Morgunblaðið - 25.11.1961, Blaðsíða 6

6
MORGXJNTtLAÐlÐ
Laugardagur 25. nðv. 1961
Sálumessa Brahms
Hátíðlegir
AT.BERT Schweitzer hefir eftir
Johann-esi Brahms þau orð, að
um hans daga hafi gerzt aðeins
tveir stórviðburðir: stofnun
þýzka keisaradæmisins og heild-
arútgáfa Bach-félagsins á verk-
um Johanns Sebastians Bac'hs.
Brahms fylgdist með útgáfunni
af miklum áhuga. Þegar bindin
bárust honum í hendur, jafnóð-
um og þau komu út, fleygði hann
öllu öðru frá sér og las, „því
að“, eins og hann komst að orði,
„hjá gamla Baoh er alltaf eitt-
ihivað, sem kemur á óvart, og það
sem meira er um vert, ’ það er
alltaf hægt að læra eitthvað af
honum.“ Þegar nýtt bindi barst
af verkum Handels, sem voru að
koma út um sama leyti, lagði
hann það upp á hillu: „Það er
vafalaust athyglisvert; ég ætla að
fletta því, þegar ég má vera að.“
Með Mattheusarpassíunni eftir
Joh. Seb. Bach höfðu orðið þátta-
skil í sögu kirkjutónlistar mót-
mælenda. I henni og öðrum
kirkjutónverkum Bachs hefir
tónlist mótmælendakirkjunnar
risið hæst. Næstu tónskáldakyn-
slóðir sköpuðu að sönnu mörg
meistaraverk í óratóríuformi,
en í þeim býr ekki sá frumkraft-
ur trúarinnar og sú óbilandi sann
færing, sem einkennir verk
Bachs. Um það bil sem Bach var
allur, var trúarviðhorf hans orð-
ið jafn framandi og „úrelt“ og
tjáningarháttur hans. Þessvegna
Tá Matfcheusarpassían f þagnar-
gildi í meira en 3 aldarfjórðunga,
frá því Bach lézt 1750 þar tií
MendelssOhn gróf verkið úr
gleymsku og flutti það í Berlín
1629. en þá var rétt öld liðin frá
því það var flutt í fyrsta skipti.
A næstu áratugum mátti heyra
kirkjutónverk Bachs í flestum
tónlistarborgum álfunnar, og um
miðja öldina byrjaði að koma út
heildarútgáfan af verkum hans,
sem áður var getið, og varð 46
bindi.
1 Þýzkri sálumessu (Ein deuts-
ches Requiem), fyrsta stóra kór-
verki Brahms, kveður loks affcur
við tón sem ekki er óskyldur trú-
aróði Baohs, og raunar gætir
þar líka áhrifa Hándels. Það hef-
ir verið talið, að Brahms hafi
byrjað á sálumessunni fyrir
áeggjan Schumanns, ef til vill
strax 1854. Aðrir segja, að frá-
fall Schumanns 1856 hafi orðið
tónleikar í
fyrsta tilefni verksins, en sjálf-
ur mun Sohumann hafa sýslað
með svipaða hugmynd. Táknræn
tilviljun er það, að Mattheusar-
passían var fyrst flutt í Vínar-
borg 1862, sama árið og Brahms
settist þar að, og á næstu árum,
meðan Brahms var þar kór-
stjóri, flutti hann sjálfur ýmsar
af kantötum Bachs.
Hvað sem er um aðdragandann
að samningu sálumessunnar, er
Róbert A Ottósson
það þó víst, að skriður komst
fyrst á verkið, þegar móðir
Brahms lézt, í janúar 1866. Þá um
vorið lauk hann tveimur fyrstu
þáttunum, sem hann hafði þá
átt lengi í uppkasti, og um sum-
arið og haustið urðu hinir þætt-
irnir til, að undanteknum hin-
um fimmta. Fyrstu þrír þætt-
irnir voru frumfluttir í Vín 1.
desember 1867, en fengu ekki
góðar undirtektir. Önnur varð
raunin, þegar verkið í heild (að
undanskildum fimmta þætti)
var flutt í Bremen á föstudag-
inn langa 1868. Þá var því tek-
ið með velvild og skilningi, bæði
af almenningi og gagnrýnend-
um, og þaðan í frá skipaði
Brahms óumdeilt sæti í fremstu
röð þýzkra tónskálda síns tíma.
Fimmti þáttur verksins var
saminn um sama leyti, í apríl
1868.
Johannes Brahms var ekki
margorður um trúarskoðanir
sínar og yfirleitt ekki opinskár
fyrrakvöld
maður, en kreddumaður var
hann enginn. Biblían var honum
kært lestrarefni alla ævi, og í
hana sótti hann texta við sum
merkustu verk sín, þar á meðal
sálumessuna, fyrsta og mesfca
kórverk sitt, og „Vier ernste
Gesánge‘“ (Fjögur trúarljóð),
síðasta • verkið, sem hann samdi.
Er það einnig mjög fagurt verk
og skylt sálumessunni í anda.
Textavalið sýnir, að Brahms
hefur verið þaulkunnugur ritn-
ingunni, og hefir hann leitað
fyrir sér jafnt í gamla og nýja
itestamentinu (einnig apókrýfu
bókunum svonefndu).
Hugmyndir um þýzkt Requi-
em, eða Requiem með þýzkum
texta, eru miklu eldri en bæði
Schumann og Brahms, og munu
slík verk hafa verið samin ekki
allfá. En þau eru nú gleymd,
enda alveg óskyld sálumessu
Brahms. Þau hölluðust fast að
latneska frumtextanum, sem er
bæn um frið til handa hinum
látnu og náð á dómsins degi,
degi reiðinnar. Brahms hefur
hinsvegar valið ritningarstaði,
sem geyma huggun eftirlifend-
um og lýsa sigri lífsins yfir
dauðanum. Aðeins í tregaþungu
hljóðfalli sorgargöngulagsins í
öðrum þætti er minnt á harm-
leik dauðans og forgengileik
allra jarðneskra hluta. Djúp
einlægni og innileiki auðkenn-
ir verkið, og yfir því hvílir
mildur friður og fullvissa um
eilífa sælu, ofar öllum kenni-
setningum.
Verkið er samið fyrir tvo
einsöngvara (sópran og bari-
ton), kór og hljómsveit. Hlut-
verk einsöngvaranna eru frem-
ur lítil, þótt ekki séu þau létt
að sama skapi, og hvílir megin-
þungi verksins á kórnum. Tón-
málið er einfalt víðast hvar,
má jafnvel kallast alþýðlegt, en
verður aldrei hversdagslegt, og
hugmyndaauðgi er rnikil, bæði
í laglínu og hljómsetningu. Há-
tindar vetksins eru í lok þriðja
og sjötta þáttar, og brýzt þá
andriki tónskáldsins út í vold-
ugum kórfúgum, sem naumast
eiga sinn líka, nema í verkum
barok-meistaranna. Sjöundi þátt
urinn er einskonar eftirmáli,
þar sem hringur formsins lok-
ast, m. a. með upprifjun á efni
og hugblæ fyrsta þáttarins.
Það var mikið ánægjuefni að
Revían „Sunnan sex“ hefur verið sýnd í Sjálfstæðishúsinu að
undanförnu við mjög góðar undirtektir. — Baldur Hóhngeirs-
undanförnu við mjög góðar undirtektir. — Myndin hér að of-
an er úr einu atriðinu: — Baldur Hólmgeirsson, Kristjana
Magnúsdóttir og Karl Sigurðsson.
fá að heyra þetta fagra og tigna
verk á tónleikum Sinfóníuhljóm
sveitar íslands í samkomuhúsi
Háskólans í fyrrakvöld, og er
flutningur þess hér mikill við-
burður í tónlistarlífinu. Var
mjög vel til tónleikanna vand-
að um allan undirbúning og
hefur stjórnandinn, dr. Róbert
Abraham Ottósson, að sjálf-
sögðu borið þar hita og þunga
dagsins. Ljóst er, að hann hefur
imnið það starf af miklum kær-
leik til viðfangsefnisins, og
mun sá kærleikur standa á
gamalli rót. Þegar Róbert var
nýfluttur hingað til lands, fyr-
ir meira en 25 árum, og var bú-
settur á Akureyri, stjórnaði
hann um tíma blönduðum kór
og flutti þá meðal annars kafla
úr sálumessu Brahms. Sá, sem
þessar línur ritar, hefur aldrei
síðan gleymt þeim flutningi á
sorgargöngulaginu sem þá var
sungið á íslenzku: „Því manns-
ins hold, það er sem gras“, og
kemur hann jafnan í hug, þeg-
ar hann hlýðir flutningi sálu-
messunnar. Svo rík urðu áhrif-
in af fyrstu kynnum — eða
næstum fyrstu — við þá Ró-
bert Abraham og Brahms!
Söngsveitin Fílharmonía, sem
hefur frá stofnun sinni verið
uppeldisbarn Róberts — ef
ekki skilgetið afkvæmi hans, —
er orðin fullmótaður og vel
þjálfaður kór, sem sómi er að í
menningarlífi höfuðborgarinnar.
Raddirnar eru vel samstilltar
og blæfagrar, einkum í veikum
og meðalsterkum söng, samtök
nær alltaf ágæt, og er auðsýnt,
að stjómandanum hefur tekizt
að innræta söngfólkinu sömu
ást og virðingu fyrir verkefni
sínu og einkennir viðhorf hans
sjálfs. Ef eitthvað ætti að finna
að, væri það helzt, að óþarf-
lega mjúkum tökum hafi verið
tekið á tilþrifamestu köflum
verksins, t.d. fúgunum, _ sem
fyrr voru nefndar. Þar lá við,
að kórsöngurinn drukknaði 1
undirleik hljómsveitarinnar, sem
þó var ekki óhóflega sterkur,
eða svo virtist framarlega 1
salnum, þar sem undirritaður
sat. Ef til vill á hljómburður 2
húsinu sök á þessu, þótt ágætur
sé fyrir hljómsveitina eina-
Virðist vera ástæða til að at-
huga það mál til hlítar, áður en
því er „slegið föstu“, að flek-
arnir, sem áttu að loka fyrir
hljómburð upp í turninn yfir
sviðinu, séu óþarfir.
Hanna Bjarnadóttir söng
sópranhlutverkið í sálumessunni
með fagurri röddu og nærfærn-
um skilningi, og gefur hvort-
tveggja mikil fyrirheit. Bariton-
hlutverkið var í öruggum hönd-
um Guðmundar Jónssonar, og
skilaði hann því með þeirri
Smekkvíslegu hófsemd, sem hon-
um er lagin. Þarna fór hún eink-
ar vel. En sv>o eitthvað sé að
öllu fundið: Svipbrigði_ Hönnu
voru stundum dálítið óperettu-
leg, og það á ekki vel við í þessu
alvarlega verki. Af sömu ástæðu
má Guðmundur ekki gera „núm-
er“ úr því að ganga inn á svið-
ið, þótt slíkt kunni að þykja góð
skemmtun á öðrum stað og ann-
arri stundu .
Þetta eru smáatriði, en hefðu
þó getað skemmt áhrif þessarar
hátíðar- og helgistundar.
Anægjulegt er það, að aðsókn
að þessum tónleikum var svo
mikil, að þeir verða endurteknir
á sunnudaginn.
Jón Þórarinsson.
í gær opnaði Ólafur Túbals list
málari málverkasýningu í kaffi
9al Kaupfélagsins á Selflossi. Á
sýningunni eru 79 landslagsmynd
ir úr öllurn sýslum sunnanlands.
Sýningin verður opin fram á
mánudag frá kl. 1—10, daglega.
• Góðar myndir
koma í kippum
Þeir sem gaman hafa af góð
um kvikmyndum, kvarta oft
undan því að lítið úrval sé af
þeim og of mikið flutt inn af
rusli. Undanfarið hefur þó
ekki verið ástæða til slíkra
kvartana. Fjölmargar góðar
myndir hafa verið á boðstól-
um í kvikmyndahúsunum.
Satt að segja hafa þær komið
svo þétt þær myndir, sem ég
hefði sjálfur gjarna viljað sjá,
að sumar hafa fram hjá mér
farið. Það undarlega er, að
tímunum saman eru lélegar
myndir í hverju bíói og
skyndilega skiptir um, af
engri sýnilegri ástæðu, og öll
bjóða bíóin upp á góðar mynd
ir í einu.
• Rætist úr fyrir
Filmíu
En í þessu ójafna framboði
góðra kvikmynda, hefur þó
verið bót í máli fyrir þá sem
unna góðri kvikmyndalist, að
hægt hefur verið að sjá gaml-
ar sígildar myndir í Filmíu á
vetrum undanfarin níu ár.
Satt að segja var ýmsa farið
að lengja eftir að þessi kvik-
myndaklúbbur hæfi starfsemi
sína núna. Þetta er orðinn svo
fastur liður í bæjarlífinu, að
Astæðan fyrir drættinum var
þess yrði verulega saknað, ef
klúbburinn legðist niður.
sú, að ekki var hægt að fá
svar um það hvort Tjamarbíó
fengizt lánað undir sýningarn
ar í vetur. Mér er sagt að stól-
arnir og annað innanstokks sé
eign Háskólabíós, sem vilji
selja fyrir nokkuð hátt verð,
en erfiðleikar eru á að flá fé
til kaupa. En nú berast þær
ánægjulegu fréttir, að Filmía
hafi fengið inni í Stjörnubíói
fram að jólum og getur því
a.m.k. sýnt þrjár myndir.
Verður fyrsta sýning nú um
helgina og síðan tvær aðrar
næstu helgar á eftir. Og síð-
an verður að vona að grund-
völlur fáizt fyrir áframhald-
andi sfcarf.
Sumum hefur virzt vera
farnar að versna myndirnar,
sem klúbburinn hefur fengið
og er það af eðlilegum ástæð-
um. Alltaf hefur verið valið
eingöngu úr myndurn Danska
kvikmyndasafnsins og auðvit
að teknar girnilegustu mynd-
irnar fyrstu árin. Nú hefur
Jíka rætzt úr um þetta, þar eð
Britiáh Film Institute mun
nú lána myndir. Það er sem-
sagt ánægjulegt að ekki skuli
falla niður starfsemi Filmíu i
vetur, þrátt fyrir húsnæðis-
erfiðleikana.
• Nýrrar rottuher-
ferðar þörf
Húsmóðir í úfchverfi skrif-
ar:
Mér finnst að það þyrfti að
gera einhverjar raðstafanir
gegn rottunum hér í Reykja-
vík. Þær virðast leika alls
staðar lausum hala og er þetta
meira áberandi f nýju hverf-
unum, því að þar er svo mikið
um byggingar og fólk of kæru
laust með að fylla upp í opin
holræsi. Nágrannar mínir
hafa sumir verið frekar kæru-
lausir og hafa rotturnar næst-
um gengið inn um dyrnar, ef
ekki hefur verið iitið vel eftir,
1 innkaupaferðum á morgn-
ana hefi ég heyrt margar
rottusögurnar. Hvernig væri
að taka aftur upp rottuher.
ferð eins og gert var hér um
árið? Og einnig að hafa strang
ara eftirlit með holræsum,
Það er ekki nóg að troða bara
bréfi i götin, eins og margir
gera.