Morgunblaðið - 21.10.1961, Blaðsíða 10

10
MORCTnVTIT. 4Ð1Ð
Laugardagur 21. okt. 1961
i fautn ovSUmsagt
„GOTT ER AÐ VERA PRESTUR"
„Hér byrjar Vesturbærinn,"
sagði sr. Bjarni og greip í
handlegginn á mér. Við vor-
um staddir á gangstéttinni við
verzlunina Geysi. „Og þarna,“
benti hann, „sem nú er
Nathans & Olsens-húsið var
áður Bryggjuhúsið, sem kall-
að var. Þegar ég var að alast
upp náði sjórinn alveg upp
að Bryggjuhúsinu og þá var
oft farið í kapphlaup hér í
fjörunni og þótti sá mestur,
sem fyrst komst undan öld-
unni. Hér hitti ég Saefinn á
hverjum degi, það var eins
Og hann væri hluti af tilveru
minni í þá daga.
Þar sem Geysir er nú, var
áður Fischersbúð. Þar stóðuim.
við úti í horni og biðum eftir
að vera reknir út. Öll bíðum
við eftir einhverju. En svo
neituðum við að fara, þegar
til kom: „Eg vil tala við hann
Benedikt búðarmann fyrst“,
sögðum við. Og þegar Bene-
dikt kom gaf hann okkur van-
illuikrans. Þá hneigðum við
okkur og kvöddum. En nú
skulum við halda áfram og
stíga létt til jarðar, svo við
truflum ekki gamla bæinn,
sem leynist hér enn og vakir,
ef vel er að gætt. Og líttu upp
í himininn, nei það er þoka í
dag, svo við sjáum ekki heið-
ríkjuna, en í góðu veðri
er hún blárri hér en annars
staðar.“
Svo héldum við áfram upp
Vesturgötu.
„Þar sem nú stendur Grófin,
voru áður uppsátur. Þar
stunduðum við drengirnir
þönglastríð í dagsbirtunni, en
um nætur var þar háð annað
stríð, sem ég hafði engin af-
skipti af. Svo rammt kvað að
reimleikum í Grófinni, að fíl-
efldir karlmenn þorðu varla
að vera þar einir á ferli, þegar
skyggja tók.“
„Og annað var ekki í Gróf-
inni?“
„Nei, nema flóð og fjara.
Hér var Aberdeen, þar sem
nú stendur í glugganum „Bar-
ber Shop“ og Liverpool, þar
sem reiðhjólaverkstæðið er í
kjallaranum, og svo stóð
Glasgow, þar sem bifreiða-
stæðið er nú. Það þótti mikið
stórhýsi, en brann 1903. Það
var ekki mér að kenna, því
ég var þá kominn til náms í
Kaupmannahöfn. Við íslenzku
stúdentarnir lásum um brun-
ann í blöðunum. Við vorum
hrifnir af því, að það skyldi
birtast frétt að heiman. Það
var fullkomin ástæða til að
vera stoltur af landinu sínu,
fannst okkur.
I Glásgow bjó Einar Bene-
diktsson um tíma. Eg hitti
hann oft, þegar ég var þing-
sveinn. Þá kom hann niður í
þing að leita frétta til að setja
í Dagskrá. Þá var lítið um
fréttir á Islandi, og minna um
margs konar áhrif á fólk en
nú er. Að vísu er fólkið það
sama, en áhrifin sem nú
iíreyma að úr öllum áttum
Lreyta því á ýmsa lund, sér-
staklega æskulýðnum. I mínu
ungdæmi kom ágrip frétta frá
útlöndum þriðja hvern mánuð
í Þjóðólfi, en nú getum við les-
ið ræður Krúsjeffs sama dag
og þær eru haldnar. Heyrt hef
ég, en veit ekki hvort satt er,
að piltarnir í Bessastaðaskóla
hafi hrópað húrra fyrir
Friðriki 6. konungi á afmælis-
degi hans, en þá hafi hann
verið dáinn og grafinn. Mér
er það einnig minnisstætt, bð
við hlökkuðum til kennslu-
stundanna hjá Steingrími
Thorsteinsson, þegar Búastríð-
ið geisaði um aldamótin og
póstskipið var nýkomið. Þá
talaði gamli maðurinn af eld-
móði um kjark Búanna og
engir hafa átt betri banda-
mann en þeir áttu í honum.
Og hérna er Sjóbúð! Um
Samtal við sr. Bfarna Jónsson
hana geymist stórmerk saga.
Hinu megin við götuna er
Geirsbúð og þar fýrir neðan
var Geirsbryggjan, en Naust-
ið er komið í pakkhúsið. Stein-
húsið þarna á móti Nausti
heitir Hóll. Þar bjó Guðmund-
ur á Hóli, óðalsbóndi. Og á
mörkum Garðastrætis Og
Vesturgötu eru Dúksköt og
Gróubær. Þar bjó gott fólk,
ég gef því öllu pre.“
Sr. Bjami leiddi mig upp
götuna og hélt áfram:
yfir henni.“
Þannig var hún í reynd
þessi fasta, trygga vinátfca,
sem hefur einkennt Vestur-
bæingana alla tíð. Og þarna er
Vesturgata lSb, lítið timbur-
hús á baklóð. Þar bjó Benedikt
Gröndal í Skrínunni eins og
húsið var kallað vegna þess
hvernig það var í laginu. Og
hér dó hann. Ég kom oft til
hans. Það er ómögulegt annað
en muna eftir honum. lærdóm
mikið af bókum, já hann átti
mikið af öllu. en hann var
ekkjumaður og einmana held
ég.
Ég kom eitt sinn til hans
með kuðung úr fjörunni og
var þá smákrakki og fannst
þetta einkennilegur hlutur og
spurði, hvort hann vildi ekki
eiga. Hann gaf mér brjóstsyk-
ur og 25 aura. Þessa smámuni
man ég vel, því 25 aurar voru
stórviðburður í lífi manns í
þá daga. Það var meira að
Séra Bjarni prédikar í Dómkirkjunni.
„Og þarna sérðu Nonna. Þar
var áður Bakaríið, merkur
staður: „napólínskökur á tíu
aura!“
„Þú hefur þekkt Geir
garnla?"
„Já, hann þekkti ég vel. Við
vorum alla tíð miklir vinir.
Hann hafði í frammi sterkan
áróður fyrir því, að ég yrði
prestur hér í bæ og á kosn-
ingadaginn sendi hann upp-
skipunarbátana sína út á höfn-
ina að sækja sjómenn, sem
áttu auðvitað að kjósa mig.
Hvert skipti sem jarðarför
fór fram í Vesturbænum, beið
Geir Zoega við dyrnar á búð-
inni sinni til að geta slegizt í
hópinn. Kona ein hét Anna.
Hún bjó í Bolla|örðum á
Seltjarnarnesi. Hún var jafn-
gömul Geir. Þegar hún var
jörðuð, hringdi hann til mín
og bauð mér sæti í vagninum
sínum. svo við gætum orðið
samferða til húskveðjunnar.
Á leiðinni sagði gamli maður-
inn: „Þetta er hátíðleg stimd,
því nú fylgi ég fermingar-
systur minni til grafar. Ég
vöna að þér haldið góða ræðu
urinn, hreinskilnin, vinfestan.
Maður, sem æskan hlaut að
líta upp til. Man ég er hana
fór í sjóklæði sín inni í hjalii
föður míns. þá hlustaði ég
á samtal þeirra. Búningi þess-
um klæddist hann, þegar
hann fór í rannsó&narferðir
niður í fjöru og út á Grand-
ann.
Eitt sinn kom hann upp
Bakkastíginn, sá móður mína
þcir á stakkstæðinu, kallaði til
hennar og bað hana að lí-ta á
lítið dýr, sem hann hafði
fundið. Þá sagði móðir mín:
„Hræðilega er þetta ljótt dýr.“
En Gröndal svaraði: „Það má
ekki kalla það ljótt, sem Guð
hefur skapað.“
Ég hitti Gröndal oft í fjör-
unni sem drengur. Þá tók
hann mig tali og það voru
skemmtilegar stundir. Síðast
hittumst við haustið 1906. Það
var að kvöldi dags og fylgd
ist með honum heim að hús-
inu hans. Þá lagði hann hönd-
ina á öxl mér og mælti til mín
blessunarorðum.
Það var hátíðlegt að koma
inn til Gröndals. Hann átti
segja hátíð, þegar við fengum
kjötsúpu. og mér fannst ég
geta þekkt af reyknum, hvort
fólkið í Vesturbænum ætti von
á kjötsúpu eða einhverju
öðru“.
„En númer hvað er þetta
hús. 19?“
„Já. Hér bjó Hallgrímur
Sveinsson, biskup. Hann skírði
mig. Það hlýtur að hafa verið
hátíðlegt, þegar hann gekk
heim í Mýrarholt að skíra
mig.“
„Skírði hann þig ekki
skemmri skírn, það er eins og
ég hafi heyrt það?“
„Nei, sú skírn hefur dugað
mér fram á þennan dag,“
sagði sr. Bjarni og kímdi.
„Fyrir nokkru hringdi Páll
Kolka til mín og sagði: ,,Ég
hef komizt yfir dagbækur dr.
Jónassens og séð í þeim, að þú
hefur verið skorinn upp vegna
barnaveiki 26. júní 1886." Þá
sagði ég: „26. júní er vígslu-
dagur minn.“ Þá sagði Páll
Kolka: „Þetta hefði Jónassen
átt að vita, að 24 árum eftir
óperasjónina yrðir þú vígður
til prests".
Þegar ég prédikaði í fyrsta
skipti í Dómkirkjunni, var
Jónassen viðstaddur til að
heyra framburðinn. Skömmu
síðar sagði hann við mig: „Ég
hefi þá bjargað lífi yðar.“
En sjáðu, hér er nr. 20 og
þar bjó Jón Borgfirðingur, fað
ir Finns og Klemensar, ég man
vel eftir honum. Eg jarðaði
hann. Og svo einhvers staðar
í nágrenninu bjó Pétur blikk-
smiður, faðir þeirra bræðra
Kristins og Bjarna, sem síðar
byggðu á Vesturgötu 46. Svo
taka við Hlíðarhúsin. Man ég
alla torfbæina með grasflöt-
unum fyrir framan, einn bær-
inn hét Skáli. Þar bjó Ein-
ar í Skála. Þangað fór ég í
jólaheimsókn, því ég vissi að
ég mundi fá kerti í jólagjöf.
Vel man ég Amunda í Hlíðar-
húsum og enn er Níeljóhníus
á þessum bletti“.
„Lékuð þið ykkur saman?"
„Nei, hann er miklu yngri
en ég. Hann er nú rétt rúm-
lega sjötugur og ég var ekki
byrjaður að reikna með hon-
um þá, það kom seinna!
1 hornhúsinu við Ægisgötu,
þar sem verzla Silli og Valdi,
bjó amma Hendriks Ottósson
ar, sú elskulega kona. Okkur
börnunum þótti vænt um
hana“.
„Hún hefur gefið ykkur eitt-
hvað?“
„Ætli það ekki, ætli hún
hafi ekki gefið okkur rófur?
Og svo er hér lítið hús númer
30. Þar bjó Sigurður kapteinn,
sem kallaður var, því hann
var skipstjóri hjá Geir. En í
31 bjó Arngrímur kallaður
ökumaður. Kristín dóttir
hans býr hér enn, þú
manst kannski eftir henni,
hún var kennari við Mið-
bæjarskólann. Og þarna í
númer 33 bjó Þorsteinn Jóns-
son, járnsmiður, faðir Asgeirs
Þorsteinssonar, verkfræðings,
vonandi man hann eftir því
að ég fermdi hann. Hér í 34
bjó Gísli Tómasson, sem lengi
starfaði hjá Geir Zoega, faðir
Gísla, sem einnig hefur starfað
þar alla ævi. Og hér stóð ein-
hvers staðar lítið hús, þar sem
bjó Jón skipstjóri, faðir Guð-
mundar aflakóngs og Jóns
Otta. Þar á móti bjó Ólafur
Jónsson, fiskimatsmaður, sem
allir þekkja".
„Jarðaðir þú hann líka?“
„Já. Eg jarðaði hann og
fleiri“.
„Það er eins og ég hafi
heyrt að Pétur Jónsson, óperu-
söngvari, hafi búið hér ein-
hvers staðar".
Sr. Bjarni tók nú ofan fyrir
gamalli konu, sem við mætt-
um, hnippti í mig og sagði:
„Nákvæmlega hér“. Benti svo
á húsið númer 39 og hélt á-
fram:
„Pétur var ágætis drengur
og þeir bræður báðir. Við lék-
um okkur saman í æsku. Pétur
söng vel strax í skóla, og þeg-
ar við vorum komnir til Kaup-
mannahafnar fór hann í stúd-
entakórinn fyrir mín orð. Þar
var fyrst tekið eftir rödd hans.
Miðdepill leikja okkar var
Kríusteinn. Þar voru veiddir
fuglar í snöru, þaðan var geng
ið út í örfisey og sóttur eldi-
viöur og máttu menn gæta sín
að komast í land, áður en
flæddi yfir Grandann.
Það bar við einn dag í mikl-
um áflogum, að Jón Stefáns-
son, vinur minn af Bakka-
stígnum steyptist í sjóinn og
varð holdvotur frá hvirfli til
ilja. Við óttuðumst reiði föður
hans, þegar heim kæmi, og
mér var falið að ganga fyrst-
ur inn til Stefáns og halda
yfir honum dálitla ræðu um.
það að Jón sonur hans hefði
séð planka á floti, ætlað að
grípa hann til eldiviðar fyrir
Frh. á bls. 15.
Ifleð sr. Bjarna á æskuslóðum hans