Morgunblaðið - 08.11.1961, Side 13
MiðvHrudagur 8 nðv. 1961
M OnGUTniL AÐltí
13
Stúdentafélagið jæðir
erl. fjármagn á Islandi
STÚDENTAFÉLAG Reykjavík-
ur gekkst sl. mánudagskvöld fyr
ir almennum umræðufundi í
Tjarnarbíói itm „Erlent fjár-
magn“. Var fundurinn fjölsóttur
og umræður fjörugar.
Formaður Stúdentafélagsins
Matthías Jóhannessen ritstjóri,
setti fundinn og bauð fundar-
menn og frummælendur vel-
komna. ,Gat hann þess að stjórn
Stúdentafélagsins hefði talið til-
hlýðilegt að taka mál þetta til
umræðu, svo mikilvægt, sem
það væri. Gaf hann síðan fyrri
frummælandfl, Steingrími Her-
mannssyni framkvæmdastjóra
Rannsóknarráðs Ríkisins orðið.
Steingrímur hóf mál sitt með
því að rekja nokkuð þær um-
ræður og athuganir, sem fram
hefðu farið hér
á landi um þessi
mál. Færði síð-
an rök fyrir því,
að þjóðinni væri
p ' uðsynlegt að
fá erlent fjár-
magn inn í land-
ið til þess að
tryggja s í f el 11
b æ 11. lífskjör.
Renti hann á nokkur þau atriði,
sem mæltu með og móti sam-
vinnu við erlent áhættufjár-
magn og gat loks þeirra höfuð-
sjónarmiða, sem hafa ætti í huga
þegar lög og reglur væru settar
um erlent áhættufjármagn hér-
iendis. Ræða Steingríms Her-
mannssonar sem var mjög fróð-
leg og ítarleg, verður birt í heild
hér í blaðinu á morgun.
Síðari frummælandi Alfreð
Gíslason læknir. sagði í upphafi
að íslendingar hefðu fram að
þessu sjálfir byggt upp atvinnu-
vegi sína, ýmist af eigin fé eða
með erlendu lánsfé. Landsmenn
hefðu sjálfir átt fyrirtækin og
notið arðs af þeim. Nú væri boð-
ið upp á aðra leið. Útlendir
menn byggi fyrirtækin og nytu
hagnaðarins. Mörg ár væru liðin
síðan þessu hefði fyrst verið
hreyft, en nú fyrst væru uppi há-
værar raddir um að fá erlent
áhættufjármagn inn í landið.
Þessar raddir væru svo háværar,
að hér virtist um skipulagðan á-
róður að ræða. En erlendir auð-
hringar hafa upp á annað að
bjóða en dans á rósum ságði Al-
ferð Gíslason. Þjóðin skynjar
háska. Sumir sjá enga hættu,
aðrir segja að hún sé lítil saman-
borið við ávinninginn. En hverj-
ar eru hætturnar? Svarsins sé að
leita í málgagni íslenzkra iðn-
rekenda, sem bent hafi á, að er-
lendir aðilar gætu náð heljar-
tökum á þjóðinni. Smáþjóðum
væru meiri hættur búnar en
stórþjóðum.
Þeir íslendingar, sem mæli
með samstarfi við erlenda aðila
hugsi fyrst og fremst um stór-
iðju. En það er ekki á annarra
færi en auðhringa að byggja al-
úminíumverksmiðju. Sá auð-
hringur gæti verið svissneskur
að nafni til, en að baki stæðu
enn öflugri aðilar. Og hverjir
trúa því að slíkir aðilar láti sig
engu skipta innanlandsmál, ekki
sízt launamál. Flutningur einka-
fjármagns milli landa er ekk-
ert nýtt fyrirbrigði, en það
sínum tíma náð tökum á
efnahagskerfi Kína, þjóðinni til
ófarnaðar. Illt orð fari af erlendu
fjármagni í Suður-Ameríku. Þar
hafi það látið sig innanlandsmál
miklu skipta, jafnvel steypt ríkis
stjórnum, til að tryggja hags-
muni sína. En alþýðan hafi búið
við sult og seyru, menntunar-
snauð. Hörmungarnar í Kongó
séu að kenna erlendum auðhring
um, ekki aðeins belgískum. held-
ur líka brezkum, frönskum og
bandarískum. Þessi auðfélög eigi
sök á dauða Lumumba og Hamm
arskjölds.
Erlent fjármagn laðist þangað,
sem hráefni og orka eru ódýr og
vinnulaun lág. Hvarvetna leggist
þau gegn kauphækkunum og
njóta tilstyrks afturhaldssamrar
yfirstéttar í viðkomandi landi.
Þessi er reynsla fjölmargra þjóða
af erlendu einkafjármagni.
En hver segir að þetta geti
ekki gerzt hér? ísland er ekki
nýlenda en hins vegar tæknilega
vanþróað land og því að sumu
leyti á sama stigi og nýlendu-
þjóðirnar. Ekki þýði að benda á
Evrópulöndin í þessu sambandi.
Þar sé erlend fjárfesting hverf-
andi á við innlenda, og það geri
gæfumuninn.
Sumir halda að auðfélögin hafi
breytt um eðli sagði Alfreð. en
það er órökstudd bjartsýni, þar
sem þau hafa á síðari árum kom-
ið á stað blóðugum bardögum
víða um heim. Ef auðfélögin
nota aðrar aðferðir í Evrópu en
annars staðar, er það vegna þess
að þau álíta að það gagni þeim
betur. Nú virðist eiga að lokka
þessi félög hingað. Ég trúi því
á 1 ekki að óreyndu að nokkur ís-
lendingur styðji slikt. Vist er, að
erlendir festa ekki fé hér í góð-
gerðarskyni. Þeir muni heimta
lækkun eða af-
nám tolla af vél
um og hráefni,
skattívilnanir og
leyfi til fjár-
magnsútflutn-
ings. íslendingar
eiga mikil verð-
mæti í orku fall-
vatnanna og
hana á að selja
ódýrt. Nú er hér hagstætt ástand
fyrir auðfélögin. Þau misstu mik
ið þegar nýlendurnar hurfu
þeim úr greipum. og fátt um
fína drætti nú orðið. Þau skima
nú í kringum sig og hyggja á
nýtt landnám. Þess vegna settu
þau Efnahagsbandalagið á stofn.
Og ísland er ónumið land. En
íslendingar óttast erlent fjár-
magn og þann ótta er reynt að
lægja með því að segja, að hægt
sé að hafa stjórn á hinu erlenda
fjármagni? Voldug auðfélög
traðka hins vegar lög og rétt er
þeirri sýnist svo.
En hvers vegna er krafan um
erlent einkafjármagn borin
fram? Vegna þess að þjóðina
skorti verkefni? Nei, verkefnin
eru ótæmandi. Rísi stóriðja hér
á landi yrði það á kostnað inn-
lendra atvinnugreina. Iðnaður
hefur risið hér upp á stuttum
tíma. Við búum við auðug fiski-
mið, sem okkur ber skylda til að
vernda og rækta. Margt er ógert
á sviði fiskvinnslu og nær að
taka þar til höndum. Stórstígar
framfarir hafa orðið í landbún-
aði, þrátt fyrir fólksfækkun í
sveitunum.
í þróun atvinnulífs skiptir
verkmenning og fjármagn mestu
máli. Við eigum að taka fé að
láni til uppbyggingar atvinnu-
lífsins. en það sem á vantar eig-
um við að vinna upp með auk-
inni verkmenningu. Óleyst verk-
efni bíða í útvegi, landbúnaði og
iðnaði. Þetta er það hlutverk,
sem bíður þjóðarinnar. Það er
ekki skynsamlegt að leita langt
yfir skammt. Þjóðin hefur lagt
of litla stund á frumrannsóknir
og verkmenningu. Að því á að
hlúa. Stóriðja og stórvirkjanir
eru ekki takmark í sjálfu sér
heldur tæki til að ná vissu
marki. Stóriðja á því aðeins rétt
á sér að hún bæti lífskjör þjóð-
arinnar, annars er henni voðinn
vís. Möguleikarnir í íslenzku at-
vinnulífi eru ótæmandi og þá á
að nýta.
Að lokinni ræðu síðari frum-
mælanda var orðið g ,-fið frjálst
og tók fyrstur til máls Kristján
Friðriksson frkvstj. Sagði hann
að íslenzkir atvinnuvegir stæðu
á veikum grunni, fyrst og fremst
vegna þess. að útflutningur þjóð
arinnar byggðist nær eingöngu
á útveginum. sem væri ótrygg at-
vinnugrein. Því væri nauðsyn að
byggja upp atvinnugreinar, sem
ekki væru háðar duttlungum út-
vegsins. Mönnum væri vorkunn
þótt þeim dytti erlent fjármagn
í hug í því sambandi. Ræðumað-
ur kvaðst ekki telja fjarstætt að
auka þyrfti þjóðartekjurnar um
60% næstu 10 árin. Miðað við
7000 millj. þjóðartekjur sl. ár
væri hér um að ræða 4000 millj.
Ekki væri hægt að gera ráð fyrir
að sjávarútvegurinn leggði fram
sem nokkru næmi af þeirri upp-
hæð. Landbúnaðurinn ætti lítil-
lega að geta bætt við sig, svo og
fiskiðnaðurinn. Þetta þýddi, að
iðnaðurinn þyrfti að taka á sig
aukninguna og yrði þar að vera
um útflutningsiðnað að ræða í
nokkuð ríkum mæli. Til þess að
svo geti orðið þarf að leggja
3500 millj. kr. í iðnaðinn á næstu
10 árum. Þurfum við erlent fjár-
magn til þess? Nei. Fjármagns-
myndunin getur orðið töluverð
í iðnaðinum sjálfum. ef skynsam
lega er á haldið. Nokkuð fjár-
magn mætti fá út úr bankakerf-
inu, ef dregið er úr fjárveiting-
um til útvegsins. Loks ætti eitt-
hvað að vera hægt að fá af er-
lendum lánum. Við eigum að
byggja upp smáiðnaðinn, sagði
K istján Friðriksson að lokum.
íslendingar geta rekið iðnað ná-
kvæmlega jafnvel og aðrar þjóð-
ir. Það þarf aðeins að beina fjár-
magninu og þekkingunni inn á
réttar brautir.
Næstur tók til máls Pétur
Benediktsson bankastjóri. Kvaðst
hann vilja benda Alfreð Gisla-
Framh. á bls. 17.
hefur orðið mörgum þjóðum
dýrt. Erlendir aðilar hafi
Hannes Pétursson skrifar Vettvangiun
„Með "leraugu hann gekk á skíðum“.
í dag. Netnir liann grein sína:
NÚ ER Gun-nar Dal búinn að
skrifa 2 afmælisgreinar í Morg-
unblaðið um Kristmanin Guð-
mundsson sextugan, báðar mjög
ekynsamlegar, enda hefur það við
og við á næstliðnum árum sézt á
prenti — þó ekki í útlöndum —
að Gunnar Dal væri lífsspeking-
ur á heimsmælikvarða, og kom
því ekki á óvart, hvílíkur súgur
stóð undain vængjum hans að
þessu sinni. Hljóta aðdáendur
hans að vera mér þakklátir fyrir
að hafa örvað meistarann til rit-
starfa, svo þeir mættu ennþá einu
sinni glöggva sig á, hvers hann
er megnugur.
Eg er líka búinn að skrifa af-
mælisgrein um Kristmann í Morg
Unblaðið, þó líklega sé vissara að
Ihafa þá afmælisgrein í gæsalöpp
um, því ég er laumukommúnisti.
Hefur kommúnismanum þar með
bætzt góður liðsmaður í „Morg-
unblaðsherbúðunum“, til viðbót-
ar þeim, sem fyrir voru, sbr.
allfrægt samtal tveggja rithöf-
uinda í einni af bókaverzlunum
bæjarins ekki alls fyrir löngu, og
Ikemur annar þeirra nokkuð við
pögu hér.
Sú tilgáta Gunnars Dals, að ég
sé að koma mér í mjúkinn hjá
Þjóðviljanum með afmælisgrein
minni á dögunum, er vel til fund
in, þóbt ] ífsspekingurinn sé hins
vegar mjög illa að sér, ef hann
veit það ekki, að gagnrýni á verk
Kristmanns Guðmundssonar nær
langt út fyrir raðir kommúnista,
og skil ég ekki, hvað er óeðlilegt
við það. Þó held ég, að óhætt sé
eð fullyrða, að Kristmann hefur
eð vissu leyti notið góðs af því,
íhvað kommúnistar hafa verið
ósparir á að senda horium tóninn.
Fyrir vikið hafa ýmsir andstæð-
ingar þeirra í pólitík látið hjá
líða að gagnrýna verk hans að
ráði á fagurfræðilegan hátt til að
gera ekki kommúnistum það til
geðs. Margt í gagnrýni kommún
ista á Kristmann er vissulega af
pólitískum rótum runnið, en það
er óhugsandi, að skáldskapur
hans sé alfullkominn, fremur en
önnur mannanna verk, og and-
stæðingar kommúnista hljóta að
hafa leyfi til að beita hann bók-
menntalegri gagnrýni engu síður
en annan skáldskap í landinu, án
þess að Kristmann og vildaxvinir
hans þurfi að blanda því saman
við pólitiska ofsókn. En það gera
þeir jafnan, strax og á henni
bólar.
Síðasta dæmið um þessi við-
brögð er afmælisgrein Gunnars
Dals númer tvö. Samkvæmt
rítúalinu er ég auðvitað að „róg-
bera“ Kristmann i grein minni
um daginn, ég er til þess fenginn
af kommúnistum að „rógbera og
ófrægja alla svokallaða borgara-
lega rithöfunda", eins og Gunnar
kemst að orði. Hins vegar skal
Gunnar Dal ekki láta sig dreyma
um, að ég muni nokkurn tíma
biðja hann leyfis um að fá að
láta í Ijós skoðun mína á þeim
„borgaralegu rithöfundum“, sem
mér sýpist. Og það má hann
vita, að „borgaralegum rithöf-
undum" er gerð meiri skömm
með móðursýkiskösitum hans en
frjálsri gagnrýni um þá í eigin
málgögnum.
—★—
Afmælisgrein Gunnars Dals
númer tvö er að miklu leyti erid
ursögn afmælisgreinar númer
eitt. Þó svarar hann auk þess
grein minni og gerir það í sínum
alkunna kjördæmablaðsstíl, eins
I og vænta mátti. Enda þótt rit-
verk Gunnars yfirleitt séu tæp-
lega þess virði, að þeim sé mikill
gaumur gefinn, fæ ég ekki af
mér að svam helztu röksemdum
hans gegn mér, áður en ég kem
að kjarna málsins.
Eg ritaði grein þá, sem birtist
í Morgunblaðinu þ. 31. f. m., til
að ndmæla því' að Kristmanni
Guðmundssyni hefði ekki verið
sýndur fullur sómi sem rithöf-
undi hér á landi og neikvæðir
dómar um ritstörf hans væru
séríslenzk meinfýsi, eins og látið
er liggja að í afmælisgrein Gunn-
ars Dals númer eitt. Nú skilst
mér, að þessi grein bans hafi ver
ið einhvers konar heilög kýr, sem
ókurteislegt sé að taka ekki of-
an fyrir. Það er mikið um heilaga
nautgripi á Indlandi, og innan
um þá hefur Gunnar þegið alla
heimspekimenntun sína, svo ég
get vel skilið afstöðu hans í þessu
máli. En í mínum augum eru
bókmenntasögulegar staðleysur,
eins og þær, sem reynt er að
læða inn í fólk í afmælisgrein
númer eitt, hins vegar ekki frið-
helgar, jafnvel þótt þær stæðu í
„eftirmælagrein“.
Þessi heimspekimenntun Gunn
ars Dals skerpir það mikla „inn-
sæi“, sem víða kemur fram í rit-
um hans og þó ef til vill óvíða
betur en í Kjördæmablaðinu
(blessuð sé minning þess), því
eins og allir vita, er dreifbýlið
fyrir löngu komið í eyði, svo sem
þar hafði spáð Dal að fara mundi
við kjördæmabreytinguna 1959.
Þó kemur ekki minna innsæi
fram í afmælisgrein númer tvö,
þegar hann segir, að grein mín
sé „samin í þeim tilgangi að gera
sem minnst úr þeirri viðurkenn-
ingu, sem Kristmann hefur hlot-
ið, og dylgja um allt, sem Hannes
telur, að geti á einhvern hátt
rýrt álit manna á skáldinu."
í Eg veit ekki, hvað hann getur
i átt við annað en þessa einu til-
vitnun í erlenda umsögn um verk1
Kristmanns, sem er að finna í
grein minni. Ekki get ég verið j
„að gera sem minnst úr þeirri j
viðurkenningu, sem Kristmann
hefur hlotið“ með því að nefna
fimm dæmi til staðfestingar þeim
sóma, sem honum hefur verið
sýndur hér á landi. Það hlýtur
því að vera Kristian Elster, sem
ber ábyrgð á geðvonzkunni í af-
mælisgrein númer tvö, enda tek
ur Gunnar þar aftur upp hinar
erlendu ritdómaglefsur úr afmæl
isgrein númer eitt, líklega til að
kaffæra skoðun hans. Ég hafði
sagt í fyrri grein minni, þegar
kom að þessum ritdómum: „Ég
fæ ekki séð, hvaðr tilgangi rit-
dómaívitnanir Gunnars Dals
þjóna öðrum en þeim að sýna,
hvað Islendingar fari villir vegar
í mati sínu á Kristmanni. Skilst
manni milli línanna, að Krist-
mann hafi aldrei notið sannmæl
is, síðan hann fluttist heim til
Islands“. Af einhverjum ástæð-
um getur Gunna ekki unað þess
um orðum mínum og leggur mér
þess í stað í brjóst skoðun, sem
hann býr til sjálfur, og segir:
„Og vegna þess (leturbr. mín) að
ummæli hinna níu erlendu bók-
menntamanna skipa Kristmanni
háan sess í bókmenntunum, reyn-
ir Hannes ac gefa í skyn, að á
þeim sé ekkert mark takandi,
vegna þess að tilvitnanirnar séu
of „fáar og gloppóttar til þess að
af þeim verði nokkuð ráðið um
álit manna erlerdis — almennt
— á skáldskap Kristmanns.“
Mikil eru þau andlegu bágindi
að geta ekki svarað andstæðingi
sínum nema með því móti að
hagræða orðum hans sér í vil.
Hvergi í grein minni gerði ég
minnstu tilraun til að ómerkja
þessa hjartfólgnu ritdóma, enda
var hún ekki til þess skrifuð. Eg
vitnaði til hinnar norsku bók-
menntasögu eingöngu til að sýna.
að lika hefðu fallið erlendis nei-
kvæð orð um verk Kristmanns
og þau kæmu því ekki fyrst til
sögunnar hér á landi, eins og
látið er skína í milli línanna hjá
Gunnari. Satt að segja hef ég
persónulega engan áhuga á skáld
verkum Kristmanns Guðmunds-
sonar og læt mér í léttu rúmi
liggja, hvort hann hlýtur fyrir
þau lofsamleg orð eða ekki. Ég
gerði aðfinnslur mínar við afmæl
isgrein Gunnars vegna þess, að
þar var, eins og ég er búinn að
segja, gefið til kynna, og á frekju
legri hátt en hingað til, að Is-
lendingar væru einir um að
syngja ekki samróma lofgerð um
skáldverk Kristmanns, og af því
ég mundi, hvað Elster segir um
au í bókmenntasögu sinni, fannst
fannst mér rétt, að það kæmi
fram. Einnig vildi ég að hitt
kæmi fram, að Íslnedingar hafa
ekki búið jafn illa að Kristmanni
og Gunnar vill vera láta, og
nefndi fimm dæmi þv ítil sönnun
ar og nenni ekki að tyggja þau
upp aftur. Ég sá enga ástæðu’til
að láta þessum sífelldu og hjá-
kátlegu ásökunum ósvarað og
skipti mér ekkert af því, þótt
Gunnar Dal og Kristmann Guð-
mundsson telji mig kommúnista
fyrir bragðið.
Annars hygg ég, að hægt Væri
að sýna fram á það í augum
þeirra, sem ekki fylgjast mikið
með ritdómum, að svo til öll
skáld hefðu fengið einróma lof
fyrir verk sín, e" aðeins væru
klipptar úr ritdómunum um þau
lofsamlegu línurnar, en hinum
I sleppt, því vanalega eru ritdóm-
ar blandaðir lofi og aðfinnslum,
og á þetta vafalaust við um Krist-
mann engu síður en aðra. I til-
vitnun minni til ninnar norsku
bókmenntasögu lét ég stacda
bæði jákvæð og neikvæð ummæli
um Kristmann, og sýnir það, að
I Framh. á bls. 14.