Morgunblaðið - 11.10.1961, Síða 10

10
MORGVTShL AÐIÐ
Miðvikudagur 11. okt. 1961
Kennedy forseti
og „eldhúsráðuneytr hans
ENGUM kemur víst ann-
að til hugar en forseti
Bandaríkjanna (sem gegn-
ir einhverju valdamesta
embætti í heimi) hafi
nokkurn veginn nóg að
gera. Hins vegar er 'eng-
in von til, að þeir, sem
fjarri standa, geri sér þess
nokkra grein, hvílíkt ógn-
arstarf það í raun og veru
er að gegna forsetaem-
bættinu svo vel sé — enda
tala sumir nákomnir
Kennedy forseta oft um
það, að hann virðist starfa
bókstaflega allan sólar-
hringinn. — Þeir, sem
hafa tilhneigingu til að
setja allt upp í skýrslu-
form, segja sumir, að
Bandaríkjaforseti þurfi á
degi hverjum að meðal-
tali að taka ákvarðanir í
30 mikilvægum málum —
og er þá miðað við „venju
lega“ tíma. Má því ætla,
að síðustu mánuðina hafi
þessi áætlun reynzt of lág,
hvað Kennedy viðkemur.
— ★ -
Það, að hann virðist þrátt
fyrir allt koma öllum þess-
um ósköpum í verk, má víst
fyrst og fremst þakka því, sem
í Bandaríkjunum er í daglegu
tali nefnt „eldhúsráðuneyti“
hans — hóp persónulegra ráð-
gjafa, sérfræðin<ga á ýmsum
sviðum, sem tiltölulega lítið
ber á i opinberu lífi, en hafa
hins vegar bak við tjöldin ó-
hemjumikil áhrif á stjórnar-
stefnu Bandaríkjanna, og þar
með á allan gang heimsmál-
anna.
• „Halló, það er forsetinni!‘'
Eisenhower, fyrirrennari
Kennedys í forsetastóli, hafði
einnig sitt „eldhúsráðuneyti",
en það var þó talið hafa tiltölu
lega litla þýðingu. Eisen-
hower kaus fremur að vísa
vandamálum þeim, sem hann
fékk til úrlausnar, til hinna
ýmsu stjórnarnefnda, — og síð
an tók hann sínar ákvarðanir
að meira eða minna leyti á
grundvelli álitsgerða nefnd-
anna. Þetta þótti Kennedy og
fleirum valda seinagangi í
stjórnarstörfunum — en hann
hefir fyrst Og. fremst keppt að
því, að allir starfskraftar nýt-
ist sem bezt og stjórnarstörf-
in megi þannig ganga sem lið-
legast Og fljótast.
Kennedy hefir leyst upp nær
60 ráðgjafarnefndir, sem störf
uðu á stjórnarárum Eisenhow-
ers — og hann kvað ekki hafa
leitað mikið ráða hjá þeim,
sem eftir eru. Kennedy kýs
heldur að snúa sér beint til
einhvers einstaklings, sem hef-
ir þekkingu á því máli, sem
um er að ræða hverju sinni,
en að leggja það fyrir nefnd,
sem síðan ræðir það fram og
aftur — og sendir kannski
ekki frá sér álit fyrr en eftir
dúk og disk. Hann fær orð fyr-
ir að vera maður hinna skjótu
ákvarðana (gagnrýnendur
hans segja gjarna að hann sé
skjótráður um Of). — Síðan
Kennedy tók við völdum, get
ur hvaða embættismaður í
Washington sem er átt von á
því, að síminn hringi hvenær
sem er — og rödd með sker-
andi Boston-hreim segi: —
Halló, — það er forsetinn.
• Hver er áhrifamestur?
En fyrst og fremst leitar
Kennedy þó ráða hjá hinum
persónulegu ráðgjöfum sínum
— „eldhúsráðuneytinu“.
Þetta hugtak er engan veg-
inn nýtt í bandarískum stjórn-
málum. Það var fyrst notað
á timum Andrew Jacksons,
sem varð forseti fyrir rúm-
lega 130 árum. — Hann hafði
sér til ráðuneytis hóp útval-
inna blaðamanna, sem áttu að-
gang að forsetabústaðnum um
eldhúsdyra-innganginn. Þar
af kemur nafnið, „eldhúsráðu-
neytið“. Annar forseti, sem
mjög notfærði sér slíkt „ráðu-
neyti“, var Franklin D.
Roosevelt. — Það er svo
skemmtileg tilviljun, að einn
af meðlimum „eldhúsráðu-
neytis" Kennedys, sagnfræð-
ingurinn Arthur Schlesinger,
hefir ritað sögu Jacksons for-
seta — og er nú að vinna að
miklu verki um Roosevelt. —
En Kennedy hefir fleiri „bein
og óbein“ sambönd við Roose-
velt — og margir telja m.
a.s., að Roosevelt sé aðalfyrir-
mynd hans í embætti. Þannig
var t. d. farandsendiherra
Kennedys, Averell Harriman,
einn af nánustu trúnaðarmönn
um Roosevelts heitins á sínum
tíma.
Annars má segja, að það,
sem mest einkenni ráðgjafa-
sveit Kennedy , sé hve ungir
þeir eru, sem hana fylla. Flest-
ir þeirra eru enn yngri en for-
setinn sjálfur (sem nú er 44
ára). Hver þeirra er áhrifa-
mestur? Það er umdeilt. Senni
lega er ekki heldur unnt að
gefa nei-tt almennt endanlegt
svar við þeirria spurningu.
Mennirnir eru sérfræðingar,
hver á sínu sviði — og því
getur einn haft mest áhrif í
úag, og annar á morgun, allt
eftir því, um hvaða mál er
fjallað hverju sinni.
• Hugmynd á hálfrar
mínútu fresti
Þegar Kennedy var í Vín-
arborg í vor, sem leið, til þess
að ræða við Krúsjeff, hafði
hann einn fulltrúa úr „eldhús-
ráðuneytinu" sér við hlið —
hinn 42 ára gamla McGeorge
Bundy. Hvort hann telst öðr-
um æðri í þessu „skuggaráðu-
neyti“ Bandaríkjaforseta, skal
hins vegar ósagt látið — en
opinber' titill hans er: Sér-
legur ráðgjafi forsetans um
öryggismál þjóðarinnar.
Margir telja Bundy líka
fremsta ráðgjafa Kennedys um
mál, er sérstaklega varða ut-
anríkis- og varnarmál (síðustu
mánuðina verður þó einnig að
reikna með Maxwell Taylor
hershöfðingja á þessu sviði —
sbr. síðar). Bundy er stærð-
fræðingur að menntun, var
m. a. á sínum tíma deildar-
forseti við hinn fræga Harvard
háskóla í Boston — en margir
segja nú í gamni (og nokk-
urri alvöru), að þessi elzti
háskóli Bandaríkjanna stjórni
nú landinu. Kennedy er sjálfur
Harvard-maður og hefir valið
sér marga „skólabræður" að
ráðgjöfum.).
— En hvað Bundy viðvíkur,
þá er hann alls ekki „nýr
af nálinni" á stjórnarsviðinu í
Bandaríkjunum, ef svo mætti
segja. Hann var t. d. einn af
sérfræðingum Trumans-stjórn
arinnar. í þann tíð voru hon-
um falin mörg mikilvæg verk-
efni af þáverandi utanríkis-
ráðherra, Dean Acheson — en
hann er nú tengdafaðir Bund-
ys. Acheson sjálfur er líka
einn af nánustu ráðgjöfum
Kennedys nú. Ekki svo mjög
að því er hin daglegu stjórn-
arstörf varðar, heldur er hans
meginhlutverk að gera áætl-
anir um frambúðarlausn hinna
mikilvægustu mála á sviði ut-
anríkisþjónustunnar.
En svo við víkjum aftur að
Bundy, sem margir hafa löng-
um talið eitt stærsta nafnið
í „eldhúsráðuneyti" forsetans,
þá má geta þess, að hann er
oftast nær viðstaddur, ásamt
Dean Rusk, utanríkisráðherra,
þegar Kennedy ræðir mikil-
væg mál við erlenda leiðtoga
— og virðist fréttamönnum,
að rödd hans sé þá engu síður
heyrð og talin þung á metun-
um en álit Rusks. — Það er
líka svo, að Bundy hefir al-
mennt verið nefndur „forsæt-
isráðherra eldhúsráðuneytis-
ins“. — Staðgengil hefir hann
— hinn 44 ára gamla Walt
Whitman Rostow, sem einnig
er frá Boston. Hann er ann-
ars prófessor í þróun efna-
hagsmála við hinn fræga há-
skóla „Massachusetts Institute
Of Technology". — Hafa hinar
fjölmörgu ritgerðir Rostows
um efnahagsleg vandamál
hinna vanþróuðu landa vakið
mikla athygli — og eru t. d.
taldar undirstöðuatriði á því
sviði í Indlandi og víðar. —
Kunningjar Rostows hafa sagt
um hann: — Hann fær nýja
hugmynd á hálfrar mínútu
fresti!
• Mikil sveit og merk
Hvort unnt er að segja nokk
uð um það, hver eða hverjir
eru hinir æðstu í „eldhúsráðu-
neyti“ Kennedys, skal ekkert
fullyrt hér. Hins vegar er vit-
að, að hvers konar mál, er
varða utanríkis- og efnahags-
mál og leggja skal fyrir for-
setann, koma fyrst í hendur
þeirra Bundys og Rostows.
Þeir athuga erindin, taka af-
stöðu til þess, hvort leggja
beri þau fyrir forsetann — og
gera sínar athugasemdir og
breytingartillögur, ef þeim
sýnist svo.
Að því er innanlandsmál
varðar, er hinn 32 ára gamli,
danskættaði Theodore—Sören-
sen talinn einn áhrifamesti ráð
gjafi forsetans. — Sörensen
og hinn 44 ára gamli staðgeng-
ill hans, Mike Feldman, eru
báðir málfærslumenn að
menntun — með löggjafarmál
að sérgrein. Starf þeirra er
einkum á því sviði, er snýr að
samstarfi forsetans og þjóð-
þingsins — og samstarfi hinna
einstöku stjórnardeilda ráðu-
neytisins.
Meðal hinna áhrifamestu i
ráðgjafasveit Kennedys er og
hinn 36 ára gamli Kenneth
O'Donnel, sem ber titilinn dag-
skrárritari forsetans. — Enda
þótt nafn hans megi heita ó-
þekkt á Opinberum vettvangi,
er hann sá af meðlimum „eld-
húsráðuneytisins", sem hefir
nánust persónuleg tengsl við
forsetann. Hann fjallar á ein-
hvern hátt um allar heimsókn-
ir og öll erindi til forsetans —
og það er hann, sem fremur
öllum öðrum skipuleggur dag-
inn fyrir Kennedy.
„Fjármálaráðherra“ þessa
sérstæða „ráðuneytis" er
David E. Bell, prófessor í
stjórnarfarsrétti. Hann kvað
hafa einstæðan minnisheila,
svo að samstarfsmenn hans
standa oft algerlega á gati,
þegar Bell lætur ljós sitt skína,
að því er varðar ýmis einstök
atriði mála — sem enginn ann
ar hefir getað lagt á minnið.
Þegar um er að ræða efna-
hagsleg vandamál, þá finnur
rödd Walters Wolfgangs
Hellers, oddvita efnahagssér-
fræðinga forsetaembættisins,
fyrst og fremst hljómgrunn
hjá Kennedy — og að því er
hermál varðar, er Paul Nitze,
vara-varnarmálaráðherra, sá
sérfræðingur, sem Kennedy
ljær eyra fremur flestum öðr-
um. — Nitze, sem nú er 53
ára, er einn hinna elztu, sem
Kennedy hefir valið sér til
ráðuneytis. Hann er reyndar
enginn nýgræðingur í banda-
rískum stjórnmálum. Á stjórn
arárum Trumans var Nitze t.d.
Framhald á bls. 16.