Morgunblaðið - 31.10.1961, Blaðsíða 14

14
MORGVNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 31. okt. 1961
Innilegar þaKkir færi ég öllum vinum og vanda-
mönnum nær og fjær, sem heiðruðu mig á 70 ára af-
mæli mínu 18. okt. með heimsóknum, gjöfum og skeyt-
um. — Bið ég guð að blessa ykkur öll.
María Eyjólfsdóttir, Bankastræti 14
Hjartanlega þakka ég öllum þeim, sem sýndu mér
vináttu á sjötugsafmæli mínu með heimsóknum, gjöf-
um, blómum og heillaskeytum.
Maríus Ólafsson
Sonur minn og faðir okkar,
PÉTUR KRISTINSSON
andaðist að heimili sínu Fjölnisvegi 9, 27. okt. — Jarðar-
förin fer fram laugardaginn 4. nóv. kl. 11.
Kristiníi Á. Jónsson,
Hólmfríður Pétursdóttir,
Andrés Pétursson.
Eiginmaður minn,
KRISTIAN PJAATEN
andaðist í Osló 19. þessa mánaðar.
Guðríður E. Pjaaten
Faðir okkar,
ÞORKELL ÞORSTEINSSON,
Barmahlíð 51,
lézt á Bæjarspítalanum aðfararnótt sunnudags 29. okt.
Synir hins látna
Hjartkær eiginmaður minn og faðir okkar
ÓLI G. HALLDÓRSSON
kaupmaður
andaðist í Landspítalanum sl. sunnudag.
Valgerður G. Guðnadóttir og börnin
Maðurinn minn
JÓN GESTSSON
rafveitustjóri á ísafirði
lézt af slysförum hinn 29. þ.m. — Jarðarförin verður
ákveðin síðar.
Margrét Jónsson
Móðir mín
RAGNHEIÐUR JÓNASDÓTTIR
Borgarnesi
sem andaðist þann 26. þ.m. verður jarðsungin frá Borg-
arneskirkju, föstudaginn 3. nóv. kl. 2 e.h.
Pétur Júlíusson
Jarðarför mannsins míns og föður okkar,
MAGNÚSAR MAGNÚSSONAR
skipasmiðs
Laugaveg 86, fer fram frá Fossvogskirkju miðvikudag-
inn 1. nóv. kl. 1,30.
Oddný Erlendsdóttir og börn
Hjartans þakldr fyrir auðsýnda samúð við andlát og
jarðarför móður, tengdamóður og ömmu okkar,
HALLDÓRU ÓLAFSDÓTTUR
á Akranesi
fyrir blóm, kransa og minningargjafir, einnig kærar-
vinarkveðjur, líka alúðar þakkir til Sigríðar og Þorbjarg-
ar, forstöðukvenna á Elliheimili Akraness fyrir þeirra
umhyggju og gæði við hana þann tíma, sem hún dvaldi
þar. Við þökkum herra Pétri Ottesen fyrir mjög hlý og
vinsamleg minningarorð, sem birtust í Morgunblaðinu.
Við viljum einnig þakka öllum skyldum og vanda-
lausum, sem heimsóttu hana og glöddu á ýmsan hátt,
hin síðari ár æfi hennar. Síðast enn ekki síst viljum við
láta í Ijós okkar innilegasta hjartans þakklæti til Jóns
Bjarnasonar og hans ágætu konu, frú Þórunnar, fyrir
alla þeirra tryggð og vináttu i mörg undanfarin ár við
móður okkar, og nú fyrir alla þeirra höfðinglegu frammi
stöðu og virðulegu stjórn við andlát og útför hinnar
látnu. Við biðjum Guð að launa þeim öllum af ríkidómi
sinnar náðar.
Margaret og Guðmundur P. Johnson,
Dora og Russell og fjölskylda.
KVIKMYNDIR + KVIKMYNDIR * KVIKMYNDIR * KVfiKMYNDIR „
/.'V'7
KVIKMYNDIR *
Gamla bíó:
ÉG ÁKÆRI!
ÞESSI áhrifamikla enska kvik-
mynd fjallar um Dreyfus-málið
í Frakklandi, sem hófst fyrir
herréttinum franska árið 1894
og lauk ekki til fulls fyrr en
tíu árum síðar. Vakti mál þetta
heimsathygli og mikla ólgu
manna á meðal, enda var »hér
um að ræða eitt óhugnanlegasta
dómsmorð, sem sögur fara af og
sem varð óafmáanlegur blettur
á franska hernum og hemaðar-
yfirvöldum.
Alfred - Dreyfus, höfuðsmaður
í her Frakka, og starfsmaður í
herráðinu var ákærður fyrir að
hafa látið erlendu ríki í té
frönsk hernaðarleyndarmál, og
enda þótt hann neitaði jafnan
eindregið sekt sinni, var hann í
desember 1894 dæmdur af her-
rétti fyrir landráð til ævilangr-
ar fangelsisvistar á hinni ill-
ræmdu sakamannaeyju. Djöfla-
eyjunni, og var jafnframt niður-
lægður opinberlega er hann var
sviptur stöðu sinni innan hers-
ins. Kona hans, ættingjar og
vinir gerðu allt til þess að
finna hinn raunverulega seka
mann. í júlí 1895 komst Picqu-
art ofursti að því, að Esterhazy
majór var sökudólgurinn, en
hermálaráðherrann og herráðið
neitaði að taka málið upp aftur.
Síðar sannaðist að veigamikil
skjöl, sem dómurinn var byggð-
ur á, vom fölsuð og bárust
böndin að Esterhazy og vini
hans, Henry ofursta, sem framdi
skrifar um kvikmyndir

* KVIKMYNDIH
sjálfsmorð er^ þetta vitnaðist.
Esterhazy var þó sýknaður eftir
mjög hneykslanlega málsmeð-
ferð. En nú kom hinn frægi
rithöfundur, Emil Zola, til sög-
unnar. Hann skrifaði vægðar-
lausa grein undir titlinum: J’
accuse (Eg ákæri), þar sem
hann ræðst harkalega á Ester-
hazy og stuðningsmenn hans. —
Birtist greinin í blaði Clemen-
ceau’s, síðar forsætisráðherra
Frakka, en Zola hlaut dóm fyr-
ir greinina. Picquart, sem einnig
hafði talað máli Dreyfusar, var
vísað úr hernum. Allt þetta varð
þó til þess að málið var tekið
upp aftur, en Dreyfus var aftur
dæmdur af herrétti í september
1899 'með 5 atkvæðum gegn 2.
En ríkisstjómin bauð nú Dreyf-
us náðun og þar sem hann
vegna 5 ára dvalar á Djöfla-
eyjunni við, hinar svívirðileg-
ustu meðferð, var orðinnsjúkur
og þreklítill, tók hann náðun-
inni, en nauðugur þó. Eftir þetta
vann hann sleitulaust að því að
safna sönnunargögnum fyrir
sakleysi sínu og eftir 4 ár var
málið enn tekið Upp til nýrrar
meðferðar og í júlí 1904 var
dómur í því kveðinn upp og
Dreyfus algerlega sýknaður af
öllum ákærunum. Hann fékk
aftur uppreisn og virðingarstöðu
sína í hernum, var. gerður að
majór og sæmdur riddarakrossi
heiðursfylkingarinnar. Fór þetta
fram við hátíðlega viðhöfn í
allra augsýn. Þannig lauk þessu
óhugnanlega máli eftir 10 ára
óumræðilegar líkamlegar og and
legar þjáningar hins saklausa
manns.
Dreyfus dó 1935.
Mynd þessi er stórbrotin og
geysiáhrifamikil, enda frábær-
lega vel gerð undir stjórn Jose
Ferrer, sem einnig fer með hlut
verk Dreyfusar af mikilli snilld.
Margir aðrir mikilhæfir leikar-
ar fara þarna með hlutverk, svo
sem Viveca Lindfors, sem leik-
ur hina heillandi konu, Dreyf-
usar, Anton Walbrook, er leikur
Esterhazy majór, Leo Genn er
leikur Picquart og Emlyn Willi-
ams er fer með hlutverk Zola
(er þó ekki eins góð týpa í því
hlutverki og Paul Muni í ann-
ari Dreyfus-mynd, sem hér var
sýnd fyrir mörgum árum), svo
að nokkrir séu nefndir.
Austurbæjarbíó:
TUNGLSKIN í FENEYJUM
Þ Ý Z K kvikmyndarómantík
seinni ára er oftast væmin og
leiðinleg, en í þessari söngva-
og gamanmynd gætir hennar
lítið sem ekkert. Myndin er því
allskemmtileg, full af glettni og
fjöri og góðum söng. ASalefni
myndarinnar, sem gerist í Fen-
eyjum, er það að tveir gisti-
húsaeigendur, vinirnir Kiifner,
sem er auðugur maður og á
gistihús í Feneyjum og Gústafs-
son, sem er gistihússeigandi i
Kaupmannahöfn, hafa ákveðið
að sameina auð beggja ættanna
með því að Robert sonurKúfn-
ers kvænist Nínu dóttur Gúst-
afsson. En þetta fer allt á ann-
an veg. Friðrik, ungur söngvari
frá Danmörku og söngkonan
Susanna Peters, sem er bæði
fríð og gædd góðri söngrödd,
grípa þarna óþægilega inn í
rás viðburðanna. Nína elskar
sem sé Friðrik og Róbert er
yfir sig ástfanginn af Súsönnu.
Framh. á bls. 17.
VETTVANGUR
Framhald af bls. 13.
henni á brýn, að hún væri að
níða af þeim skóinn og ómerkja
framlag þeirra til íslenzkra skáld-
Þarf að vorkenna Kristmanni?
Hann hefur hlotið bæði lof og last
fyrir skáldverk sín, eins og aðrir
rithöfundar, og við því er ekkert
að segja. Það er ekki hægt að
banna fólki að segja löst á skáld-
um Og skáldskap, Og það missir
jafnan marks, þegar reynt er að
búa ranglega til píslarvott úr
höfundi, þótt fallið hafi misjöfn
orð í garð hans frá einhverjum
samtíðarmönnum.
□
Viðleitni Gunnars Dals til að
sýna, hvílíkum bolabrögðum Is-
lendingar hafi beitt Kristmann
Guðmundsson, sver sig í ætt við
skr:f hans um menningarmál í
blöð á undanförnum árum. Sleppt
er öhu, sem mælt gæti á móti
staðha&fingu greinarhöfundar, en
tekin eitt eða tvö einstök dæmi,
sem styðja hana. Þetta vitnar
ekki um miklar mætur á sann-
leikanum og er naumast samboð-
ið rnr.nm, sem hefur tekið sér
fyrir hendur, í stuttum heim-
spekiritum, að fræða þjóðina um
þekkingarviðleitni jarðarbúa á
liðnum öldum, eftir því sem dag-
blöðin herma.
Mig langar að minna á nokkr-
ar staðreyndir, sem stangast á
við þá skoðun Gunnars Dals, að
íslenzka þjóðin hafi ekki sýnt
Kristmanni Guðmundssyni þá
sæmd og það traust, sem hægt er
að ætlast til af henni. 1) Krist-
mann hefur um áraraðir hlotið
þau listamannalaun, sem aðeins
eru veitt mönnum, sem taldir eru
snillingar á landi hér. A þessu
ari voru honúm veitt heiðurs-
laun af fé því, sem íslenzka rík-
ið ætlar listamönnum sínum. 2)
Kristmann hefur um fjöldamörg
ár verið aðal- eða annar aðal-
bókmenntagagnrýnandi stærsta
og víðlesnasta dagblaðs í landinu.
3) Kristmann hefur, einn rithöf-
unda, verið til þess skipaður af
æðstu ráðamönnum íslenzkra
menntamála að ferðast árlega
milli skóla á íslandi ög flytja
þar fyrirlestra um bókmenntir
þjóðarinnar og lesa upp úr verk-
um íslenzkra skálda. 4) Krist-
manni var falið af Menntamála-
ráði Islands að rita heimsbók-
rnenntasögu í tveimur bindum
og er honum óneitanlega sýnt
mikið traust með þeirri ráðstöf-
un. 5) Kristmann var þegar kjör-
inn af Almenna bókafélaginu,
þegar það var stofnað, til að
sitja í bókmenntaráði þess við
hlið nokkurra af helztu bók-
menntamönnum landsins.
Öll þessi fimm atriði sanna, að
þeir, sem hér á landi ráða mál-
um, kunna til fulls að meta hæfi-
leika og getu Kristmanns Guð-
mundssonar, Og því er engin
ástæða til að kvarta yfir því 1
afmælisgrein um hann sextugan,
að íslenzka þjóðin hafi sett hann
hjá Og vanmetið þann snilling,
hvers „frægð kemur að utan“.
Það má vel vera, að bók-
menntagagnrýni Kristmanns í
Morgunblaðinu sé merkileg og
fræðsla hans í íslenzkum skólum
sé einnig merkileg og heimsbók-
menntasagan sömuleiðis, en þó
hygg ég, að hann hefði ekki orð-
ið iyrir sumum þeim hnútum,
sem að honum hafa flogið hin
seinni ár, ef þessu þrennu væri
ekki til að dreifa. Og veit ég þá
ekki, við hvern er að sakast nema
afmælisbarnið sjálft.
□
Eg fæ ekki séð, hvaða tilgangi
ritdómaívitnanir Gunnars Dals
þjóna öðrum en þeim að sýna,
hvað Islendingar fari villir vegar
í mati sínu á Kristmanni. Skilst
manni miili línanna, að Krist-
mann hafi aldrei notið sannmæl-
is, síðan hann fluttist heim til
Isiands. Ivitnanir heimspekings-
ins eru að vísu bæði of fáar og
gloppóttar til þess, að af þeim
verði nokkuð ráðið um álit manna
erlendis — almennt — á skáld-
skap Kristmanns; vafalaust hef-
ur hann fengið þar bæði góða
dóma og miður góða, eins og
vanaiegt er um skáld. Hinum nei-
kvæðu ritdómum sleppir Gunnar
— eða þá að þeim hefur ekki
verið haldið saman af skáldinu
sjálfu, því þaðan hlýtur þessi
vitneskja um viðtökurnar, sem
verk hans fengu erlendis, að
vera runnin. Eða voru einhverj-
ir Islendingar eftir allt svo góð-
viljaðir skáldinu að halda saman
jákvæðum, erlendum umsögn-
um um verk hans, jafnóðum og
þau voru tekin til meðferðar í
heimsblöðunum?
Hvað sem þessu líður, þá er
vissa fyrir því, að Islendingar eru
ekki einir um að gagnrýna
skáldskap Kristmanns Guð-
mundssonar og segja á honum
kost Og löst. I norskri bókmennta-
sögu frá 1934 eru verk hans tek-
?n til stuttrar meðferðar, og þar
sem ég tel, að sá dómur sé
nokkurn veginn samhljóða þeim,
sem feiidur hefur verið hér á
landi af mönnum, sem taldir eru
vinna gegn Kristmanni Guð-
mundssyni, þá tek ég upp kjarna
hans. Bókmenntasaga þessi er til
á Háskólabókasafni, og stalst ég
stundum til að glugga í hana,
þegar mér hefði verið nær að
lesa námsbækurnar. Verkið heit-
ir: Illustrert norsk litteratur
historie; er eftir Kristian Elster
og kom Ut í Osló 1934, 2. útg. (þ.
e. fjórum árum áður en Krist-
mann flyzt til Islands) hjá
Gyldendal norsk forlag. Elster
kemst svo að orði: „Han (þ. e.
K. G.) er et typisk forfattertalent,
en ekte romanforfatter, ikki sær-
lig original í valg av stoff eller
i syn pá mennesker og liv, og
idéer í dypere betydning eier han
ikke. Hann er beretter. Han ser
livet sOm romanstoff, han tenker
og föler í romaner, menneskene
stár for hans blikk son personer i
romaner, begivenhetene ordner
sig til handling, alt er tilrette-
lagt med et stort publikum for
öje, ikke som spekulasjon, men
fordi det er arten av hans talent.
Han eier dessuten stemning, og
det er en fölsom rytme i
beretningen, og han kan i höi
grad levendegjöre en situasjon
og menneskene i den. Og han kan
ogsá fremstille en karakter og
konflikter mellem mennesker,
særlig i de unge ár. Men det er
ingen dybde i ham, ingen
hemmeligheter, ingen overrask-
elser. Han er særdeles under-
holdende og han kan skrive
avsnitt som griper sterkt. Men
man husker ham ikke lenge.“
Gunnar Dal hefði sennilegá
kallað það óviðurkvæmilega árás
á Kristmann Guðmundsson, hefði
einhverjum Islendingi dottið i
hug að segja, að það væri „engin
dýpt“ í skáldskap hans og það
hyrfi fljótt úr huganum, sem
maður læsi eftir hann, eins og
fullyrt er í hinni norsku bók-
menntasögu. Alla vega sýnir þessi
stutti kafli, að það eru hreinar
staðieysur að halda því fram, að
Islendingar Eafi kappkostað að
níða hina raunverulegu skáld-
frægð af Kristmanni, því þeir,
sem gagnrýnt hafa verk hans hér
á landi, hafa í öllum aðalatriðum
verið að segja það sama Og
Kristian Elster í bókmenntasögu
sinni. Persónulegar ærumeiðing-
ar, eins og hin margumtöluðu
skrif Jóns Reykvíkings á dögun-
um, er hvorki hægt að flokka
með bókmenntagagnrýni né taka
sem dæmi um „meðferð“ Islend-
inga á Kristmanni Guðmunds-
syni. — Hannes Pétursson.