Morgunblaðið - 18.10.1961, Blaðsíða 8

8
MORGVTSBLAÐÍÐ
Miðvikudagur 18. okt. 1961
- Fjárlagaræðan
Framhald af bls. 1.
Stóðu í sambandi við efnahags-
aðgerðirnar, var af hálfu Alþing-
is og ríkisstjórnar reynt að áætla
tekjur og gjöld svo nærri sanni,
sem frekast voru föng á.
færslum á starfsliði sendiráð-
anna.
11. gr. ÍTtgjöM við dómsmál
og innheimtu tolla og skatta,
urðu 105.6 millj., eða um 200 þús.
undir áætlun.
12. gr. Heilbrigðismál, 41.7
utillj., og 3.1. millj. undir áætlun.
33 millj. varð 34 millj.
57.5 — — 57.1 —
35 — — 34 —
0.5 — — 0.4 __
17 — — 16.7 —
15 — — 14
3.4 — — 2.7
hærri en fjárlög áætluðu,
Heildartekjur ríkissjóðs á árinu 1960
voru áætlaðar í fjárlögum ........... kr. 1501.2 millj.
en urðu samkv. ríkisreikningi ....... .— 1487.7
, eða — 13.5 —
lægri en áætlað var.
Tekjuliðir, sem reyndust mjög Hærri
áætlun fjárlaga voru þessir:
Vörumagnstollur .. var áætlaður
Benzíngjald ...... — áætlað
Gjald af innl. tollv. — —
Lestagjald (af skip-
um)............... — —
Bifreiðaskattur .. — —
Hluti af umboðs- -
launum og gengis-
hagnað bankanna . — —
Vitagjald ........ — —
Tekjuliðir, sem urðu nokkr
voru þessir:
Tekju- og eignarskattur var áætlaður 72 millj., varð 96.8
millj. eða tæplega 25 millj. hærri. Stafar þetta bæði af
því að álagður skattur reyndist nokkru hærri en áætlað
var, og af því að óvenjumikið innheimtist af ógreiddum
sköttúm frá fyrri árum.
Awkatekjur ........... voru áætl. 22.3 millj. urðu 23.8 millj.
Stimpilgjald ......... var — 34 — varð 38 —
Iðgjaldaskattur .... — — 9 _ _______ 10.7 _
Stríðsgróðaskattur.
1 fjárlögum var
ekki gert ráð fyrir
tekjum af stríðs-
gróðaskatti, enda
var hann afnuminn.
En af eftirstöðvum
frá fyrri árum
greiddust nú .... 2.3 —
Vaxtatekjur ríkis-
sjóðs ................ voru — 2.3 — urðu 5.6 —
Ovissar tekjur .... — — 13.7 — — 22.2 —
Tekjuliðir, sem urðu að veru-
Jegu leyti lægri en fjárlög gerðu
ráð fyrir, voru þessir:
tltflutningsleyfagjald var áætl
að 2,6 millj., en var afnumið
snemma á árinu og varð því að-
eins 183 þús.
Leyfisgjald af bifreiðum var
áætlað 53 millj., varð 15 millj.,
eða 38 millj. undir áætlun..
Stafar þetta af því, að innflutn
ingur bifreiða var á árinu mjög
bundinn við lönd Austur-Evrópu
af viðskiptaástæðum, en miklu
mninni innflutningur leyfður en
áður á bílum frá öðrum löndum.
Veldur þar mestu, að reksturs-
halli ríkisspítalanna varð minni
en ráð var fyrir gert.
13. gr. Samgöngumál, þ. e.
vegamál, samgöngur á sjó, vitar
hafnir, flugmál, veðurþjónusta.
Ferðaskrifstofa, 160,6 millj. en
þar eru 6.1 millj. umfram áætl-
un.
Stærsta umframgreiðslan var
vegna Skipaútgerðar ríkisirns, en
rekstraíhalli hennar varð 18.5
millj. eða 3 Yz millj. meiri en
áætlað var.
14. gr. Kennslumál, söfn o.
Forsetinn kvænist
t
ÞAÐ MÁ með sanni segja að
sambandið milli Frakklands
og Túnis í Norður-Afríku sé
skrykkjótt. Bourgiba forseti
hefur hótað Frökkum skæru-
hernaði, ef þeir yfirgefi ekki
flotastöðina í Bizerta. —
Frönskukennsla í túnískum
skólum hefur verið takmörk-
uð og margir franskir kenn-
arar orðið að yfirgefa landið.
Þannig mætti lengi telja. Erj
urnar hafa og náð inn á
frönsk-túnisk heimili og
splundrað heimilisfriðnum. —
Þannig fór fyrir sjálfum for
setanum. Hann hefur nú skil-
ið við hina frönskættuðu eig-
inkonu sína, sem hann hefur
verið kvæntur í 30 ár, og
kvænast aftur túniskri fram-
farasinnaðri konu, Cuasilla
Ben Amar, sem fyrir mörgum
árum hætti að ganga með
blæju fyrir andlitinu.
Meðfylgjandi mynd er af
nýgiftu hjónunum. Frúin er
systir heilbrigðismálaráðherra
Túnis, og er þettá einnig ann
að hjónaband hennar.

Verðtollur .......... var áætl. 365 millj. varð 339 millj.
7% innflutningssölu-
skattur ............... — — 157 — — 146.6 —
Innflutningsgjald .. — — 122 — — 119.9 —
Tekjur af þessum þrem tegundum að-
flutningsgjalda urðu því 38.5 millj.
lægri en áætlað var í fjárlögum.
Þetta stafar ekki af því, að inn-
flutningur í heild yrði minni en
ráðgert var í fjárlögum. Orsökin
er sú, að samsetningur innflutn-
ingsins hefur breytzt, meira hef-
ur dregið úr innflutningi vara,
sem hæstu toilar eru af, en öðr-
um tolllægri vörum. Hver króna
innfluttra vara gefur því minni
tolltekjur í ríkissjóð en áður.
Hluti ríkissjóðs af 8% sölu-
skatti af innflutningi og af smá-
söluskatti var áætlaður 224 millj.
Þessir skattar ásamt hinum eldri
9% söluskatti af framleiðslu og
þjónustu urðu 236.3 millj.
Tekjur af ríkisstofnunum voru
áætlaðar 262,9 millj., en urðu
271,2 millj. eða 8,3 mil’lj. hærri.
Þessar stofnanir eru: Síminn,
póstur, Afengisverzlun, Tóbaks-
einkasala, Ríkisprentsmiðja,
Aburðarsala og Innkaupastofnun
ríkisins.
Svo sem fyrr er getið varð
niðurstaðan sú, að 1314 xnilljón
skorti á, að heildartekjur ríkis-
sjóðs næðu áætlun fjárlaga.
Útgjöldin urðu einnig nokkru
lægri en áætlað var.
Gjöld á rekstursreikningi, 7,—
19. gr. fjárlaga, urðu sem hér
segir:
7. gr. Vextir af lánum ríkis-
sjóðs urðu 2.1 millj. eða 7.8 millj.
undir áætlun. Stafar þetta af
því, að viðskiptaskuld við Seðla-
bankann var miklu lægri á árinu
en reiknað var með í fjárlögum,
og vaxtajöfnuður á reikningum
ríkissjóðs við bankann því miklu
hagstæðari en ráð var fyrir gert.
8. gr. XJtgjöld við forsetaem-
bættið urðu 1.5 millj., eins og
áætlað var.
9. gr. Alþingiskostnaður varð
11.4 millj., eða 800 þús. kr. hærri
en áætlað var.
10. gr. Kostnaður við stjórn-
arráðið varð 19.5 millj., eða 100
þús. kr. undir áætlun, og við
utanríkismál 23.7 millj., eða 1.2
millj. umfram áætlun. Stafaði
það einkum af kostnaði við Genf-
arráðstefnu og landhelgismálið
og einnig af óvenjumiklum til-
fl., varð 177.7 millj. eða 1.6 millj.
undir áætlun.
15. gr. Kirkjumál, 13.2 millj.,
eða 200 þús. undir ásetlun.
16. gr. Atvinnumál, 150.5
millj., 1.5 millj. yfir áætlun.
Framlag til hlutatryggingasjóðs
reyndist hærra en áætlað var.
17. gr. Félagsmál, urðu 319,8
millj. eða 800 þús. undir áætlun.
18. gr. Eftirlaun, 28.9 millj.,
500 þús. yfir áætlun.
19. gr. Niðurgreiðslur á vöru-
verði, uppbætur á útfluttar land-
búnaðarafurðir, útgjöld skv. sér-
stökum lögum og óviss útgjöld
urðu samtals 276,2 millj. eða
47.7 millj. undir áætlun. Veldur
þar mestu, að niðurgreiðslur urðu
43 millj. undir áætlun, en Út-
flutningssjóður stóð undir þeim
tvo fyrstu mánuði ársins.
Niðurstaða hinna 13 greina ’
rekstrarreiknings varð því þessi:'
A 7 greinum urðu útgjöldin
undir áætlun, um samtals 69.9
millj.
A 6 greinum fóru gjöldin fram
úr áætlun um samtals 18.6 millj.
Heildarútkoman á reksturs-
reikningi var því þessi:
Útgjöld áætluð 1383,7 millj.,
urðu 1332,4 millj., eða 51,3 millj.
undir áætlun.
A 20. gr., eignahreyfingum,
voru innborganir áætlaðar 600
þús., en urðu 3,9 millj. Útborgan-
ir voru áætlaðar 117,5 millj., en
þeir liðir reyndust 132 millj., eða
14.5 millj. umfram. Flestir út-
gjaldaliðir 20. gr. fylgdu ná-
kvæmlega áætlun, nokkrir urðu
lægri, en umframgreiðslunni veld |
ur einn liður, greiðslur vegna
ríkisábyrgða, er féllu á ríkissjóð.
Þær voru áætlaðar 35 millj., en
urðu 49,9 millj. eða 14.9 millj.
umfram áætlun.
Auk þeirra liða á 20. gr., sem
þegar er getið, eru ýmsar út- og
innborganir á eignahreyfingum,
sem ekki skulu raktar hér.
Að lokum er greiðslujöfnuður
ríkissjóðs.
Mismunandi skoðanir eru uppi
um það, hvernig reikna skuli
greiðslujöfnuðinn. Stafar það m.
a. af ólíkum sjónarmiðum • um
það, hvemig líta skuli á breyting
ar á geymslufé hjá ríkissjóði,
kaup og sölu á fasteignum o. fl.
Sé greiðslujöfnuður ríkissjóðs
reiknaður á sama hátt og ríkis-
bókhaldið hefur gert undanfarin
ár, varð hann hagstæður um 10.7
millj. kr.
Sé greiðslujöfnuðurinn hins
vegar reiknaður samkvæmt regl
um Seðlabankans eins og fram
kemur í tímariti bankans, ,,Fjár-
málatíðindum“, er greiðslujöfnuð
urinn hagstæður um 35.4 millj.
Fjármálaráðuneytið er nú að
láta endurskoða gildandi lög um
ríkisbókhald og endurskoðun. Er
gert ráð fyrir því, að lögfestar
verði reglur um það, hvemig
reikna skuli greiðslujöfnuð ríkis-
sjóðs, svo að samræmi og festa
komist þar á. Meðan slíkar regl-
ur hafa ekki verið lögfestar, þyk-
ír ráðuneytinu rétt, að miða við
fyrri venjur ríkisbókhaldsins.
Samkvæmt því telst greiðslu-
afgangur ríkissjóðs árið 1960
vera 10 millj. og 700 þús. kr.
Umframgreiðslur.
Það hefur löngum þótt rétt að
gera þá kröfu til fjármálastjóm-
ar ríkisins, að hún fylgdi fjárlög
um sem nákvæmast í fram-
kvæmd og forðaðist umfram-
greiðslur. Hafa menn þótzt mega
byggja á því dóm um fjárstjóm-
ina, hversu til tækist að þessu
leyti, og oft verið harðlega deilt
á ríkisstjórn fyrir umframeyðslu,
ef útgjöld samkvæmt reikningi
hafa orðið verulega hærri en
fjárlög. Stundum eru greiðslur
umfram áætlun fjárlaga óhjá-
kvæmilegar, svo sem er óvæntir
atburðir og óhöpp ber að hönd-
um. Hinu er ekki að neita, að
umframgreiðslur hafa að ein-
hverju leyti stafað af of litlu að-
haldi og aðgæzlu.
Ef athuguð er fjárlög og ríkis-
zeikningar síðustu 30 ára kemur
í ljós, að á hverju ári hafa ein-
hverjar umframgreiðslur orðið.
Styrjaldarárin er ekki rétt að
taka til samanburðar vegna
hinna sérstöku aðstæðna þá. Á
árunum 1946—1958 vom umfram
greiðslur að meðaltali um 9 af
hundraði, lægstarárið 1950: 1,2%.
Arið 1959 urðu þær aðeins 0,8
af hundraði og höfðu ekki orðið
jafnlágar fyrr.
Arið 1960 urðu rekstursgjöld-
in hins vegar lægri en fjárlög
gerðu ráð fyrir, eins og fyrr er
getið, um 3,7% undir áætlun.
Við stjórn fjármálanna þarf
jafnan að hafa vökult auga á
tvennu: Undirbúa fjárlögin sem
vandlegast, áætla tekjur og
gjöld sem næst sanni, og fylgja
fjárlögunum í framkvæmd með
sem mestri nákvæmni, aðgætni
og festu.
Horfur um afkomu
ríkissjóðs 1961
Um afkomu ríkissjóðs í ár verð
ur ekki sagt með fullri vissu að
svo komnu máli. Framan af ár-
inu virtist það vafasamt, að tekj-
úr næðu áætlun fjárlaga. Eink-
um voru það aðflutningsgjöld,
sem virtust ætla að reynast
minni en búizt var við. Það
stefndi enn í sömu átt og á fyrra
ári, að samsetning innflutnings-
ins breyttist, innflutningur há-
tollavara dróst saman og tolltekj
ur minnkuðu af hverri krónu
innflutningsverðmætis.
Það gerir alla spádóma um af-
komu ársins óvissari, að ekki er
hægt að byggja nú á reynslu
mánaðanna júní, júlí og ágúst
vegna þeirra truflana um inn-
flutning og aðflutningsgjöld sem
verkföllin og afleiðingar þeirra
orsökuðu.
Það er sýnt að útgjöld ríkis-
sjóðs í ár hækka vegna kaup-
hæk'kana og gengisbreytingar um
a.m.k. 62 millj. króna. Skiptist sú
fjárhæð þannig að um 35 millj.
eru vegna 13,8% launahækkunar
til opinberra starfsmanna, um 17
millj. vegna 13,8% hækkunar til
almannatrygginga, og um 10
millj. vegna hækkunar erlends
gjaldeyris.
A móti þessum auknu útgjöld-
um kemur sá tekjuauki ríkis-
sjóðs, sem stafar af hækkun að-
f lutningsgj alda vegna gengis-
breytingar. Sú tekjuaukning mun
þó ekki gera betur en að vega j
upp hin auknu útgjöld, sem ilú
voru talin.
I gildandi fjárlögum eru áætl-
aðar 38 millj. króna vegna lána,
er lenda á ríkissjóði vegna ríkis-
ábyrgða. Það er ljóst að þessi út-
gjöld verða í ár miklu hærri og
stafar það fyrst og fremst af hin
um miklu fjárhagsörðugleikum
togaranna.
Með 6. gr. bráðabirgðalaganna
frá 3. ágúst s.l., um ráðstafanir
vegna ákvörðunar um nýtt gengi
ísl. krónunnar var ákveðið, að
hluti af gengishagnaði skyldi not
aður til þess að létta byrðar rík-
issjóðs vegna áfallinna ríkis-
ábyrgða í þágu atvinnuveganna.
A þessu stigi er erfitt að segja
fyrir um hversu háar ábyrgðar-
greiðslurnar verða í árslok og
um hitt hve stór verði hlutur
ríkissjóðs af gengishagnaðinum
eða hvenær hann greiðist inn. En
þegar meta skal horfur um af-
komu ríkissjóðs á árinu er rétt
að líta á viðskiptalán hans í
Seðlabankanum.
Yfirdrátturinn í
Seðlabankamim.
Ríkissjóður hefur um langan
tíma haft viðskiþtalán hjá Seðla-
bankanum. Þetta viðskiptalán,
sem kallað er „yfirdráttur". er
fyrst og fremst til þess ætlað, að
mæta árstíðasveiflum. Yfirdrátt
urinn er mjög mismunandi hár á
ýmsum tímum árs, — skuldin er
lægst um áramót. Útgjöld ríkis-
ins eru mest að sumarlagi, þegar
verulegar framkvæmdir eru i
fullum gangi. Tekjurnar koma
misjafnt inn, yfirleitt betur síð-
ari hluta árs. Þótt staða ríkissjóðs
gagnvart Seðlabankanum á hverj
um tíma sýni ekki örugga mynd
af afkomu ríkissjóðs, þá gefur
hún vísbendingu. Þó verður að
taka öllum slíkum samanburði á
milli ára með fyrirvara, því að
sérsta'kar ástæður geta komið til.
Þannig varð yfirdráttur ríkis-
sjóðs óvenju hár nú á miðju
sumri vegna þess, að aðaltekju-
lind ríkissjóðs, aðflutningsgjöld,
þornaði upp að mestu meðan
verkföllin stöðvuðu afgreiðslu á
vörum til landsins. Komst yfir-
drátturinn þá hæst í 200 milljón-
ir. Varð málgögnum stjórnarand
stæðinga svo mikið um þessi tíð-
indi, að þau töldu ríkissjóðinn á
heljarþremi og spáðu því, að 200
millj. króna halli yrði á ríkisbú.
skapnum árið 1961.
Ef borin er saman skuld ríkis-
sjóðs við Seðlabankann 17. okt.,
þ. e. í dag, og sama dag undan-
farin 4 ár ’kemur í ljós, að skuld
in var þenna dag
árið 1957 112 millj.
árið 1958 106 millj.
árið 1959 112 millj.
árið 1960 103 millj.
árið 1961 70 millj.
Með hliðsjón af þeim atriðum,
sem ég nú hefi greint og þrátt
fyrir þá örðugleika sem á vegi
hafa orðið, þá tel ég víst, að jafn
vægi náist milli tekna og gjalda
og ríkissjóður verði hallalaus á
árinu 1961, og jafnvel verði ein-
hver greiðsluafgangur.
Þrjú fjárlagafrumvörp.
Þetta er þriðja fjárlagafrum-
varpið, sem núverandi ríkisstjórn
leggur fram. Þau hafa verið sam-
in við afar ólíkar aðstæður.
Hið fyrsta, fyrir árið 1960, var
mótað af hinum víðtæku við-
reisnarráðstöfunum. Það var til
orðið í ölduróti hinna gagngeru
breytinga, sem gera þurfti í þjóð-
félaginu, til þess að koma á jafn-
vægi í stað margra ára misvægis,
frelsi í stað fjötra. Frumvarpið
fól í sér margháttaðar breytingar
í sambandi við þá viðleitni að
stuðla að jafnvægi efnahags, efla
almannatryggingar, lagfæra
skatta- og útsvarskerfið.
Þegar næsta fjárlagafrumvarp
var lagt fyrir Alþingi, í október
1960, bar það mjög svip þess, að
óðum stefndi til aukins jafnvæg-
is í efnabagsmálum. Jöfnuður
hafði náðst í gjaldeyrismálum,
verðlag að verða stöðugt, kaup-
gjald haldizt óbreytrt í marga
mánuði, skatta og útsvarsbreyt-
ingar, almenningi til hagsbóta,
höfðu þegar komið fram í stór-
Framhald á bls. 16.