Morgunblaðið - 14.10.1961, Blaðsíða 17

Laugardagur 14. okt. 1961
MORCVNBLAÐIÐ
17
— Nansen
Frh. af bls. 8.
íngar að honum ógnaði. Hann
var gráhærður þegar hann kom
tieim aftur rétt fyrir jólin 1921.
En aldrei harðari en þá. Þarna
varð hann að láta til sín taka.
Hann hélt af stað 1 fyrirlestra
ferð. um vesturlönd, lýsti neyð-
inni og hörmungunum og sýndi
myndir úr Rússlandsferðinni —
af lifandi líkum og sárþjáðum
manneskjum. Það hafði áhrif.
Allir, sem sáu mýndir Nansens
og heyrðu orð hans í þessum
ferðum, bæði austan hafs og
vestan, vildu hjálpa og gerðu,
liver eftir sinni getu. Noregur
og önnur Norðurlönd urðu fyrst
til þess að senda mat til Rúss-
lands og önnur lönd komu á
eftir. Hungursneyðin í Rúss-
landi heimtaði miklar fórnir, en
hafi nokkur maður gert þær
minni en ella mundi, þá var
það Nansen.
Þegar Nansen var önnum
kafnastur við þau tvö aðalhlut-
verk, sem hann hafði tekið að
sér: heimflutning stríðsfanga og
flóttamanna, barst nýtt neyðar-
kall: Kringum tvær milljónir
manna í Grikklandi og Tyrk-
landi höfðu orðið landlausar
vegna landvinninga Mustafa
Kemals Atatyrks. Þar bættist
þriðja verkefnið á herðar Nan-
sens, og enginn annar en hann
gat ráðið jafn vel fram úr
vandanum sem hann.
Og hann skoraðist ekki und-
an. Austur í Litlu-Asíu hafði
Mustafa Kemal gert tvær
milljónir Grikkja ættjarðar-
lausa, og þeir voru drepnir eða
reknir úr landi, miskunnarlaust.
Til dauðadags vann hann að
því að hjálpa grískum þegnum
úr Litlu-Asíu til þess að „kom-
ast heim“ og undirbúa þeim líf-
vænlegan verustað í Grikklandi.
Um hálfönnur milljón komst
þangað, hinir fengu búsetu í
öðrum löndum, en nokkrir eru
enn rótlaust þang, og flakka
um veröldina með sitt eina
skriflega skilríki tilverunnar:
Nansens-passann,-
Armeníumenn urðu lika illa
úti við landvinninga Mustafa
Kemals. Nansen vildi hjálpa
þeim og lagði út í nýja fyrir-
'lestraferð til að styðja málstað
þeirrá. Ekkert mannlegt lét
hann sér óviðkomandi. Og Arm-
enar eru honum þakklátir í dag:
„Hann er eini maðurinn sem
hefur reynzt okkur einlægur
vinur“, segja þeir. En hann dó
6vo, að ekki fékk hann að sjá
Armeníu sem frjálst land. Arm-
enar voru, líkt og Gyðingar, út-
lagar úr sínu eigin föðurlandi,
og eru það enn.
1 Hér hefur verið stiklað á
Stóru um ævisögu mannsins,
sem byrjaði sem dálítið ein-
rænn náttúruskoðari og veiði-
maður, varð skíðamaður og
landkönnuður en síðan lenti í
því að verða stjórnmálamaður
*>g upp úr því frægur mannvin-
wr. Menn spyrja ekki að ástæðu
iausu hvemig standi á því, að
sami maðurinn geti orðið allt
þetta.
Það er talsvert ólíkt að skjóta
*el og synda milli vakabarma
worður 1 íshafi og að sitja við
fundarborð með ráðamönnum
veraldarinnar og segja: „Svona
& þetta að vera — svona vil ég
hafa það!“ — Og láta taka mark
á sér.
Kannske voru það afrek hans
*em íþróttamanns og landkönn-
wðar sem greiddu honum í upp-
hafi götuna til þess að gerast
talsmaður þjóðar sinnar út á
við á örlagaríkri stund, og síð-
•r baráttumaður gegn neyðinni
á alþjóða vettvangi. En hvað
*em því líður verður eitt að
játa, að hann var stórfelldur
persónuleiki — einn af þeim
piönnum, sem þjóð fæðast
Irannske einu sinni á öld — eða
öldum.
Norsk* Nobelsverðlaunanefnd
ln var ekki í neinum vafa þeg-
str hún veitti honum friðarverð-
launin árið 1923. Og ef norskur
piltur eða stúlka eru spurð um,
hver mestur hafi verið í Nor-
egi á þessari öld og í lok hinn-
ar síðustu, þá gleymast Xbsen
og Björnson og svarið verður:
Friðtjof Nansen.
— Fyrir nokkrum árum var
ég gestur hjá Odd, syni hans,
og frú hans, Kari, ásamt fjölda
útlendra blaðamanna, á Pol-
högda. Húsið er ekki stórt, en
smekklegt og fallegur garður í
kring. Borðstofan er stærsta
herbergið í húsinu, og þar er
einn veggurinn prýddur ævin-
týramyndum eftir vininn Erik
Werenskiold. 1 öðrum enda húss
ins er turn, aðeins einlyftur
yfir hin húsakynnin. Þar var
og er skrifstofa Nansens. Allt
„jKrislmann Gudmundsson skrJfar urfí^.

BÓKMENNTIR
Stýfðar fjaðrir
efiir Gubrunu frá Lundi
Prcntsmiðjan Leiítur h.í.
BÓKMENNTUM íslands hefur
mu sinu.
Og á miðri grasflötinni bak
við húsið er stór steinhella, flöt,
með nafninu Fridtjof Nansen.
Undir henni hvíla bein manns-
ins, sem hlaut 4ignarheitið:
Mesti Norðmaður vorrar aldar.
Hann var borinn til grafar
17. maí 1930.
Skúli Skúlason.
Var hann gáfaður og réttsýnn milli, en þó stundir nokkrnr,
drengskaparmaður. er kunni vel stolnar undan erfiðinu, til þess
að meta mannkosti þess sérstæða að svala þrá hjartans til skrifta
persónuleika, sem hann fjallar og sköpunar. Það mun að lokum
vaxið margur kvistur kynlegur 1 um í formálanum. Margir fleiri ver&a furðul^g saga — því glæst-
og sumir þexrra sýntlhið aðc*á- munu 4 komandi tímum rýna í ari sem lengra líður. og því
unarverðasta vaxtarmagn þrátt j störf Guðrúnar frá Lundi,! gleggri sem skilningur manna
fyrir örðugustu skilyrði. Og ekki I . , ,.
get ég annað en dáðst að ritstörf- j rekja sögu hennar allt fra fæð-^ verður a þvx, er þarna hefur
um Guðrúnar frá Lundi. enda inSu 1 frumstæðum moldarbæ, gerzt. En þá verður ekki lengur
þótt gallar þeirra séu margir og I fí,all'a uxn menntaþra hennar og hægt að hitta Guðrúnu frá
bókhneiSð 1 fatækUnnl' erílð Lundi í litla húsinu hennar
er þar með sömu ummerkjum “ir I störf fyrir daglegu brauði. knöpp Uundl 1 Utla huslnu hennar a
og var, þegar Nansen stóð í un er n-u "J1 u i taki ' kjör og einyrkjabúskap í áratugi Sauðárkróki. Þá verður hún horf
síðasta sinn upp frá skrifborð- fhGast ^eltthvað en eigi að 'a harðbalakotum við óbyggðir, j in þangað, sem skáld þurfa ekki
síður streymir
enn ur penna j
hennar sú lífgæfa frásögn, er
gert hefur Guðrúnu einna mest
lesna rithöfund landsins.
Framan við bókina er formáli,
raunar stutt ævisaga Guðrúnar,
rituð af Helga Konráðsyni, er
ég hygg vera prófastinn á Sauð-
árkróki, sem nýlega er dáinn.
Þórarinn Benedikz
nnini
F. 1/3 1912 D. 2/10 1961.
VIÐ hið skyndilega fráfall vinar
míns og frænda, Þórarins Bene-
dikz, leita margar og ljúfar endur
minningar á hugann, því að
margs er að minnast eftir 40 ára
nána viðkynningu.
Hann ólst upp í glöðum syst-
kinahópi a góðu heimili ástríkra
foreldra, þeirra dr. Benedikts S.
Þórarinssonar, kaupmanns og
konu hans Hansínu Eiríksdóttur
frá Karlsskála við Reyðarfjörð.
Ungur að árum dvaldi hann að
Karlsskála og fékk náin kynni af
heimilisháttum og störfum á sjó
og landi, á því merkisheimili og
átti þaðan hugþekkar endurminn
ingar, er hann oft vitnaði til síð-
ar.
Ég man hann frá bernskuárun-
um, er við lékum okkur saman
í hinni gömlu Reykjavík, um og
eftir 1920.
Síðar bar fundum okkar óft
saman á unglingsárunum, en þó
einkum eftir að við höfðum báðir
staðfest ráð okkar, vorum þá á
ferðalögum víða um land, marga
sólbjarta sumardaga. I nokkur
sumur var ferðazt á hestum um
byggðir og óbyggðir, stundum í
misjöfnum veðrum, ýmist með
Þórarni einum eða í glaðværum
hópi annara félaga.
Þegar komið var með Þórarni
úr ys bæjarlífsins, út í nátturunn-
ar ríki, virtist stundum einum
hlut vera ofaukið, en það var
klukkan.
Maður fann ósjálfrátt til
trausts og hlýju í návist hans og
vandist því fljótt að gleyma hug-
takinu tími, ekki þó svo að skilja
að tíma áætlanir færu úr skorð-
um, heldur hitt að hann átti það
til að „stöðva“ tímann, vilja setj-
ast í fallega laut og rabba rólega,
kannske örskamma stund, sem
síðar gat orðið eftirminnileg, að-
eins fyrir stutt skraf og skemmti-
leg og hnyttin gamanyrði, er hon-
um var stundum svo lagið að
segja með sinni eiginlegu ró og
hægð.
Bæri einhvern vanda að hönd-
um á ferðalögum, datt ’oft sem
snöggvast mikil ró yfir Þórarin.
Honum var það lagið að láta
mann gleyma sér stutta stund.
Þá skyldi hugað að vandanum,
eða eins og segir í Hávamálum:
„Gáttir allar, áður gangi fram,
Of skyggnast skyli“. Oft var vand
inn horfinn án þess hans hefði
orðið vart fyr en leystur hafði
verið. Honum var einkar lagið að
finna bezta vaðið og komast þur-
fóta yfir það, sem bleytt gat aðra.
Handlaginn gat hann verið ef á
þurfti að halda, svo að bráða-
birgða lagfæringar gátu verið svo
vel af hendi leystar, að ekki
þurfti um að bæta síðar.
Að eðlisfari var Þórarinn ákaf-
lega barngóður, þannig að börn
hændust að honum og eiga þau
áreiðanlega margar ljúfar endur-
minningar um samverustundir
með honum. Hann hafði gott lag
á að kveikja áhuga þeirra fyrir
heilbrigðum viðfangsefnum Og að
setja sig inn í leik þeirra og störf.
Þórarinn var maður óeigin-
gjarn og átti erfitt með skuld-
heimtu alla og fésýslu fyrir sjálf
mundi geta haft meiri arð af
þessu eða hinu. Jafnan voru þá
svör hans á eina og sömu lund
„ég hefi nóg að bíta og brenna
ig mig vantar ekki peninga". Hon
um var létt um að setja sig í ann-
arra spor og líta á hlutina frá
þeirra sjónarhóli, því var gott að
leita ráða hjá honum. Aldrei
sagði hann þá, þú skalt gera þetta
eða hitt. Að vandlega hugsuðu
ráði, sagði hann hinsvegar, ég
mundi gera þetta og þetta. Væri
honum bent á aðra lausn, er ef
til vill virtist betri, var hann
manna skjótastur til að slaka til
og fallast á þann kostinn.
Þórarinn var maður hægur að
eðlisfari, frekar ómannblendinn
og seintekinn, en mikill vinur
vina sinna. Skyldurækinn var
hann með afbrigðum og vildi alla
hluti vel gera. Hann var háttvís
og prúður í allri framkomu, svo
að af bar. Maður var hann óáreit
inn, umtalsgóður og aldrei heyrði
ég hann leggja styggðaryrði til
nokkurs manns. Væri um ein-
hvern talað misjafnlega, gat hann
átt það til, að bera í bætiflákana
fyrir viðkomandi mann og telja
upp kosti hans svo eftirminnilega,
en ákveðið, að talið féll niður
samstundis og hefur hann breytt
skoðun minni og annarra oftsinn
is á þann veg, að það sem taldar
voru avirðingar urðu oft svo lítil
mótlegar, miðaðar við drengskap
og kosti, að þær hurfu sem dögg
fyrir sólu, ekki um stundasakir,
heldur fyrir fullt og allt.
Þóxarinn gat átt til í fari sínu
dáiit!a stríðni og þó nokkra
hæðni, en aldrei varð ég þess var
að hann beitt þessum bröndum
til þess að særa aðra, en frekar
þá í grænzkulausu gamni og af
kímni. Hann var fastur fyrir, ef
sífelldan þrældóm myrkranna á framar að þræla við annarleg
störf fyrir brauði sínu.
Um síðari bækur Guðrúnar má
segja, að þær hafi fæstar náð
fyrsta verki hennar, „Dalalífi".
En líf er þó.það, sem sameigin-
legt er með þeim öllum. líf frá-
sagnarinnar, hið einfalda líf
hversdagslegs fólks — því kann
Guðrún að lýsa — viðbrögð þess,
mál þess, hugsanir og þrár, allt
lifir þetta á blaðsíðum bóka
hennar. Og þótt hún hefði aldrei
gert aðrar sögur en Dalalíf,
myndi hún eiga sér öruggan sess
í bókmenntasögu framtíðarinnar
á íslandi. Hún er eftirtektarverð
skáldkona og stórmerkilegur
persónuleiki.
Dýrida'íu'*
eftir John Bojer
Sveinn Víkingur íslenzkaði
Bókaútgáfan Fróði
NORÐMENN voru lengi vel —
og raunar alltaf — furðu tregir
að veita skáldinu Johan Bojer
fulla viðurkenningu. í öðrum
löndum veittist honum aftur á
móti mikil frægð og að mörgu
leyti verðskulduð. f Frakklandi
var hann t. d. um langt skeið
kunnastur allra norskra rithöf-
unda. Almenningur í Noregi mat
þó Bojer mikils, og seldust bæk-
ur hans ávallt vel. Hann ritaði
oft sleifarlegt mál. og stíll hans
var ekki sérstæður; sálfræðileg
rannsökun hans hefur áberandi
vankanta, fær þó alloft staðizt og
er stundum snjöll. Atburðalýs-
ingar hans 'eru' yfirleitt með ágæt
um, bygging bókanna listræn vel,
en persónulýsingar, einkum þró-
un aðalpersóna, í stirðara lagi.
Hann á skilning og samkennd,
en hefur sjaldan lag á að gæða
persónur sínar verulega sannfær
andi lífi. Aftur á móti er hár him-
inn yfir verkum hans vel flest-
um; andinn er reiðubúinn. en
höndin, sem stýrir pennanum,
ekki ávallt nógu lipur.
Saga sú. er hér ræðir um,
„Dýridalur", er ekki meðal
fremstu verka hans, en þó vel
læsileg, spennandi og að ýmsu
leyti athyglisverð sveitalífssaga.
Aðalpersónan, Hans í Dýradal,
er sæmilega gerð, þótt stundum
skorti á sennileika í lýsingu hans.
En fjör og fjölbreytni frásagn-
arinnar er með ágætum. bygging
bókarinnar gerð af kunnáttusemi
og atburðalýsingar góðar.
Þýðingin er samvizkusamlega
af hendi leyst og frágangur á
útgáfu bókarinnar hinn snoturleg
asti.
því var að skipta og gat þá stund-
um átt erfitt með að láta af skoð-
un sinni, en aldrei urðu þessir
eiginieikar til þess að varpa
skugga á vináttu okkar.
í sameign áttum við ýmislegt,
bæði dautt og lifandi, allt frá
bernskuárunum og fram eftir full
orðinsárum, er ýmsum þótti með
ólíkindum að geta átt með öðrum
Sameign við hann var alltaf
árekstralaus með öllu og held ég
að okkur hafi báðum fundizt
hjarta okkar, að við værum hvor
an sig. Stundum var honum a um sig einkaeigandi sameignar-
það bent af öðrum, að hann
ínnar.
Síðustu 5 ár ævinnar átti Þór-
arinn við vanheilsu að búa, en
mjög var erfitt að vita um líðan
hans. Hann talaði sjaldan um
slíkt af fyrra bragði, en aðspurð
ur leiddi hann talið oftast af ein-
hverju öðru. Hann var dagfars-
lega kátur og gamansamur Og
hafði gamanyrði á hraðbergi, er
maður mætti honum á förnum
vegi Og svo var og er ég hitti
hann síðast, sem svo margt mátti
af læra.
Nú verður mér til þess hugsað,
hvar lærði hann listina að lifa?
Hans er sárt saknað af öllum,
sem honum kynntust, en mest af
þeim, er þekktu hann bezt.
Ég veit ða konu hans og son-
um muni minningin um góðan
dreng, verða styrkur í hinni sáru
sorg og síðar hvatning til lífsins,
því að „orðstír deyr aldregi,
hveims sér góðan getur“.
Blessuð veri minning hans.
Jón Á. Bjarnason.
Fá ný heimkynni
London, 11. október.
HINIR 260 íbúar eyjarinnar
Tristan de Cunha, í S-Atlants-
hafi, milli S-Ameríku og S-
Afríku, verða fluttir til London.
Eftir að eldsumbrot hófust á eyju
þeiira flúðu þeir allir til Nætur-
galaeyjar í um 30 km fjarlægð.
Þar er hins vegar ekkert skjól
xxé drykkjarvatn og var illt fyrir
fólkið að hafast þar við. Hol-
lenzkt skip kom á vettvang í dag
og flytur fólkið til Höfðaborgar,
en þaðan fer það til London.
Verður reynt að útvega því at-
vinnu og húsnæði í Bretlandi,
því ayjan þeirra er nú meira og
miana undir nýju hraunL
Gamansöm ádeila
NÝLEGA er komin út hjá Asche-
houg forlagi í Ósló, gamansaga,
sem á norsku nefnist „Han har
hjulpet til med sausen“ eftir höf-
und sem nefnir sig Roy Herre.
Hins rétta nafns síns vill höfund-
ur ekki láta getið „af skiljanleg-
um ástæðum“ að því er forlagið
segir, því að bókin er létt og
gamansöm ádeila á vaxandi veldi
kvennanna í nútímaþjóðfélagi —
og höfundur mælir af eigin
reynslu. Hann er sjálfur ósköp
venjulegur skrifstofumaður, en
kvæntur konu, sem hefur virð-
ingarstöðu í verksmiðju sem fram
leiðir herrabindi ....