Morgunblaðið - 31.10.1961, Blaðsíða 8

8
MORCVNBLAÐIÞ
Þri^juðagur 31. okt. 1961
Eidstdlpinn stdö
heitur og rauður
A DAGINN gekk Drottinn fyrir f
Iþeim í skýstólpa og á nóttunni |
í eldstólpa. Eitthvað á þá leið
er lýsingin í biblíunni á því þeg-
ar Guð leiddi ísraelsmenn frá
Egyptalandi. Svipaða sýn sáu
þeir líka, sem óku suður Ódáða-
hraun síðustu dagana. En nú
datt engum í hug guðleg forsjá.
Við vissum að Askja var að spú
eldi, sendi frá sér eldsúlur, sem
glóðu í náttmyrkrinu, en rauði
liturinn dofnaði í sólarbirtunni i
á daginn, svo gufumökkurinn \
varð meira áberandi. Nú munu
vísindamenn líka vera búnir að
finna iog aldursákvarða hraun I
það er rann á þeim tíma sem j
Iraelsmenn voru á ferðinni. En
ekki undrar mig að þeir settu
þessar stórkostlegu furðusýn í
samband við æðri máttarvöld.
Við lögðum upp frá Akureyri
um 2 leytið daginn eftir að eld-
urinn sást fyrst í Öskju, jarð-j
fraeðingarnir Sigurður Þórar-
insson og Þorleifur Einarsson,
jarðefnafræðingurinn Guðmund-
ur Sigvaldason, fréttamaður
Mbl., Ólafur Jónsson á Akureyri,
sem manna mest mun hafa rann-
sakað Ódáðahraun, Jón Sigur-
geirsson, o. fl. Akureyringar,
sem þrælkunnugir eru á þess-
um slóðum. Jarðfræðingarnir
vildu um fram allt komast eins
fljótt og auðið .yrði á staðinn.
Þeir flugu yfir Oskju á leiðinni
norður, en þar sat fréttamaður
blaðsins fyrir þeim. Lagði hóp-
urinn af stað hið skjótasta á
þremur jeppum.
/ Eldsúlan fór fyrir.
Austan við Hrossaborg, þar
sem beygt er suður með Jökulsá,
iþegar komið er úr Mývatnssveit-
inni, birtist eldsúlan okkur fyrst.
— Eldur, eldur, hrópuðu menn
hver í kapp við annan, en Sig-
urður Þórarinsson sagði aðeins
af sinni venjulegu hógværð: —
Ah, þetta er notalegt. en hann
sagði það með mikilli hlýju *
rómnum.
Eldsúlan birtist okkur úr því
öðru hverju, til að sannfæra
okkur um að áfmm skyldi hald-
ið yfir hraunið, en hvarf á milli
bak við fjöllin. Jafnvel meðan hún
ekki sást, var kuldalegt en óvenju
fagurt í kringum okkur. Heiður
himinn stráður stjörnum og gul-
um mána og undarlegustu norð-
urljós í gulum, grænum og
bleikum litbrigðum þutu um
himininn. Og allt í einu birtist
eldstólpinn, heitur og rauður, í
þessu kuldalega umhverfi, frosti
og snjó.
Þegar eldsúlan eins og stóð út
úr fannhvítri öxl Herðubreiðar,
kvað Ólafur Jónsson: Farið er
á fögru kveldi/ fjöllin um i jeppa
reið/ Morgunroði af Öskjueldi/
er á bak við Herðubreið.
Við komum í skála Ferðafé-
lags Akureyrar um kl. 10 um
kvöldið, fengum okkur þar bita
og héldum áfram ferðinni eftir
hálftíma. Nú kom þessi nýi og
vistlegi skáli sér vissulega vel
fyrir ferðalanga á leið í Öskju,
og einnig lagfæring á veginum
suður úfið hraunið, sem Vega-
málaskrifstofan lét gera í sum-
ar. Því miður varð ekki af að
hægt yrði að gera akfæra slóð
alla leið í Öskju, eins og ætlun-
in var, þar eð snjóa leysti svo
seint og af þeim sökum aldrei
hægt að koma vatnabáti Sigur-
jóns Rist.uppeftir til fyrstu mæl-
inga á Öskjuvatni. Vafalaust
eru skiptar skoðanir um hvort
það er gott eða slæmt, því sú
slóð lægi nú undir margra metra
"'V: S"*
Próf. Trausti Einarsson við nýja hraunjaðarinn við Öskju. Hann gerði á sínum tíma eðlisfræði-
legar rannsóknir á hrauninu úr Heklugosinu, og þarna er hann að ná sér í sýnishorn af glóandi
hrauni úr Öskju. Til að geta komið nær og þoiað betur hitann, er hann með aluminiumskjöld
og hefur í hendi skörung mikinn, sem hertur er í Heklueldi. Ljósm.: Birgir Kjaran.
í kuidalegu umhverfinu
Gcssvæðið í Öskju heimsótt
hraunlagi, sem sjálfsagt verður
erfitt að aka yfir, er» Oskjuvatn
væri þá mælt, svona rétt fyrir
gos, og það t.:lja jarðfræðingar
einnar vegaslóðar virði.
Glóandi hraunið lagðist
á snjóinn.
Áfram var ekið og er við kom-
um suður fyrir Herðubreiðar-
tögl, var engu líkara en að á
móti okkur kæmi villidýrahjörð,
ótal rauð augu glóðu í myrkrinu.
Þarna kom hraunið veltandi
hægt og sígandi, með skán á
en
fræðinga, sem hafa hlotið heims-
frægð og aldrei séð þetta, varð
Guðmundi Sigvaldasyni að orði,
og augu hans Ijómuðu. Daginn,
sem hann kom heim frá 8 ára
námi í jarðefnafræði í Þýzka-
landi og Bandaríkjunum, gerði
Askja honum þann greiða að
byrja að gjósa.
Einhver kom með stóran
hraunmola, sem hann hafði
sparkað út úr hrauninu glóandi
og kælt að utan í snjónum. —
Hér færi ég þér' hitastein til að
nóttina, er við flugum yfir. Það
var farið að hægja á sér, orðið
úfið, leit út fyrir að það ætlaði
ekki að mynda helluhraun heid-
ur apalhraun. Þarna kom það
og lagðist yfir snjóbreiðuna.
Það var skrýtið að hitinn frá
því virtist ekki bræða hann, því
engir vatnspollar voru við
hraunjaðarinn, og lítil gufa.
Hraunmolarnir lögðust bara gló
andi ofan á snjóinn þvj kalda
loftið streymdi að með jörðinni.
Hvílíkt s.iónarspil.
Klukkan var 2 um nóttina, er
við jUrðum að skilja eftir bílana
eftir að hafa ekið fyrir endann
setja í rúmið þitt. Ekta jarðhiti,
vzta borði en hvar vm qteinn sagði hann- Þeir gerast ekki betri1 á hrauninu og svolítið upp með
byltist til’glytti í glóðina undir.l \ntlöndum. Ekki varð þó af að syðsta hraunstraumnum. milh
um, því þá fjörutíu tíma
frá því við lögðum upp í
ferðina vg þangað til ég kom til
Akureyrar aftur var ekki sezt
Við komum nær, yztu hraun-
armarnir tveir hreyfðust varla
en sá í miðið fór með meters
nraða á 50 sekundum.
Það er notalegt að geta geng-
ið næstum allveg upp að slíkum
hraunvegg, sem byltist áfram 3
m á hæð, og hitastigið má velja
sér með því að færa sig nær eða
fjær. Þó er vissara að stíga skref
ið heldur afturábak og láta ekki
heillast af þessari glóandi steina
hrúgu. — Eg þekki eldfjalla-
hans og fjallshlíðarinnar.
Við gengum fyrst upp með
hrauninu og inn í Öskjuop, en
klifum síðan upp á fjallið, senni
lega á slæmum stað, því hall-
niður nema í jeppa á ferð, hvað inn var mikill, glerhált hjarn og
Glóandi hrannleðjan var áhrifamcst á nóttunni, þegar spýjan
lýsti upp himinn. — Ljósm.: E. Pá.
þá hugsað um rúm eða svefn-
poka.
Þarna mjakaðist nú hraunið
fram með þyt eins og í ótal lauf-
tijám og stökum dynkjum. er
sprenging varð í steini. Hraun-
straumurinn líktist ekki lengur
fagurrauðu fljóti, eins og fyrstu
síðasta spölinn næstum skrið-
um við upp kletta. Þeir sem á
eftir komu fundu betri leið.
Og allt í einu eftir. 2 tíma
göngu stóðum við á innri brún
eystri Öskjufjallanna. og hvílíkt
sjónarspil. Glóandi hraunspýjan
stóð 200—300 m upp í loftið rétt

Þessi mynd er tekin í dagsbirtu og sýnir gosstrókinn og þá
Sigurð Þórarinsson og Guðmund Sigvaldason, er horfa á bann.
fyrir framan okkur. Gígurinn
jós látlaust upp glóandi slettum,
sem slengdust aftu ■ niður á gíg-
barmana, sumar kólnuðu ofurlít-
ið á niðurleið og urðu dökkar,
en mættu þá kannski nýrri bunu,
sem tók þær með sér aðra ferð
upp í geiminn og bræddi þær
að nýju. Þessum aðförum fvlgdu
dunur og hvæs og fjallið titraði.
Við stóðum þarna í regni af
fíngerðum vikri, sem alls stað-
ar smaug inn á okkur, settist í
augun, potaði sér niður um háls-
málið og það sem verst var, vildi
setjast í myndavélarnar, sem
voru stirðar fyrir í kuldanum.
Sennilega vár um 10 stiga frost.
Menn reyndu að skipta um film-
ur undir jökkum sínum. en
margar myndavélar stóðu á sér
og varð að eyðileggja filmur, til
áð koma þeim aftur í gang.
Eldgosi má lýsa í tölum, segja
að gjáin, sem harunið spýttist
upp úr, og sem við sáum nú á
endann á, hafi verið ca. 150 m
á lengd, sennilega sent úr þrem-
ur gígum, en stundum skáhallt
upp og svo þétt að 5 bunur virt-
ust á lofti í einu, að austasti gíg-
urinn hafi verið öflugastur, og
sent gosbununa sennilega upp í
300 m hæð, að gjallhrúgan sem
sprungan var búin að hlaða upp
í kringum sig á öðrum degi hafi
verið ca. 70 m á hæð, og að
hraunmagnið, sem víða fyllti út
í hið 3 km breiða Öskjuop milli
hlíða hafi líklega verið orðið 10
ferkm. að yfirborði. Að hitinn f
gígnum hafi sennilega verið 1100
stig, en um 1000 stig í glóðinni
í hrauninu. Að 70 sm vikurlag
hafi legið ofan á snjónum í suð-
urátt frá gígnum allt suður fyr-
ir gíginn Víti og myndað lag of-
an á vatninu í honum, svo þar
virtist mega ganga þurrum fót-
um. sem enginn reyndi þó, sem
betur fer. Að gjáin hafi haft
stefnuna V—SV til N—NA, og
vottar fyrir framhaldi á henni,
sem ekki gaus um allt upp í 700
m. En þetta gefur bara ekki lýs-
ingu á því sem hver og einn
skynjar, er hann horfir á þess-
ar hamfarir. lýsir ekki blæbrigð
unum á þessu sjónarspili frá mín
útu til mínúfcu.
Smádregur úr gosinu.
Það hefur verið sagt að með
myndum frá íslandi megi sýna
öll afbrigði af gosum. Sigurður
Þórarinsson segir að sér hafi
reynzt þetta svo, með einni und
antekningu þó. Ef hann ætlaði
að sýna svokallað „fontain-gos“.
varð hann að nota mynd frá
Hawai. Nú fær hann íslenzka
mynd í staðinn. Þessháttar goa
er þannig, að gjá spýtir í sífellu
þunnu glóandi hrauni eins og goa
brunnur, bunurnar úr gígunum
í henni kom á víxl, svo að línan
að ofan verður eins og síbreyti-
legir hraundrangar. Þessháttar
gos var nú í Öskju. Er líða tólc
á nóttina var greinilega minni1
kraftur á gosinu, þó það væri
en tilkomumikið, enda mun hafa
smádregið úr því frá því við
sáum það fyrstu nóttina úr
flugvél.
Framhald á bls. 17.