Morgunblaðið - 08.11.1961, Síða 8

8
M O RCV J\ B L AÐ1P
Miðvikudagur 8. nóv. 1961
Undariegur misskilningur
að bráðabyrgðalögín séu stfórnarskrárbrot
Á F U N D I neðri deildar í
gær, var enn tekið til við 1.
umræðu um frumvarp um
Seðlabanka íslands, en henni
hafði verið frestað tvívegis
áður. Ekki tókst að ljúka um
ræðunni og var henni enn
frestað, er venjulegur fund-
artími deildarinnar rann út,
en þá höfðu þeir Bjarni
Benediktsson forsætisráð-
herra og Gísli Jónsson tekið
til máls.
i samræmi við stjómar-
skrána.
I upphafi ræ-ðu sinuar gat
Bjami Benediktsson, forsætis-
ráðherra þess, að þeir tveir þing
menn stjórnarandstöðunnar er
talað höfðu, þeir Lúðvík Jóeefs-
son og Eysteinn Jónsson, hefðu
báðir haldið því fram, að frum-
varp það, sem um ræddi væri
stjómarskrárbrot, þ. e. að gefa
bráðabirgðalög um það eíni, sem
í því fælist. Þá hefði L. J. hald-
ið því fram, að annað frumvarp
því nátengt væri einnig stjóm-
arskrárbrot. Ráðherrann sagði,
að sér skildist að fullyrðingam-
ar um þetta frv., byggðust á um-
mælum, er Ölafur Jóhannesson
hefði viðhaft í sameinuðu
þingi fyrir nokkru. Hugs-
anagangurinn hefði verið sá, að
jafnvel þótt segja mætti, að brýn
nauðsyn hefði verið til að gefa út
bráðabirgðalög um nýja gengis-
fellingu, fengist með engu móti
staðizt, áð ríkisstjórnin tæki með
bráðabirgðalögum af Alþingi það
vald, sem það hefði haft til geng
isskráningar.
Hér væri undarlega málum
blandað, sagði ráðherrann, vegna
þess, að ríkisstjómin sviptir
Alþingi engu valdi með þessu,
hledur er efni bráðabirgðal., að
ríkisstjórnin felur öðrum aðila
það vald, sem hún sjálf hafði.
Ekki sé um það deilt, að ríkis-
stjómin hafi með atbeina for-
seta hiemild til að gefa út bráða-
•birgðalög milli þinga. Þar á með
al tU þess að kveða á um nýja
gengisskráningu, ef hún sjálf met
ur, að brýna nauðsyn beri til.
Hún hefði því fengið Seðlabank-
anum það vald, sem hún hafði
sjálf haft, eins og á stóð. Alþingi
hefði svo vitanlega í hendi sér
að fella þetta frumvarp eða
breyta því, sé það þessari skipan
andvígt. A sama hátt hafi Al-
þingi vald til þess, hvenær sem
er, að kveða sjálft á um nýja
gengissk ráningu eða annað fyr-
irkomulag hennar, «n ákveðið
sé með bráðabirgðalögunum.
Valdi Alþingis ekki
haggað.
Valdi Alþingis í þessu efni
hefði því ekki verið haggað né
breytt. Ekki fengi heldur stað-
izt, að ekki megi með bráða-
birgðalögum gera aðra skipan
um vald, sem Alþingi hafi
áskilið s’ér með almennum
lögum. Það sé einungis, ef
stjómarskráin sjálf felur Al-
þingi eitthvert vald, sem ekki
má taka það vald af Aiþingi með
setningu bráðabirgðalaga. Að
öðru leyti sé bráðabirgðaöggjöf-
in óbundin. Sú . hugsun, sem
fram komi hjá Ö. J. hvíli því á
mjög einkennilegum misskiln-
ingi og furðulegt, að svo stjóm-
vanir menn sem L. J. og E. J.
skyldu taka þann misskilning
upp.
Takmarkar ekki vald
bráðabirgðalöggjafans
Þá sagði ráðherrann, að L. J.
hefði haldið fram, að hin bráða-
birgðarlögin, sem að vísu væru
ekki til umræðu, væru einnig
stjórnarskrárbrot. Hann hefði að
vísu ekki fært
nein rök fyrir
því, en að lík-
indum hyggðist
hann styðjast
við 40. grein
stjórnarskrár-
innar, þar sem
segði: Engan
skatt má leggja
né breyta né af
taka nema með
lögum. Ekki má
heldur taka lán,
er skuldbindi rík
ið til að selja
eða með öðru
móti láta af
hendi neina af
fasteignum lands
ns né afnotarétt
peirra nema sam
kvæmt lagaheimild.“
Þessa hugsun taldi ráðherrann
ekki fá staðizt. Hér væri ekki
venð að takmarka vald bráða-
birgðalöggjafans, sem að öllu
færi mtð sams konar vald og
hinn almenni löggjafi, heldur sé
þessari 40. gr. einungis beint
gegn ákvæðum settum í fjárlög-
um.
Ekki ný fullyrðing /
Ráðherrann sagði, að þetta væri
ekki nein ný fullyrðing sín, held-
ur stæði þannig á, að síðustu
bráðabirgðarlög, sem flokkur L.J.
hefði staðið að og undirrituð voru
af Hannibal Valdimarssyni, fjöll-
uðu um breytingu á lögum um
útsvör, sem ýmist gat leitt til
hækkunar eða lækkunar frá því,
sem verið hefði. Þá hefðu næstu
bráðabirgðalög á undan þessum,
er Hermann Jónasson undirrit-
aði í umboði allrar Vinstristjóm-
arinnar, fjallað um, að breytt
skyldi gjöldum í útflutningssjóð.
Hlyti um ótvírætt stjórnarskrár-
brot að vera að ræða í báðum
þessuim lagasetningum, ef skiln-
ingur sá, er L. J. þáv. ssjúvarút-
málaráðh. nú heldur fram, fengi
staðizt. Það sé því ótvírætt, að
meðan L. .1. hafi aðstöðu til að
haía meíri áhrif á gang mála og
ákvarðamr ríkisstjórnar, en hann
nú gerir, hafi hann fylgt í þess-
u.n efnum þveröfugum skilningi
við þanr.. sem hann predikar
þessa dagana. Sömu sögu sé raun
ar um hans kæra þingbróður,
E. J., að segja.
Engir duglegri við útgáfu
bráöa birgðalaga
Eysteinn hefði nú varað við út-
gáfu bráðabirgðarlaga, hún ætti
nánast að vera undantekningar-
fyrirbæri. En sé athuguð þróun
þeirra komi í ijós, að engin stjórn
heíur verið ákafari í útgáfu
bráðabirgðalaga en sú stjórn, er
E. J. áttx fyrst sæti 1 A fyrstu
tveim mánuðum hefði hún géxið
út átta bráðabirgðalög og árið
1936 er E. J. enn var í stjórn
ásamt H J., hefði stjórnin gefið
út 13 bráðabirgðalög. Sagðist ráð-
herrann hyggja, eð engin stjórn
hefði komizt hærra í útgáfu
þeirra á eina ári en sú stjórn,
og engir um meiri afköst á
skemmri tima en þessir tveir ráð-
herrar tvo fyrstu mánuði síns
valdatímabils. Hér væri heldur
ekki um bernzkubrek að ræða,
þeir hefðu ávalt verið ófeimnir
við að gripa til bráðabirgðalaga.
Bráðabirgðalög um lögfestingu
kaupgjalds
Þá sagði ráðherrann, að eftir-
tektarvert væri, að athugasemd-
irnar skyldu koma frá tveim þing
mönnum, er hefðu, nýkomnir í
vinstri stjórnina 1956, sett bráða-
birgðalög um lögfestingu kaup-
gjalds. Venjulega væri þó á þeim
að heyra, ekki sízt L.J., sem það
sé fáheyrt og ósæmilegt að kaup-
gjaldi sé haggað með löggjöf, jafn
vel þótt fram fari með fyllilega
formlegum og rækilegum hætti á
Alþingi. Við fyrsta tækifæri grípi
hann svo í félagskap við E.J. og
hans flokksbræður til bráða-
birgðalaga til festingar kaup-
gjalds í landinu.
Varúðarorð þeirra, er lengst
hafa gengið
Þegar á-þetta sé litið, láti und-
arlega í eyrum varúðarorð og
aðvaranir þessara þingmanna til
annara, sem skemmra hafa geng-
ið 1 útgáfu bráðabirgðarlaga,
þótt þeir geri það óhræddir, þeg-
ar til þurfi að taka.
Hitt sé svo annað mál, að um
mannsaldurs skeið hafi sú venja
verið og það tíðkast á Islandi og
aldrei sætt alvarlegri gagnrýni,
að fram úr hinum vandasömustu
málum hefur verið skorið eða úr
þeim leyst með bráðabirgðalög-
um. Rifjaði ráðherrann í þessu
sambandi upp útgáfu bráðabirgða
laga allt frá 1915—1916 til 1956.
Menn þyrftu ekki annað en að
heyra titla þeirra til að vita, að
algjörlega sé út í hött að tala
um það sem hættulega nýjung,
þótt brugðist sé við raunveruleg-
um og alvarlegum vanda í þjóð-
félaginu, eins og verið hefði í
sumar, með útgáfu bráðabirgða-
laga.
Tryggður þingmeirihluti
Þá gat ráðherrann þess, að E.J.
hefði vikið að því, að
ákvæðið um að fela Seðla-
bnabanum vald til gengis-
skráningar minnti á ákvæði, er
árið 1950 hefði verið í frum-
varpi, er Sjálfstæðisflokkurinn
og Framisóknarflokkurinn hefðu
staðið að, en fallið frá við frek-
ari athugun málsins á þingi. Vit-
anlega hefði það sína þýðingu að
ræða mála á þingi, hins væri þó
að gæta, að þingmenn séu ekki
síður bundnir við tillögur rikis-
stjórnar, hvað þá samninga milli
tveggja stjórnmálaflokka en
bráðabirgðalög, sem ekkert væru
annað, samkvæmt þeirri venju,
er á hefði komizt, en samning-
ur milli þeirra flokka, er hverju
sinni eru í ríkisstjórn ög ríkis-
stjórnin er búin að tryggja sér
þinglegan meirihluta fyrir, áður
en þau eru sett. A sama hátt
hefði ríkisstjórn Steingríms Stein
þórss. 1950 tryggt sér þinglegan
meirihluta fyrir því ákvæði, að
gengisskráning skyldi fengin í
hendur Landsbankanum og ríkis-
stjórn og meira að segja ákveð-
ið, að í hvert skipti, sem kaup-
hækkanir yrðu, skyldi Landsbank
inn taka málið upp til nýrrar
athugunar. Þetta ákvæði þótti sér
staklega varhugarvert og rótti-
lega bent á, að fleiri atriði kæmu
til athugunar og hefðu áhrif á
gengisskráningu en kaupgjaldið
eitt. Og að því leyti, hélt ráð-
herrann áfram, verða allir að
viðurkenna, að ákvæðið var ekki
eins íullkomið og skyldi.
Brostin forsenda.
Þá sagði ráðh.. að í ljós hefði
komið 1950 í viðræðum við stjórn
ASI, að þetta ákvæði væri verka-
lýðnum þyrnir í auga, sem teldi,
að í því fælist kaupbinding. Það
hefði svo verið fellt niður, þótt
mörgum innan ríkisstjórnarinn-
ar hefði verið það óljúft, til þess
að ganga til móts við ASI. Um
þetia helði þáv. forsætisráðherra
Steingrimur Steinþórsson komizt
svo að orði: að þessar ráðstaf-
anir væx-u gerðar í trausti þess að
sýnd verði meiri viðleitni til, að
grípa ekki til róttækra ráðstaf-
ana, fyrr en séð yrði, hvernig ráð-
stafamr rikisstjórnarinnar tækj-
ust.
Þarna sé því beinlínis lýst yf-
ir, að þetta hafi verið gert í
trausti þess, að ASÍ vinni af
hollustu og drengskap að kaup-
gjaldsmálum í landinu. Um leið
og sú forsenda hverfi, sé um
leið úr sögunni grundvöllur
þeirrar ákvörðunar þingmeiri-
hlutans að falla frá því sam-
komulagi, sem gert hafi verið
um að lögfesta þessa nýju skip-
an. —
Tvískinnungur í málflutningi
Þá sagði ráðherrann, að það
væri eins og E. J. hefði sagt í
ræðu 1955, að sæmilega hefði
tekizt til í þessum málum, unz
kommúnistar náðu þar völdum.
Þá herfði verið hætt að vinna að
þeim með kaupgjaldsmálinu sjálf
efst í huga, heldur hefði verið
tekið að beita verkalýðshreyf-
ingunni og ASÍ sem tæki í póli-
tískri baráttu. Þá hefði E. J.
þótt það fordæmanlegt, þá líka
sjálfur í ríkisstjórn og þess-
vegna haft annað viðhorf en nú.
í sumar hefði hann hins vegar
gerzt bandamaður kommúnista
um aðferðir, sem urðu bein or-
sök þess, að gera varð breytingu
á skráningu gengisins, ef efna-
hagur íslands átti ekki að kom-
ast í kalda kol.
Þá sagði ráðherrann, að það
væri athugavert, að svo snjall
maður í rökfærslu, sem E. J.
annars væri, skyldi ekki aðeins
neita sinni fortíð heldur og
verða tvísaga í ræðu sinni. I
upphafi hennar hafi hann haldið
fram, að kaupgjaldshækkunin
og áhrif hennar hefðu skapað
svo alvarlegan vanda, að ríkis-
stjórninni hefði borið að segja
af sér. En þegar hann hefði ver-
ið búinn að tala í hálfa aðra
klukkustund, hefði hann sagt,
að hann og aðrir ráðamenn SIS
hefðu lagt grundvöll þess með
hóflegum samningum, að vinnu-
friður yrði tryggður í eitt til
tvö ár og þeir þannig komið
ríkisstjórninni til hjálpar! —
Hvernig kemur nú þetta heim
við það, sem hann hafði sagt
nokkrum stundarfjórðungum áð-
ur, að ríkisstjórninni bæri að
segja af sér? spurði ráðheríann.
Umsögn formanns SÍS
Þá sagði ráðherrann, að E. J.
hefði farið mörgum orðum um,
að ástæðulaust hefði verið að
fella gengið, heldur hefði það
verið hefndarráðstöfun.
En hvað segja hlutlaus vitni,
sem bezt mega vita, hvað gerð-
ist í herbúðum E. J., áður en
samstarfið við kommúnista var
tekið upp? Hvað segir formað-
ur SÍS og mesti valdamaður,
þar sem þeir samningar voru
gerðir, er úrslitum réðu, Jakob
Frímannsson? Hann sagði, að
gengisfelling mundi leiða af
kauphækkuninni.
— Hvar stendur það? kallaði
E.J. fram í?)
— í einhverjum að bækling-
um eða skýrslum SÍS. Ég kann
ekki að nefna þá alla.
Umrædd umsögn Jakobs
Frímannssonar var í skýrslu
KEA, er út kom í vor oe er á
þessa Ieið: Hætt er við. að
þær kaupdeilur (sem þá voru
yfirvofandi) eigi eftir að
hrinda af stað nýrri skriðu
dýtíðar og verðbólgu, sem
leiðir af sér gengisfellingu og
enn miimkandi verðgildi is-
lenzku krónunnar. — Aths.
Mbl.
Það er fróðlegt að heyra nú,
hélt ráðherrann áfram, að hann
vill ekki kannast við yfirlýsing-
una nú. Það sýnir hve drepandi
hún er- fyrir allar röksemdar-
færslur E. J.
Afli góður — afkoma góð
Ráðherraun gat þess, að E. J.
hefði mikið um það rætt, að ó-
mögulefct væri að lifa á kaupi
hinna lægst launuðu, sem hann
hefði taúð 4 þúsundir króna á
mánuði og hvernig var afkom-
an almennt?
Samkvæmt skýrslum, sem ekki
yrðu véíengdar, hefðu kaup verka
manna í Reykjavík fyrir utan
fjöJskyldubætur numið 75 þúsund
um króna að meðaltali. Vafalaust
hefðu verkamenn þurft að vinna
rnikið ti: að fá slíkar meðaltekj-
ur, en hvernig gæti þá staðizt að
samdráttur hefði átt sér stað,
eins og stjórnarandstæðingar
spáðu og héldu enn fram í öðru
orðinu? S'.ikar fullyrðingar taldi
ráðherrann algjörlega út í blá-
inn, eins og bezt hefði sézt, er
E. J. sagði 12. júlí að afkoma
hefði veriö góð á Austfjörðum, í
vor.
(Ráðherrann réð ekki við síld-
ina, kalloði E J. fram í).
„Síldin var ekki komin þá.
Þá voru Lins vegar komin þau
eyðandi áhrif, sem átti að leiða
af lausn landlielgisdeilunnar, að
spásögu háttvirts þingmanns.“
Þá hefðt E. J. bætt því við
lýsingu sína á blómlegu athafna-
lífi á Austfjörðum, að nú stefndi
til samdráttai. En hvers vegna?
Omögulegt væri að skilja það
öðru vísi en svo, að hann reikn-
aði með, að kauphækkanirnar
yrðu til þess, að atvinnuvegirnir
cirægust saman.
Eins og að hella olíu á eld
Ráðherrann gat þess, að E.J.
hefði bent á það úrræði, tiil að
komast hjá gengisfellingu, að
! ekki væri annað en auka útlán
og lækíka vextL En hve miargir
þingmerxn hafa gleymt því, að
E.J. vildi einmitt áður fyrr halda
verðbólgunni í Skefjum með var-
færni í útlánum? Enda veit E.J.
vel, að væri þessi aðferð, sem
hann nú boðar höfð, væri það
saima og að hella Olíu á eld. Það
væri tilræði við fj árhagslegt
sjálfstæði þjóðarinnar.
Engin merki um verðhrun
Um ræðu Lúðvíks kvaðst ráð-
herra geta verið stuttorður. L.J.
hefði lagt ríka áherzlu á, að
tekið hefði verið tillit til verð-
lækkuninnar á fiskimjöli í við-
reisnarlöggjöfinni 1960. Það væri
að vísu rétt, en einungis að litlu
leyti. Þegar verðlagið tók að
lækka síðari hluta árs 1959, hefði
sú lækkun fyrst orðið hægfara og
menn töldu ekki sjást nein merikí
um verðhrun. Utflutningsnefndl
sjávarafurða hefði því ekki sam-
þykkt nema smávegis verðlækk-
un frá því sem verið hefði hæst
1959. Með þessu lágmarksverði
hefði svo verið reiknað í viðreisn
inni. Síðar hefði svo komið á
daginn, að lækkunin nam 40%
frá því, sem reiknað hafði verið
með í janúar. Frá því hefði verð-
ið svo aftur hækkað nokkuð en
væri enn 18% lægra en í janúar
1960. Þetta sýndi, hve röksemdir
og tilvitnanir L.J. væru gjörsam-
lega á stráum byggðar. Hann
vitnaði í einstök ummæli í grein-
argerðum og ummælum, en gætti
ekki að því, hvað á bak við stæði.
Fús til samvinnu
Ráðherrann sagði að lokum,
að stjórnarandstæðingar hefðu
gefið í skyn, að stefnt væri til
einnar veltu til. Eftir væri að sjá,
hvort hægt væri að fá fólk með
sér í slíka hryggðargöngu. Um
það sé bezt að enginn spái, né
þau ráð, sem við slíkum tiltekt-
um beri’ að gera. Hins vegar sé
ríkisstjórnin fús til samvinnu við
hvern þann, er raunverulega vilji
bæta kjör vinnandi manna í land
inu. Hægt sé að finna ýmis ráð
til þess svo verði, svo sem betri
skipun á vinnu, með ákvæðis-
samningum og fleiri þvílíkum
úrræðum. Því verði að treysta I
lengstu lög, að leitað verði slíkra
úrræða, áður en gripið verður til
nýrra pólitískra verkfalla svip-
uðum þeim, sem áttu sér stað
með kauphækkunarherferð
kommúnista og framsóknar-
manna í sumar.
Þá tók Gísli Jónsson (S) til
máls. I upphafi ræðu sinnar mót-
mælti hann þeim aðdróttunuim
Eysteins Jónssonar til meirihluta
þingmanna, að þeir hefðu verið
þvingaðir gegn vilja sínum ti'l
að styðja ríkisstjórnina í svo
mikilvægu máli, sem um ræddi.
Hefði ríkisstjórnin kallað suður
alla þá þingmenn, er hún styðst
við, til þess að ræða bráðabirgða
lögin. Hefðu þingmenn gert sínar
athugasemdir og að vel athuguðu
máli, samþykkt samróma að
fylgja málinu, eins og rikisstjórn
in hefði lagt það fyrir. Ekki taldi
ræðumaður sig vita, hvaða að-
ferðum væri beitt í Framsóknar-
flokknum, en kvaðst eiga bágt
með að trúa, að slík ummæli for
manns þingflokks Framsóknar-
manna gætu stafað af öðru en
þvi, að hann væri vanur að beita
þvingunum við þingmenn síns
flokks.
Þá vakti ræðumaður athygli á,
að í sumar hefði ekki verið hægt
að taka ákvörðun um, hvort fella
skyldi gengið, það hefði þegar
verið failið. E. J. hefði átt sinn
stóra þátt 1 því og hann og
raunar stjórnarandstaðan öll væri
ábyrg iyrir henni. Menn hefðu
einungis gert upp við sig, hvort
viðurkenna skyld^ orðinn hlut og
hvort skrá ætti gengið réttilega.
Hann tók undir, að aldrei væri
of brýnt fyrir þingmönnum að
hafa þingræðið í heiðri, hins veg-
ar sæti sízt á Framsóknarmönn-
um að hafa þar forgöngu um.
Eins oi fyrr getur, rann fund-
artími út, áður en umræðum
lauk, og hafði Gísli Jónsson af
þeim sökum ekki lókið máli sínu,
er fundi var frestað.
<VÍ ÁLFLUTNIN GSSTOF A
Einar B. Guðmundsson
Guðlaugur Þorláksson
Guðmundur Pétursson
Aðalstræti 6, III hæð.
GUNNARJÓNSSON
LÖGMADUR
við undinétti og hæstarétt
Þingholtsstræti 8 — Sími 18259