Morgunblaðið - 24.09.1961, Blaðsíða 8

8
MORCVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 24. sept. 1061
*
„ÞEIR tímar eru niú löngu liðn-
Ir, er „sú þótti ferð frægust“ á
Norðurlöndum, „að fara suður til
Dyflinnar“, eins og Brynjólfur
taersir á Aurlandi í Sogni er
látinn segja við Björn son sinn í
Egilssögu; enda leggur nú eng-
inn það í vana sinn að fara með
víkingsskap og ránum til írlands
til að afla sér fjár og frama, eins
og sumir forfeður okkar frá Nor-
egi tiðkuðu fyrir rúmum þúsund
árum. En stórfróðlegt þótti okk-
ur, fjórum, friðsömum niðjum
þeirra, dr. Birni Sigfússynd há-
skólabokaverði, Finni Sigmunds-
syni landsbókaverði, dr. Kristj-
áni Eldjárn þjóðminjaverði og
mér, að fara suður til Dyflinnar í
lok mánaðarins sem leið og fá
að líta augum það land, sem
til forna varð svo örlagaríkur
áfangi á leið margra þeirra vík-
Forn
Glendalough (Tveggjavatnadalur), um 50 km suður af Dyflinni. Hinn 1000 ára gamli hring-
turn sést á miðri myndinni.
í við íra endurnyjuð
Samtal við Stefán Pjetursson
þjóðskjalavörð um írlandsför
Stefán Pjetursson
inga frá Noregi, er síðar gerð-
ust landnámsmenn á íslandi“.
Þannig komst Stefán Pjeturs-
son þjóðskjalavörður m. a. að
orði, er Mbl. hitti hann að máli
nýlega Og leitaði frétta hjá hon-
um um för hans til Dyflinnar.
„Dyflinnarför okkar,“ hélt
þjóðskjalavörður áfram, „var far-
in í boði Evrópuráðsins í Strass-
borg, sem ekki aðeins beitir sér
fyrir aukinni stjórnarfarslegri
samvinnu hinna lýðfrjálsu þjóða
í Evrópu, heldur og fyrir aukn-
um menningartengslum þeirra á
meðal. Að sjálfsögðu var okkur
boðið til þessarar farar með fullri
vitund Og samþykki „kollega"
Okkar suður í Dyflinni, sem hlutu
að hafa allt erfiði af komu okik-
ar þangað og gerðu okkur viku-
dvöl þar ógleymanlega. Erum
við í mikilli þakkarskuld bæði
við Evrópuráðið og írana fyrir
þessa ánægjulegu för — að ó-
gleymdum þeim þætti, sem
menntamálaráðuneytið hér í
Reykjavík átti í henni — ekki
tavað sízt Ásgeir Pétursson, þá
deildarstjóri í því ráðuneyti, en
nú sýslumaður, því að fyrir milli-
göngu þess og hans var förin far-
in“.
„Hverja hittuð þið að máli i
Dyflinni?“
„Af þeim forystuimönnium
írskrar menningar og írskra
menntastofnana, sem við hittum í
Dyflinni og goreiddu götu okkar
þar af einstakri góðvild og ljúf-
mennsku, vil ég einkum nefna dr.
Hillery, menntamálaráðherra íra,
Mr. Rafferty, skríf ' " ' 'tjóra í
ráðuneyti hans, r' lands-
bókavörð (Nat’ jry of
Ireland), Miss U......... pjóðskjala
vörð (Off: ;e of Public Records),
sen ir tuttugu og þrem árum
ko... ai íslands og minntist þeirr-
ar farar með mikilli ánægju, Mr.
Hurst, háskólabókavörð (Trinity
College Library), Mr. Lucas, for-
stöðumann hins írska þjóðiminja-
safns (National Museum of Ire-
land) og Delargy prófessor, for-
stöðumann hinnar írsku þjóð-
fræðastofnunar (Irish Folklore
Commission), sem tvisvar hefur
komið til íslands og farið víða um
byggðir þess, — að ágleymdum
Mr. Scott, ræðismanni íslands í
Dyflinni, mikilsmetnum arkitekt,
sem var okkur allavega innan
handar. Voru hinir írsku safn-
verðir, svo og prófessor Delargy
og Mr. Scott, svo að segja dag-
legir förunautar okkar þá viku,
sem við dvöldum þar, leiddu okk-
ur um söfn sín og óku með okk-
ur langar leiðir út úr borginni
til þess að sýna okkur frægar
fornminjar sínar og sögiustaði“.
„Hvernig leizt ykkur á ír-
land?“
„frland er sumarfagurt land
og ber hið gamla, keltneska nafn
sitt, Erin, þ. e. eyjan græna, með
rentu. Er það ærið erindi hverj-
um þeim, sem til írlands kemur
að sumarlagi, að fá að njóta
náttúrufegurðar þess. En til þess
höfðum við of nauman tíma. Er-
indi okkar var líka annað. Við
vildum rifja upp forn tengsl
forfeðra okkar við írland og fá
að sjá leifar þeirrar sögufrægu
menningar, sem þeir komust þar
í kynni við og kannski hefur átt
mun meiri þátt í að móta þá
og þar með forníslenzka menn-
ingu, en margan grunar. Og þeg-
ar haft er í huga, 'hvernig vík-
ingar frá Norðurlöndum og síð-
ar brezkir landræningjar, létu
greipar sópa um fjársjóði og dýr-
gripi hins forna írlands, sætir það
furðu, hvað varðveitzt hefur af
minjum þess. Er þá ekki aðeins
átt við það, sem nú er geymt í
glæsilegu forngripasafni íra í
Dyflinni (National Museum of
Ireland), heldur og ekki síður við
þau mörgu, fornu mannvirki, sem
varðveitzt hafa víðsvegar á Ir-
landi og gera það að einu stóru
þjóðminjasafni, ef svo mætti að
orði komast."
„Fóruð þið víða?“
„Við brugðum okkur einn dag-
inn. sem við dvöldum í Dyflinni,
norður í Boynedal, um 50 km.
vegarlengd, til þess að skoða þar
ævafornar steinaldargrafir. Voru
þau Mr. Lucas, forstöðumaður,
írska þjóðminjasafnsins, og Miss
Griffith, þjóðskjalavorður, með
þangað ókum við um Tara, hina
sagnhelgu „höfuðborg" írskra yf-
irkonunga aftan úr heiðni og
fram undir víkingaöld, sem staðið
hefur á lágum ási uppi í landi,
með undurfögru útsýni í allar
áttir yfir svokallaða miðsléttu
frlands. Þar er nú lítið að sjá
annað en þústur í jarðveginum
eftir það, sem fyrir meira en þús-
und árum var konungshallir og
varnarvirki, þó ljómi standi enn
í dag um þennan stað í ljóðum og
sögum íra.
En norður í Boynedal var sjón
sögu ríkari. Gat þar að líta risa-
vaxna grafhauga, sem orðnir voru
ævagamlir á víkingaöld, senni-
lega þá þegar nær 3000 ára gaml-
ir, og taldir eru elztir allra mann-
virkja, sem varðveitzt hafa á ír-
landi. Bera þeir síðan sögur hóf-
ust hið keltneska nafn Brugh na
Boinne, þ. e. börgin við Bóyne-
fljót, og er talið, að mikil helgi
hafi verið á þeim í heiðnum dómi.
Við gengum í einn þessara hauga
— þeir eru þrír talsins — sem er
í Newgrange, og er hann stærst-
ur þeirra. Liggja þar frumstæð,
80 feta löng steingöng, hlaðin úr
stóreflis steinum, inn í 20 feta
háa grafhvelfingu, einnig hlaðna
úr steinum. Yfir hana og göng-
in hefur haugurinn síðan verið
orpinn, og einhvern tíma hafa á
að gizka 35 stórir bautasteinar
myndað hring umhverfis hann, en
af þeim eru nú ekki nema 12
eftir.
Ósjálfrátt varð mér hugsað til
Landnámu og frásagnar hennar
af írlandsför Hjörleifs, áður en
þeir Ingólfur fluttust til íslands,
er við gengum í þetth eldgamla
grafhýsi. „Hann herjaði á írland
ok fann þar jarðhús mikit. Þar
gekk hann í, ok var myrkt þar
til er lýsti af sverði því, er maðr
helt á. Leifr drap þann mann ok
tók sverðit ok mikit fé af hon-
um. Síðan var hann kallaðr
Hjörleifr", segir Landnáma. Ekki
get ég neitað því, að trú mín
á sannleiksgildi þessarar gömlu
íslenzku sagnar hafi styrkzt all-
verulega þennan dag suður í
Boynedal á írlandi. Sjálfsagt hafa
írar oft leitað hælis í haugnum
mikla í Newgrange á víkingaöld
og haft þangað með sér bæði
vopn sín og fjársjóði, þótt ekki
þurfi það endilega að vera hann,
sem Hjörleifur gekk í; því slík-
ir haugar eru víðar á írlandi.
Minna þeir bæði að byggingu og
fyrirferð miklu meira á egypzka
hýsi suður í Miðjarðarhafslönd-
um, en á norræn kuml, enda er
a,lt enn á huldu um það, hvaðan
steinaldarþjóðir frlands komu.“
„Hvaða aðrar fornminjar kom-
ust þið í kynni við?“
„Rústirnar í Glendalough, —
íógrum, skógi vöxnum fjalladal,
um 50 km. suður af Dyflinni, sem
dregur keltneskt nafn sitt af
tveimur vötnum í dalnum
(Tveggjavatnadalur), — eru forn
minjar frá allt öðrum og yngri
tíma, eða frá fyrstú öldum kristn-
innar á frlandi, sumar þeirra
jafnvel ekki eldri en frá vík-
ingaöld. Þær keltnesku þjóðir,
sem síðan sögur hófust hafa
byggt írland og eru kjarni hinn-
ar írsku þjóðaf í dag, voru þá
fyrir meira en 1000 árum komnar
til írlands, höfðu tekið þar
kristna trú 4—500 árum áður en
ísland var numið, byggt fjölda
kirkna og klaustra og eignazt
bókmenningu og bókmenntir, sem
ekki áttu sinn lika í Evrópu á
þeim öldum. Við skoðuðum rúst-
irnar í Glendalough í fylgd með
Mr. Scott, ræðismanni íslands,
Delargy prófessor og Miss Griff-
ith, þjóðskjalaverði, daginn áður
en við ókum norður í BoynedaL
Þær eru sagðar mjög líkar flest-
um þeim klaustra- og kirknarúst-
inn, sem varðveitzt hafa víðsveg-
ar á frlandi frá þessum öldum.
Þarna hefur löngu fyrir víkinga-
öld verið komið upp stórt klaust-
urhverfi, með mörgum kirkjum
Og enn fleiri munka- eða ein-
setumannakofum, og standa vegg
ir sumra kirknanna enn, haglega
hlaðnir úr grjóti og þurrmúraðir,
á sinn frumstæða hátt; en einn
hinna mörgu, frægu hringturna
írlands, einnig hlaðinn úr grjóti
og þurrmúraður, stendur álengd-
ar, 110 feta hár og 52 fet að um-
máli, með öllum sömu ummerkj-
um og þá, er hann var byggður
fyrir hér um bil 1000 árum. Telja
fræðimenn hann sem aðra slíka
turna á írlandi hafa verið byggð-
an sem klukkuturn, og þó jafn-
framt hugsaðan og notaðan sem
hæli á víkingaöld, enda eru
dyrnar inn í hann hátt, eða rúm
11 fet, frá jörðu.
Sagt er, að upphaf þessa mikla
klausturhverfis í Glendalough
hafi verið einsetumannskofi
Kevins helga við efra vatnið I
dalnum á 6. öld, en síðar var
það flutt niður í dalinn, þar sem
rústirnar og hringturninn eru nú;
og þar var um 600 ára skeið einn
af frægustu klausturskólum ír-
lands, sem veitti þúsundum
ungra manna, írskra og erlendra,
eftirsótt uppeldi í kristilegu líf-
erni og bóklegum menntum.
Hvað eftir annað varð hann fyr-
ir þungum búsifjum af völdum
víkinganna, sem rændu þar bæði
Og brenndu. En því, sem þeir
byrjuðu, luku brezkir landræn-
ingjar fáum öldum síðar, svo sem
skráð er í annálum, kenndum við
Clonmacnoisklaustur á írlandi,
við ártalið 1398; „Glendalough
var brennt af Englendingum á
írlandi sumarið þetta ár.“
„Skoðuðu þið ekki einhver írsk
handrit? “
„Jú, það lætur að líkunn að
við safnverðirnir frá íslandi höf-
um ekki látið undir höfuð legigj-
ast að líta á hin frægu formu,
írskiu bandrit, þá viku, sem við
dvöldum í Dyflinni; enda er það
sannast mála að mestu af dvalar-
tíma okkar þar vörðum við ein-
■mitt til þess að skoða hamdriba-
söfnin og bera dýrgripi þeirra I
huganum saman við hin fornu
og frægu islenzku handrit í Kaup
mannahöfn. En sé eitthvert sam-
band í milli þeirra, þá getur það
að vísu ekki verið nema á einn
veg; því írsku handritin eru
Framh. a Lls. 15.
okkur í þeirri för. Á leiðinni pýramída eða önnur forn graf-
lt
Skrautleg síða í „Kellsbók“ — sýnir upphafið að ættartölu
Krists. —