Morgunblaðið - 24.09.1961, Blaðsíða 13

Sunnudagur 2Í. sept. 1061
MORGUNBLAÐIÐ
13
REYKJAVÍKURBREF
Laugard. 23. sept
Dag
Hammarskjöld
.Málstaðurinn
þótt
maðurinn falli". — Þann-
ig komst Bjarni Benediktsson,
forsætisráðherra, að orði, þegar
hann að beiðni Morgunblaðsins
minntist aðalritara Sameinuðu
þjóðanna hér í blaðinu. Og ráð-
herrann bætti því við, að Hamm
arskjöld væri öðrum fremur
ímynd laga og réttar í heimin-
um. Hugsjóna hans væri nú
meiri þörf en nokkru sinni fyrr.
En hverjar eru þessar hug-
ejónir? Það eru hugsjónir frið-
ar og bræðralags þjóða í milli.
Allt starf Hammarskjölds í þágu
S.þ. miðaði að því að draga úr
kalda stríðinu og auka skilning
xnilli þjóða. Af þeim sökum
þótti flestum eins Qg þeir hefðu
orðið fyrir persónulegum missi
við lát Hammarskjölds, eins og
JCennedy, forseti Bandaríkjanna,
komst að orði.
Dag Hammarskjöld var full-
trúi þess bezta í norrænni
arfleifð. íslendingar dáðu hann og
virtu og að þeim var þungur
harmur kveðinn, er andlát hans
foarst út hingað. Snorri segir um
Erling Skjálgsson: „Öllum kom
hann til nokkurs þroska.“ Svip-
að má segja um Dag Hammar-
skjöld. Hann átti drjúgan þátt
í að koma þjóðum heimsins til
þroska og var trúr þeirri köll-
un S.þ. að leysa úr læðingi þann
jnnra eld, sem brunnið hefur með
ófrjálsum þjóðum. Með tilstyrk
SÞ hafa ýmis lönd hlotið sjálf-
stæði og á þar enn við það sem.
Snorri segir um Erling og þræla
hans: „Hann gaf þeim akurlönd
að sá sér korni og færa ávöxt-
inn til fjár sér.“ Hlutlausu rík-
in virtu Hammarskjöld öðrum
fremur og áhrif hans voru víð-
tæk. Samt stóð ætíð styr um
störf hans eins og títt er um
mikilhæfa menn, en hann lét
það^ekki á sig fá. Þeim sem sáu
hann verjast árásum Krúsjeffs
á Allsherjarþinginu í fyrra, verð
ur hæverska hans og látlaus
framkoma eftirminnileg. Krús-
jeff notaði þau vopn, sem hann
hélt að bezt mundu bíta í við-
ureigninni við aðalritarann, stór
orð, hótanir um eldflaugaárásir,
spariskóna sína. En allt kom
fyrir ekki. Dag Hammarskjöld
Svaraði árásum rússneska for-
sætisráðherrans með þeirri still
ingu og þeirri hógværð, sem ein
kennir þá stjómmálamenn lýð-
ræðislandanna, sem í raun og
veru trúa á sigur lýðræðisins.
Hann skipti ekki skapi, breytti
ekki um tón, hélt sig einvörð-
ungu við staðreyndir. Og þeg-
er hann fórst 1 Afríku var hann
enn I forsvari fyrir S.þ., sverð
þeirra og skjöldur. Ábyrgðin á
herðum hans var þung, tilvera
S.þ. í veði ef illa færi í Kat-
anga — og Krúsjeff beið eftir
næsta leik. En þó Hammar-
Ckjöld félli, hélt hann velli.
Afstaða Sovétstjórnarinnar til
Ðags Hammarskjölds er tákn-
ræn fyrir þær bardagaaðferðir,
6em hún hefur ætíð notað á
alþjóða vettvangi. Ein af höfuð-
ástæðunum til þess, að Rússar
snerust skyndilega öndverðir
gegn aðalritaranum var sú, að
hann lét ekki undan óbilgirni
þeirra i Kongó. Rússar hafa
íiotað S.þ. til að viðhalda tvenns
konar lögum í heiminum ofbeldi
eínu til framdráttar og væntu
sér mikils af öngþveitinu í
Kongó. En undir stjórn Hamm-
arskjölds he’fur stefna S.þ. í
Kongó verið einarðlegri en þeir
fojuggust við. Og r^tunar hefur
Kongó-ævintýri Rússa verið
þeim til lítils sóma. Þannig hef-
ur fyrmefnds veikleika í störf-
um S.þ. ekki gætt í Kongó. Það
gátu Rússar ekki fyrirgefið
Hammarskjöld. Hann var stað-
ráðinn í að sameina Kongó
undir eina stjórn, sem væri
verðugur fulltrúi þjóðarinnar,
en léði aldrei máls á því að
gera landið að leppríki eins né
neins. Við það gátu Rússar ekki
sætt sig, því leppríkjahugmynd-
in er þeim í blóð borin og hef-
ur verið kjarninn í utanríkis-
stefnu þeirra allt valdatímabil
kommúnistastjórnarinnar. Rúss-
ar segjast vilja fá framkvæmda-
stjórn S.þ. í hendur þremur að-
ilum sem hver um sig hefði
neitunarvald: Vesturveldunum,
kommúnistaríkjunum og svo-
nefndum hlutlausum ríkjum,
sem mörg hver hafa ekki annað
fyrir stafni en skjálfa fyrir hót-
unum Rússa. Oft hefur verið
unnið að því að eyðileggja S.þ.,
en þessi tillaga mundi gera það
endanlega ef hún kæmist í fram
kvæmd. Eða hvað segja menn
um það, að sjálfstæðismaður,
kommúnisti og framsóknarmað-
ur væru forsætisráðherrar ís-
lands — og hefðu allir neitun-
arvald! Sjálfur sagði Hammar-
skjöld um tillögur Rússa, að
þær mundu hafa í för með sér
endalok S.þ.
Útþenslustefna Sovétríkjanna
hefur birzt í margvíslegum
myndum. 1 einn , tíma gerði
Stalin meira að segja vináttu-
samning við Hitler til að geta síð-
ar sölsað undir sig helminginn af
Póllandi. Þá riðaði íslenzki
kommúnistaflokkurinn til falls.
Margir villtust í þeirri geminga
hríð og útlitið var síður en
svo glæsilegt fyrir bolsjevíjka,
En þá fól Stalin Brynjólfi
Bjarnasyni að blása í þokulúð-
ur í Þjóðviljanum, og hin auð-
trúa síframlága hjörð rann á
hljóðið. Síðan hefur þetta föð-
urland sósíalismans hneppt
hverja þjóðina á fætur annarri
í fjötra, með samþykki íslenzkra
kommúnista, og nú síðast hugð-
ist Sovétstjórnin flytja Kongó-
þjóðina úr ánauð nýlenduskipu-
lagsins inn í dýrð sósíalismans.
Það þykir ekki til fyrirmynd-
ar að kunna ekki að tapa. En
Rússar ætla augsýnilega ekki
að kunna að tapa í viðureign-
inni við Dag Hammarskjöld. Við
lát hans hafa þeir ekki einu
sinni manndóm til að flagga í
hálfa stöng og syrgja mikilhæf-
an mann. Fánastöng rússneska
sendiráðsins í Reykjavík stóð
auð þann dag, sem fréttist um
afdrif Hammarskjölds. Við höf-
um ekki fengið nein fyrirmæli,
sögðu þeir í sendiráðinu. Eng-
um dettur í hug að ásaka sendi
ráðsstarfsmennina, því þeir gera
ekki annað en það sem ríkis-
stjórn þeirra leggur fyrir þá
hverju sinni. En auða fána-
stöngin á Túngötunni talar sínu
máli og ætti að vera góð bend-
ing þeim afvegaleiddu íslend-
ingum, sem trúa í einfeldni, að
Rússar vilji búa við „friðsam-
lega sambúð“.
Erlendir
skemmtikraftar
Margir hafa velt því fyrir sér,
hvers vegna Rússar hófu kjarn-
orkusprengjutilraunir af nýju.
—i Af hverju biðu þeir ekki
og knúðu Bandaríkjamenn til
að byrja, spyrja sérfræðingar í
alþjóðamálum. Og svörin eru
ekki á reiðum höndum. Hitt er
víst að ekki flýta þessar tilraun
ir fyrir afvopnun, þó Rússum sé
trúandi til að halda því fram.
Brezka stjórnin hefur ætíð ver-
ið þeirrar skoðunar að bann við
kjarnorkutilraunum sé fyrsta
skrefið til allsherjarafvopnunar.
Menn hafa verið vongóðir um
að þetta skref yrði stigið, nú
er sún von brostin í bili. En
B’— ar kippa sér líklega ekki
upp við það, þeir eru þolinmóð-
ir og kunna að bíða. Sú saga
er sögð, að á Teheran-fundinum
1943 hafi Roosevelt sagt eitt
kvöldið: „1 gamla daga þurfti
þrennt til að vinna stríð: pen-
inga — meiri peninga og ennþá
meiri peninga! Nú þarf einnig
þrennt: fólk, peninga, tíma.“
„Þá sigrum við“, sagði Chur-
chill. „Rússar hafa fólk, þið
Ameríkanar nóg ,af peningum
og við Bretar höfum nægan
tíma.“
Á því er enginn vafi að Rúss-
ar hafa beðið siðferðilegt af-
hroð við kjarnorkusprengjutil-
raunirnar, hvað svo sem ís-
lenzku „friðarhreyfingunni“ líð-
ur. Sumir aðdáendur Rússa
reyna að taka undir með Sovét-
leiðtogunum, þegar þeir fullyrða
Dag Hammarskjöld
að Bandaríkjamenn hafi neytt
Sovétstjórnina til að hefja til-
raunirnar. Auðvitað vita allir
að þessi fullyrðing á ekki við
nein rök að styðjast. Það voru
ekki lýðræðisríkin, sem blésu í
herlúðra í Berlín.
En nú er Krúsjeff tekinn að
brosa aftur. Hann er undarleg-
ur maður. Þeir sem sáu hann á
blaðamannafundinum fræga í
París í fyrravor, gleyma ekki
hversu skammt er milli kreppta
hnefans ög brossins. Þar sem
hann ræður ríkjum er allra
veðra von. Vafalaust liggja til
þess margar ástæður, að hann
hefur lagt metnað sinn í að
koma allri Berlín undir stjórn
Ulbrichts. Ein er sú, að mörkin
milli lýðræðis og kommúnisma
eru hvergi ljósari en þar; mun
urinn hvergi áþreifanlegri. Önn
ur er sú, að Austur-Þýzkaland
var að tæmast af fólki. Enginn
vildi búa í Paradísinni, Það er
þess vegna mjög gaman að sjá
bollaleggingar þeirra Rússa, sem
dveljast hér um þessar mundir
samkvæmt nýgerðum menning-
arsamningi milli Sovétríkjanna
og íslands. Á fundi með blaða-
mönnum sagði íorsvarsmaður
þeirra, Polevoj, m. a. „að sann-
leikurinn væri sá, að fjölmargir
milljónamæringar væru nú orðn
ir gjaldþrota í Vestur-Berlín,
vegna þess hve þeir hefðu eytt
miklum fjárfúlgum til þess að
lokka fólk frá austri til vest-
urs.“ Meðan hugmyndir Rússa
um ástandið á Vesturlöndum
eru ekki fullkomnari en þetta,
er vart hægt að búast við þvi,
að ástandið" í heiminum fari
batnandi. Ekki getur sú stjórn
haft góðan málstað, sem hefur
það beinlínis á stefnuskrá sinni
að ala á fávizku þegnanna, svo
þeir minna einna helzt á Múnc
hausen, þegar þeir skreppa vest
ur fyrir járntjajd. Eða er
kannski til þess ætlazt, að við
tökum þessum „sendinefndum"
eins og hverjum öðrum skemmti
kröftum?
Betra er blindum
en hókarlausum
Nei, staðreynd er það, að
sannleikurinn er notaður í
mesta hófi, þegar rússneska
þjóðin er upplýst um ástandið
í öðrum löndum. Rússum hefur,
að því er skýrslur herma, fleygt
fram í lestri á undanförnum ár-
um. Er gott eitt til þess að vita.
— En hverjum kemur að
gagni að kunna að lesa, sem
býr við stöðugt myrkur? Sagt
er að Bach, sá mikli tónsnill-
ingur, hafi orðið að lesa flestar
bækur við tunglsljós í æsku
sinni og skaðað sjónina. Þá var
uppeldi hart og aðbúnaður fólks
slæmur. Þá var erfitt um alla
menntun Og flestir af þeim, sem
gátu orðið sér úti um bókarslit-
ur skemmdu í sér augun.
Enginn vafi er á því að til
fyrirmyndar er, hvernig Rússar
uppfræða æskulýð sinn um vís-
indaleg efni. En enginn verður
góður alhliða vísindamaður, því
síður sterkur sjálfstæður per-
sónuleiki, sem les efnafræði í
björtu, en allt annað í myrkri
eða við dauft skin af tunglsljósi.
í „Luther“, síðasta leikriti
John Osbornes, þess sem reið-
astur er allra ungra manna í
dag, lætur hann þennan föður
prótestantismans segja í lokin:
„Það bezta, sem guð hefur nokk
um tíma gert sjálfum sér, var
að gefa okkur prentvél.“
Leiðtogar Sovétríkjanna virð
ast ekki vera á sömu skoðun.
Þeir hafa gefið sjálfum sér
prentvél.
Það er ekki þar með sagt, að
ekki komi út ýmsar innlendar
bækur í Sovétríkjunum, eða að
ekki séu þar margar erlendar
bækur þýddar. En innlendu bæk
urnar eru verksmiðjuframleiðsla
eins og allt annað þar í landi,
búnar til eins og flugvélamótor
í því skyni einu að styrkja
stjórnina og sýna yfirburði
kommúnismans, og þýddu bæk-
urnar eru annað hvort hættu
lausar eða of gamlar til að
geta dregið dilk á eftir sér.
Það eru allir jafnnær af að
lesa skáldsagnaskýrslur sósíal-
reálismans. Ekki eru önnur bók-
menntaverk meira virði. Þjóð-
viljinn hreikir sér af því á
föstudaginn að einn helzti rit-
höfundur Rússa, Ilja Ehren-
burg, hefur nú birt þriðja hluta
endurminninga sinna „Fólk, ár
og líf“ í „Novy Mir“. En fyrir-
sögnin á grein Þjóðviljans um
þetta efni er einkartáknræn:
„Reikningsskil Ehrenburgs við
skeið sem nú er liðið“. Ekkert
skáld í Sovétríkjunum hefur
leyfi til að gera upp við það
ástand sem nú er.
Og loks: Þeir sem lesa ekki
aðrar bókmenntir enskar en
Shakespeare og Pickwick Pan-
ers eru ekki viðræðuhæfir
um ástandið í Bretlandi í dag
og brezka menningu. Þeir verða
eins konar skemmtikraftar þeg-
ar þeir koma til útlanda.
Stjórnmál og aldur
Enginn veit um lyktir Berlínar-
Berlínarmálinu. Vel má svo verá.
En það skyldi þó ekki eiga eftir
að koma á daginn að hann hafi
með framkomu sinni stefnt að
því að veikja aðstöðu Adenau-
ers kanzlara í kosningunum í
Vestur-Þýzkalandi, sem fram
fóru sl. sunnudag? Hvað sem
því líður, þá fór flokkur
Adenauers halloka í kosning-
unum. — Adenauer hefur
aldrei átt í höggi við jafnerfiðan
keppinaut og Willy Brandt.
Stærstu flokkana greindi ekki á
svo sjáanlegt væri í utanríkismál
um og þýzkir kjósendur, sem
hafa sett allt sitt traust á varnar-
samstarf Vesturveldanna og At-
landshafsbandalagið þurftu ekki
að óttast að Jafnaðarmannaflokk
urinn undir forystu Willy
Brandts mundi veikja þessi sam-
tök lýðræðisþjóðanna. Sú stað-
reynd er áreiðanlega ein helzta
skýringin á sigri jafnaðarmanna,
auk þess sem þeir hafa fallið
frá þjóðnýtingarhugmyndum sín
um.
Berlínardeilan styrkti Willy
Brandt í kosningabaráttunni, á
því er enginn vafi. New York *
Times bendir á, að Adenauer hafi
ekki komið til Berlínar fyrr en
10 dögum eftir að Rússar lokuðu
landamærunum og það hafi veikt
aðstöðu hans. Ennfremur segir
blaðið að för Lyndon Johnsons
til Berlínar hafi verið Brandt
hagstæðari en Adenauer. Þannig
hafa atvikin veitt Willy Brandt
siðferðilegan stuðning í kosninga-
baráttunni, og stuðlað að sigri
hans. En auk þess stóð hinn hái
aldur Adenauers honum fyrir
þrifum. Brandt notaði sér það
óspart í ræðum sínum og sagði
m.a.: „Mig langar ekkert til að
ráðast á hann (þ.e. Adenauer)
persónulega. Það eina sem mig
langar til er að óska honum
rólegra daga nú er hann hættir
störfum“. Annars hafa Þjóðverj-
ar gaman af að tala um aldur
kanslarans. Þeir segja eftirfar-
andi sögu:
Kanslarinn fékk einhverju
sinni slæma inflúensu. „Ég verð
að vera orðinn frískur eftir þrjá
daga og kominn til London,“
sagði hann. „Ég er enginn galdra-
maður“, muldraði læknirinn, ,,ég
get ekki gert yður ungan aftur.“
„Þess krefst ég ekki heldur,“
svaraði kanslarinn, „ég vil ekki
verða ungur aftur, ég þarf bara
að halda áfram að eldast“!
En þó Adenauer haldi áfram að
verða gamall, er hitt þó sönnu
nær að hann hefur sérstakt lag
á að halda áfram að vera ungur.
íslenzkir blaðamenn fengu tæki-
færi til að hitta hann á Keflavík-
urflugvelli sunnudaginn 3. apríl
1960, þegar hann ræddi þar við
Ólaf Thors. Það var ekki 83 ára
gamall maður, sem þeir hittu
fyrir. Kanslarinn er einkar við-
feldinn maður, en augsýnilega
harður í horn að taka, ef því er
að skipta. Hann hefur um langa
hríð verið útvörður lýðræðis í
V estur-E vrópu og gengt því
starfi stórmannlega. Og þó finna
megi að aldri hans er eitt víst, að
undir hans stjórn hafa Vestur-
Þjóðverjar gert draum að veru-
leika, 1 andið hefur risið úr rúst-
um á ótrúlega skömmum tíma.
Auk þess hefur Adénauer ætíð
verið einn sterkasti andstæðing-
ur kommúnismans í heiminum.
Fyrir það ættu allir lýðræðis-
sinnar að vera honum þakklátir.
Öxin og jörðin
Fallvaltleiki stjórnmálanna er
gömul saga. Tíminn líður, hann
stöðvar enginn. Enginn stjórn-
málamaður er svo öflugur gð
hann geti sjálfur ráðið örlögum
deilunnar, fáir hvað vakir fyrir sinum. Guð einn hefur þau í sinni
Krúsjeff með hótanaherferðinni. hendi. Ekki er langt síðan
Vafalaust á framkoma hans ræt-
ur að rekja til átaka innan Sov-
Menderes, fyrrum forsætisráð-
herra Tyrklahds, þóttist hafa í
étríkjanna, sem við höfum ekki j öllum höndum við keppinauta
enn fengið vitneskju um. Sumir sína heima í Tyrklandi. Allir vita
stjórnmálasérfræðingar halda því ' að hann geyma nú öxin og jörð-
fram, að Krúsjeff hafi með kjarn in. Ekki skal mál hans dæmt á
orkusprengjutilraununum viljað þessum .yettvangi. Vafalaust er
sýna Vesturveldunum í tvo heim margs að gæta, þegar gera skal
ana, sýna þeim að honum væri upp líf hans. En óneitanlega hef-
alvara með hótunum sínum út afi Framh. á bls
/