íslend-
ingar tækju virkan þátt í til-
raununum til myndunar frí-
verzlunarsvæðis. Við gerðum
okkur von um, að myndun þess
myndi leiða til afnáms tolla og
hafta á sjávarafurðum og veita
okkur þannig greiðan aðgang að
markaði Vestur-Evrópu. Eins og
kunnugt er, fóru þessar tilráun-
ir út um þúfur í árslok 1958, en
upp úr þeim spratt myndun ann
ars viðskiptabandalags, fríverzl-
unarbandalags sjö-veldanna. Eft
ir stofnun þess er ástandið í við
ekiptamálum Vestur-Evrópu það,
að stofnuð hafa verið tvö banda-
lög, sem í eru samtals 13 ríki,
og auk þess er sitt ríkið tengt
hvoru bandalaginu um sig með
aukaaðild, en fjögur lönd standa
utan bandalaganna. Ríkin, sem á
sínum tíma stofnuðu Efnahags-
samvinnustofnun Evrópu, eru nú
klofin i tvær viðskiptaheildir.
Milli þeirra er samkeppni. Báð-
ar fylkingarnar leitast við , að
búa þjóðum sínum sem bezta
aðstöðu. En öll sérstaða, sem er
einum til góðs, skaðar annan.
Þess vegna hefur vonin um það,
að allar þessar þjóðir skipuðu
sér saman I eina fylkingu, aldrei
dáið.
Undanfama mánuði hefur við
skiptaleg sameining Evrópu enn
é ný verið mjög á döfinni. Þeir
atburðir hafa gerzt — og þá
fyrst og fremst könnunarvið-
ræður Breta um aðild að efna-
hagsbandalaginu —, að senni-
legra þykir nú en þótt hefur
um langt skeið, að af viðskipta-
legum samruna Vestur-Evrópu
allrar muni verða innan tíðar.
Þá yrði aðstaða þeirra ríkja,
sem utan beggja markaðsbanda-
laganna standa, eins og við ís-
lendingar gerum, enn erfiðari
en fyrr. Á því er þess vegna
brýn nauðsyn, að við fylgjumst
vel með, hugleiðum vandlega
allar hugsanlegar leiðir, er við
gætum farið, og komum sjónar-
miðum okkar á framfæri, þegar
tækifæri gefast. Þær breytingar,
sem þegar eru orðnar, og þær,
sem nú eru fyrirsjáanlegar, í við
skiptamálum Vestur-Evrópu,
munu áreiðanlega innan skamms
krefjast mikilvægra ákvarðana
af okkar hálfu, og á það við í
enn ríkara mæli, ef af samruna
bandalaganna verður. Af þessum
sökum fagna ég því tækifæri,
sem ég fæ hér, til þess að ræða
þessi mikilvægu mál.
Ég sé ekki ástæðu til þess að
lýsa í einstökum atriðum banda-
lögum þeim, sem nú starfa í Ev-
rópu, efnahagsbandalagi sexveld
anna og fríverzlunarbandalagi
sjö-veldanna. Um þau hefur áð-
ur verið rætt og ritað svo mik-
ið opinberlega, að mönnum eru
eflaust ljós megineinkenni
þeirra. Það nægir að minna á
nokkur atriði.
Tollalækkanir
Bæði bandalögin hafa ákveðið,
að niður skuli falla tollar og
höft á viðskiptum þeirra inn-
byrðis, og hafa þau fram að
þessu fylgzt nokkurn veginn að
í tollalækkunum sínum, sem eiga
að fullu að hafa komið til fram-
kvæmda á árunum 1970—1973.
Eins og nú horfir við, má þó
búast við, að þessum tollalækk-
unum verði lokið þegar á þess-
um áratug. Tollalækkanimar
nema nú 30% og munu, a.m.k.
hjá sex-veldunum, nema 40—50%
um næstu áramót. Samkeppnis-
aðstaða þeirra landa, sem eru
innan bandalaganna, er því þeg-
ar tekin að breytast til veru-
legra muna gagnvart þeim, sem
utan standa. Þó að þetta atriði
sé bandalögunum sameiginlegt,
eru þau mjög ólík að öðru
leyti. í efnahagsbandalagi sex-
veldanna er ekki aðeins verið
að afnema tolla og höft á við-
skiptum milli landanna inn-
byrðis, heldur einnig verið að
koma upp sameiginlegum tolli
gagnvart öllum löndum utan
efnahagsbandalagsins. Auk þess
er á nær öllum sviðum gert ráð
fyrir miklu nánara samstarfi
milli ríkjanna í efnahagsbanda-
lagi sex-veldanna en í fríverzl-
unarbandalagi sjö-veldanna.
Efnahagsbandalagið er í raun
réttri nuklu meira en viðskipta-
samtök. Takmarkið er að gera
aðildarríkin að einum markaði,
einu ríki í efnahagslegu tilliti.
Yfirstjórn sex-velda-bandalags-
ins er falið mikilvægt ákvörð-
unar- og úrskurðarvald, þar
sem meiri hluti atkvæða sker úr
r mörgum málum. í fríverzlun-
arbandalagi sjö-veldanna er hins
vegar ekki um að ræða afhend-
ingu ákvörðunarvalds til yfir-
stjórnar bandalagsins. Þar við
bætist, að þótt stofnskrá efna-
hagsbandalagsins nái aðeins til
viðskipta- og efnahagsmála,
hggja einnig stjórnmálasjónar-
mið til grundvallar samstarfi
sex-veldanna, viðleitni til þess
að styrkja Vestur-Evrópu á stjórn
málasviðinu. Það voru hins veg-
ar eingöngu viðskiptasjónarmið,
sem réðu stofnun fríverzlunar-
bandalagsins, og einkum það, að
auðvelda á þann hátt viðskipta-
lega sameiningu Evrópu. Slík
sameining kann nú að vera
skammt undan, og eins og nú
horfir, virðist svo sem hún
verði fyrst og fremst byggð á
þeim sjónarmiðum, sem liggja
til grundvallar stofnskrá efna-
hagsbandalagsins, Rómarsamn-
ingnum. Þess vegna hlýtur at-
hugun okkar á þessum málum í
fysrta lagi að beinast að áhrif-
um bandalaganna, eins og þau
eru nú, á viðskiptamál okkar,
og í öðru lagi að þeim sjónar-
miðum, sem líklegast má telja,
verða í einstökum atriðum á út-
flutning og efnahag okkar. Það
er hins vegar alveg augljóst, að
stofnun viðskiptabandalaganna
tveggja hefur nú þegar óhag-
stæð áhrif á utanríkisverzlun ís-
lendinga, og mun hafa það í
enn ríkara mæli, þegar fram í
sækir.
Erlent fjármagn
Eigi ísland að verða aðili að
öðru hvoru bandalaganna eða
arftaka þeirra, er það augljóst,
hvílík höfuðnauðsyn okkur er á
því, að viðskipti með sjávaraf-
urðir verði sem allra frjálsust
og sérstakur stuðningur við
sjávarútveginn í markaðslöndun
um verði felldur niður að sem
mestu leyti. Önnur atriði sízt
þýðingarminni koma og til
greina. Augljóst er, að tvö mik-
ilvæg vandamál yrðu á vegi Is-
bandalagsins aukið, að því er
snertir ísfisk og saltfisk, svo
að dæmi séu nefnd, verður mál-
ið enn alvarlegra.
Á síðastliðnu ári fluttum við
til sex-veldanna um 14% af
heildarútflutningi sjávarafurða.
Þessi tala gefur þó óraunhæfa
hugmynd um framtíðarþýðingu
þessara landa fyrir fiskútflutn-
ing okkar. Á komandi árum má
búast við stóraukinni eftirspurn j lendinga í sambandi við aðild
Gylfi Þ. Gíslason flytur ræðu sína á fundi Verzlunarráðsins i gær.
að stærri viðskiptaheild muni
grundvallast á.
Óhagstæð áhrif á útflutning
okkar
Til landa fríverzlunarbanda-
lags sjö-veldanna fluttum við á
s.l. ári um 39% af heildarút-
flutningi sjávarafurða, en það
ár var þessi útflutningur óvenju
mikill fyrir ýmissa hluta sakir.
Hin almennu ákvæði fríverzlun-
arbandalagsins um afnám tolla
og viðskiptahafta ná aðeins til
þeirra sjávarafurða ,sem nánast
má skilgreina sem iðnaðarvörur,
þ. e. niðursuðuvörur, mjöl og
lýsi, fryst flök og rækjur. Þó
er viðskiptafrelsið takmarkað að
því er snertir fryst flök í Bret-
landi, en í því landi er lang-
stærsti markaðurinn fyrir þá
vöru í Vestur-Evrópu. í fyrsta
lagi hafa Bretar ákveðið há-
mark á þeim innflutningi freð-
fisks, sem tollívilnunar nýtur,
og nemur það 24.000 smálest-
um árlega. 1 öðru lagi hafa þeir
í raun áskilið sér rétt til þess
að ákveða, að viðskiptafrelsið
taki ekki lengur til innflutnings
á frystum flökum, ef samkeppn-
isaðstaða milli aðildarríkjanna
breytist stórlega, og er þar ekki
sízt átt við breytingar á fisk-
veiðilögsögu, sem hindri brezk
fiskiskip í að sækja mið, sem
þau hafa stundað áður. Þó verð-
ur að álíta, að þetta taki ekki
til stækkunar á fiskveiðilög-
sögu, sem gerð er í samkomu-
lagi við Breta. Loks er þess að
geta, að hin almennu ákvæði
bandalagsins um afnám fram-
leiðslustyrkja taka ekki til freð-
fisks. Um aðrar sjávarafurðir
en þær, sem ég nefndi áðan,
þ.e. nýjan, ísaðan fisk, saltaðan,
reyktan og hertan fisk gilda
sérstakar reglur, sem aðildar-
ríkin eiga að reyna aðí koma
sér saman um, og hefur verið
gert ráð fyrir því, að undir-
búningi þess samkomulags verði
lokið fyrir lok þessa árs. Enn
er hins vegar ekkert um það
vitað, hvernig slíkt samkomulag
muni verða. Nú þegar hefur frí-
verzlunarbandalagið óhagstæð
áhrif á útflutning okkar til að-
ildarríkja þess, en þó einkum
til Bretlands, sem er aðalmark-
aður okkar í Vestur-Evrópu.
Verði viðskiptafrelsi innan
eftir freðfiski, aðalútflutnings-
vöru okkar, á meginlandinu. Sá
sameiginlegi tollur, sem nú verð
ur settur á freðfisk, mun hins
vegar torvelda mjög sölu freð-
fisks frá ríkjum utan banda-
lagsins. Væntanlegar tollahækk-
anir á ísfiski í Þýzkalandi og
saltfiski og skreið á Ítalíu skipta
einnig miklu máli. Úr hinum ó-
hagstæðu áhrifum þessara tolla-
hækkana verður að vísu dregið
með því að heimila innflutn-
ing á vissu magni með lægri
eða jafnvel engum tolli, og eru
það nefndir „tollkvótar“. Eng-
in trygging er þó fyrir því, að
þessir „kvótar“ verði nægilega
stórir, eða að þeim verði hald-
ið til lengdar. Þótt efnahags-
bandalagið hafi þegar ákveðið
sameiginléga tollinn á sjávaraf-
urðum — og hann verður yfir-
leitt mjög hár —, þá hefur það
ekki enn ákveðið þær reglur,
sem gilda eiga um viðskipti með
landbúnaðar- og sjávarafurðir.
Þess vegna er ekki enn hægt að
vita ,að hve miklu leyti við-
skipti með sjávarafurðir innan
efnahagsbandalagsins muni
verða frjáls, en það skiptir auð-
vitað höfuðmáli fyrir Islend-
inga.
Komi til aðildar Breta og
flestra eða allra annarra ríkja
fríverzlunarbandalagsins að efna
hagsbandalaginu, eins og nú er
mjög rætt um, myndi ytri toll-
ur hinna fyrrnefndu væntanlega
samræmdur tolli sex-veldanna,
og hann þar með stórhækka.
Innan hins nýja viðskiptasvæðis
mundu þá verða bæði aðalmark
aðssvæði okkar og aðalkeppi-
nautar. Öll aðstaða okkar til
fisksölu í Vestur-Evrópu yrði
þá svo stórum lakari en nú
er, að nánast yrði um að ræða
útilokun okkar frá þessum mark
aði, ef við erum ekki aðilar að
þessu samstarfi eða ytri tollar
bandalagsins á sjávarafurðum
eru stórlega lækkaðir. Eins og
stendur, eru þessi mál hins veg-
ar öll í deiglunni, og óvissa er
um það, hvers konar viðskipta-
reglur muni gilda um aðalút-
flutningsvörur Islendinga innan
bandalaganna hvors um sig, eða
hugsanlegs arftaka beggja. Þetta
gerir það vitaskuld ómögulegt
fyrir okkur að mynda okkur
skoðun um það, hver áhrifin
þeirra að hvoru bandalaginu
sem væri. I báðum bandalögun-
um er gert ráð fyrir því, að
aðildarríkin afnemi verndar-
tolla á þessum áratug, sem sum-
ar greinar íslenzks iðnaðar nú
njóta, nema því aðeins, að hægt
sé að afla erlends fjármagns og
gera aðrar ráðstafanir til þess
að flýta aðlögun iðnaðarins að
hinum nýju aðstæðum. Að vísu
hafa athuganir, sem nýlega hafa
verið birtar, leitt í ljós, að is-
lenzkur iðnaður er samkeppnis-
færari en ýmsir virðast hafa
talið og hin mikla vernd ein-
stakra greina kann að gefa til
kynna. Allur starfsmannafjöldi
í iðngreinum, sem eiga tilveru
sína að þakka verndartollum,
var árið 1957 talinn 4.200 í
Reykjavík, Hafnarfirði og Ak-
ureyri. Hér er aðeins um tiltölu-
lega lítinn hluta vinnandi fólks
á íslandi að ræða, og þar við
bætist, að aðeins um einn þriðji
hluti þessa fjölda, eða 1200
manns, voru karlar á aldrinum
18-^50 ára. Þó mundi afnám
tollvemdarinnar á aðeins 10 ár-
um valda miklum erfiðleikum.
Hvort við værum færir um að
mæta þeim, færi eftir þvi, hvaða
vaxtarskilyrði aðild að slíku
viðskiptasamstarfi skapaði sjáv-
arútveginum vegna frjálsari við
skiptahátta og öðrum atvinnu-
greinum vegna greiðari aðgangs
að erlendu fjármagni.
Sérstaða íslands
Þó er og augljóst, að íslend-
ingar hljóta að leggja mikla
áherzlu á að hafa aðstöðu til
þess að halda áfram hinum tví-
hliða viðskiptum sínum við lönd
in í Austur-Evrópu. Markaðir
þessara landa eru íslendingum
mikilvægir, og þá er um leið
nauðsynlegt að geta haldið því
skipulagi, sem þessi viðskipti
grundvallast á. íslendingar yrðu
því að geta haldið beinum við-
skiptahöftum að svo miklu leyti,'
sem það væri nauðsynlegt til
þess að vernda innflutning frá
löndum Austur-Evrópu í þágu
útflutnings þangað.
Sérákvæði varðandi þessi at-
riði hafa þegar verið viður-
kennd í bandalögunum. Með
aukaaðild Grikkja að efnahags-
bandalaginu var skapað fordæmi
Framh. á bls. 13.