Morgunblaðið - 15.12.1961, Blaðsíða 13

Föstudagur 15. des. 1961
MORGUNBLAÐIÐ
13
Tvískinnungur í stefnu Breta
eftir Dr. Conor Cruise OéBiien
ÞEGAR ég sagði upp stöðu
minni hjá Sameinuðu þjóð-
unum og hjá írsku utanríkis-
þjónustunni, átti það rætur
sínar að rekja til stefnu
brezku ríkisstjórnarinnar. —
I»essi stefna, eins og ég hef
kynnzt henni í reynd, hefur
verið sú, að styðja á alla
lund Katangastjórn, en jafn-
framt því að básúna nauð-
syn sameinaðs Kongó — í
því skyni að blekkja Banda-
ríkin og hrezku samveldis-
löndin í Afríku og Asíu.
Tfcr Alvarlegasta vixlsporið
Þessi tækifærisstefna, sem
hampar slagorðinu „samþýðing
- ©g samningsumleitanir", hefur
orðið til þess, að brezka ríkis-
stjórnin hefur sætt sig við sam-
þykktir í Öryggisráðinu sem
hún hefði annars beitt neitun-
arvaldi sínu gegn, ef heiðar-
leiki og hugrekki hefðu ráðið
gerðum hennar. Þegar hún
greiddi samþykktinni hinn 21.
febrúar 1960 atkvæði sitt, steig
brezka stjórnin alvarlegasta
víxlspor sitt gagnvart Samein-
uðu þjóðunum til þessa — og
er þá Súez-atkvæðið einnig haft
í huga.
f Þessi samþykkt fól Samein-
uðu þjóðunum að víkja burt og
flytja úr landi erlenda liðsfor-
ingja, sem voru — og eru enn,
í öðru dulargervi — meginstoð
stjórnar Tshombes. Til þess að
þetta erfiða og hættulega verk
mætti takast, þurftu hersveitir
SÞ ákveðinn og einiægan stuðn-
ing a.m.k. aðildarþjóða Öryggis-
ráðsins. Foringi hersveita SÞ
(McKeown hershöfðingi) hefur
nú skýrt frá því, að svo varð
ekki.
■ Samþykktin hinn 21. febrúar
var nánast bylting^rkennd og
dró margan dilk á eftir sér.
Enginn vissi þetta betur en
brezka ríkisstjórnin, og enginn
hafði jafnmikla andúð á slíkri
byltingu. Eigi að síður greiddu
Bretar samþykktinni atkvæði
sitt. v
★ Brezka stjórnin kjarklaus
Þetta frumhlaup varð til
þess, að ég bar ábyrgðina á
fyrstu hnökrunum, sem fram
komu á samþykktinni, 28. ágúst
— þegar meira en 200 málaliðs-
menn voru handteknir. Frá
i þeim degi reyndi brezka sendi-
! nefndin hjá SÞ að víkja mér úr
stöðu minni — og þetta studdu
í fleiri aðilar — sakir „fljót-
: færni“ minnar og „óskynsemi".
Nú hefur sú ósk þeirra rætzt.
Sá þrándur, sem var í götu
„samþýðingar“, er nú úr sög-
unni, eins og talsmaður brezku
stjórnafinnar komst að orði fyr-
Ir skemmstu, „leiðin til samn-
inga er nú opin“.
Nú berjast menn enn á ný í
Katanga, og meðan Bandaríkin
veita Sameinuðu þjóðunum
raunhæfa aðstoð sína, lætur
talsmaður brezku ríkisstjórnar-
tnnar sér það um munn fara, að
lausnin á Katangavandamálinu
fáist aldrei með því að beita
valdi.
Þessl yfirlýsing er, eins og
málum er háttað, bein sviksemi
við hermenn SÞ, sem hætta lífi
sínu, til þess að vinna að fram-
kvæmd þeirrar samþykktar, sem
brezku stjómina skorti kjark
til að vinna gegn.
Allir heiðvirðir menn, hvaða
Bugum sem þeir líta á Katanga-
málið, hljóta að vera þessu sam-
mála. Ef samþykktin samrýmd-
ist ekki stefnu stjórnar Hennar
Hátignar, á sú hin sama stjóm
ekki að gefa sendinefnd sinni
fyrirmæli um að greiða henni
atkvæði sitt. Ef samþykktirnar
samrýmast stefnu brezku stjórn-
arinnar (Samþykkt Öryggisráðs-
ins 21. febrúar) eða meinlausri
stefnu, sem brezka sendinefnd-
in hliðrar sér hjá að greiða at-
kvæði gegn (Samþykkt Örygg-
isráðsins 24. nóvember), þá
hlýtur Bretland, sem áþyrgur
meðlimur Öryggisráðsins, að
styðja á alla lund foringja SÞ
og hermenn þeirra, sem ein-
ungis eru að framfylgja sam-
þykktum Öryggisráðsins. Annað
gæti orðið til þess að veikja
málstað SÞ. Nú hafa Bretar
orðið til þess að rýra málstað
SÞ og stofna þeim í voða. Nú-
verandi ríkisstjórn í Bretlandi
ber þunga ábyrgð á þessu alvar
lega ástandi.
ic Málaliðsmennimir
eru enn í Katanga
Sagt er, að ekki hefði átt
að fjarlægja málaliðsmennina
með valdi; þetta ætti að gera
með samningaumleitunum, og
ekki skyldi beita valdi, fyrr en
„fokið væri í öll skjól“ hve-
nær sem það yrði — grund-
vallarákvörðun Öryggisráðsins
varðandi málaliðsmennina er nú
níu mánaða gömul.
En Tshombe hefur æ ofan í
æ lýst því yfir, að þar séu ekki
lengur neinir málaliðsmenn —
hann sé nú laus við þá alla.
Þess vegna er erfitt að skilja
forsendurnar fyrir því, að SÞ
geti samið við Tshombe um
brottflutning málaliðsmanna. Á
hinn bóginn þykist jafnvel
brezka stjórnin hvergi trúa
Tshombe, hvað þetta snertir.
Brezka gtjómin veit eins vel
og ég, að málaliðsmennirnir eru
þarna enn, og ekki er hægt að
flytja þá brott nema með valdi.
Með atkvæði sínu í Öryggisráð-
inu hefur stjórnin viðurkennt
valdbeitingu, og svo, þegar SÞ
neyðast til að beita valdi, rjúka
Bretar upp til handa og fóta og
fordæma valdbeitingu.
Allt þetta skiptir SÞ miklu
varðandi Kongó, og ætla mætti,
að þetta skipti einnig brezku
þjóðina miklú, ef henni er á
einhvern hátt annt um stjórn
sína. Þetta skiptir einnig
miklu hina indversku, írsku og
sænsku hermenn, sem stofna
lífi sínu í enn meiri hættu en
ella vegna tvöfeldni brezku
stjórnarinnar.
* Enginn kali í garð Breta
Þetta eru miklar opinberar
deilur. Hvað mál mitt snertir,
er það heldur veigalítið. Ég kýs
á engan hátt, að menn fari með
mig sem píslarvott og skipi mig
á ný í fyrri stöðu mína eða
annað því líkt. Ég finn ekki til
persónulegrar andúðar I garð
brezku stjórnarinnar né nokk-
urs annars.
Reyndar hef ég manna sízt
ástæðu til þess að sýna brezku
ríkisstjórninni eða brezkum
embættismönnum neinn kala,
því að ég hef ástæðu til að
ætla, að brezkir embættismenn
hafi einmitt tvívegis borgið lífi
mínu, óafvitandi auðvitað.
Ég var ekki í Elisabethville
hinn 28. nóvember, þegar menn,
sem töldu sig undirtyllur
Tshombes réðust inn í sam-
kvæmi, sem haldið var Thomas
Dodd, öldungadeildarþingmanni
frá Bandaríkjunum til heiðurs,
og léku grátt vini mína, Brian
Urquhart og George Ivan
Smith. Ég er sannfærður um, að
hefði ég verið í þessu sam-
kvæmi, væri ég nú ekki á lífi.
Ég hef verið kyhntur fyrir Kat-
angamönnum í útvarpi Tshombes
og blöðum, og sú hugmynd, sem
innfæddir gera sér um mig,
minnir á ógurlegt skrímsli.
Daglegar aðdróttanir Echo du
Katanga og Essor du Katanga
í minn garð, hlutu beinlínis að
hvetja menn til þess að myrða
mig. Það var þetta, sem brezki
talsmaðurinn átti við, þegar
hann sagði, að menn „skorti
traust“ í minn garð í Katanga.
Þessar undirtyllur Tshombes
hefðu því vafalaust gengið af
mér dauðum, ef þær hefðu náð
í mig — og líklega ekki flýtt
sér ýkjamikið. — Ástæðan til
þess, að ég var ekki í Elisabeth
ville umræddan dag, var sú, að
ég hafði verið kallaður til aðal-
stöðva SÞ í New York, fyrir
forgöngu brezka sendiherrans
hjá SÞ, Sir Patricks Dean.
ic Hinn dularfulli lávarður
Sá, sem öðru sinni bjargaði
lífi mínu var Lansdown
lávarður, aðalsmaður, sem ég
hef ekki heiðurinn af að
þekkja. Síðast, er hersveitir SÞ

Harðar ásakanir dr. Con-
or O’Cruise O’Brien, fyrr-
um aðalfulltrúa Samein-
uðu þjóðanna í Katanga,
á hendur brezku stjórn-
inni fyrir „tvöfeldni henn-
gagnvart aðgerðum
Katanga,
ar
samtakanna
hafa vakið mikla athygli,
sem kunnugt er. — Dr.
O’Brien hefur gert grein
fyrir afstöðu sinni í grein,
sem hann ritaði fyrir
brezka blaðið Observer,
og birtist greinin hér í
lauslegri þýðingu og eilít-
ið stytt.

fyrir aðalritaranum af miklum
fjálgleik.
Ég var um þetta leyti í Elisa-
bethville, og þær fregnir, sem
bárust frá Leopoldville voru
farnar að valda samstarfsmönnr
um mínum og mér miklum
heilabrotum. Enn er ótímabært
að segja hina undarlegu sögú
—eins og ég kann hana — af
því, sem kalla mætti fyrsta bar-
dagann í Katanga, og hvað olli
honum. Það mun koma að því.
Það verður að nægja að segja,
að okkur fannst hljóta að vera
um að ræða alvarlegan mis-
skilning milli okkar og Hamm-
arskjölds, þótt við gerðum okk-
ur ekki grein fyrir eðli þessa
misskilnings.
Það var miklu síðar, og langt
frá Elisabethville, sem ég komst
að því, mér til skelfingar,
hversu mikill sá misskilningur
hafði verið. Þegar bardagar
O’Brien hefir ekki aðeins beint
spjótum. sínum að Bretum.
Haim hefir einnig sakað.
Frakka um að vinna gegn SÞ
í Katanga, vegna eiginhags-
muna ýmissa hátt settra
manna, sem eigi hlut íl
Belgíska námafélaginu, erl
rekur hinar miklu koparnánv j
ur í Katanga. — Skopmyndj
[þessi er úr „New Statesman“j
í Lundúnum og sýnir hug-J
mynd skopteiknarans Vicky^
um það, hvernig „samstarf“j
Breta og Frakka (Macmillansj
og de Gaulle) við SÞ (O’-j
Brien) hefir verið . . .
börðust í Katanga, virðist
Lansdown lávarður hafa ver-
ið í Leopoldville — til þess að
aðstoða Hammarskjöld með því
að spyrja hann, hversu marga
fastameðlimi Öryggisráðsins
hann gæti leyft sér að móðga.
Lansdown lávarður, sem fór
til Kongó sem varautanríkis-
ráðherra, hafði tvennt á prjón-
unum, ef ekki meira. Eitt var,
að aðalritari SÞ skyldi fljúga
til Ndola í Norður-Ródesíu til
fundar við Tshombe, sem þá
storkaði Öryggisráðinu og her-
deildum SÞ. Annað var að
koma mér á kaldan klaka.
Þetta reyndi hann að predika
stóðu sem hæst, var það eina
ósk mín að fá að tala við
Hammarskjöld. En það hefði
ekki þótt sæma mér sem full-
trúa SÞ, að hverfa brott úr
Elisabethville, einmitt, þegar
bardagarnir voru ákafastir. Ég
hafði ekki hugmynd um Lans-
down lávarð, né veru hans í
Leopoldville. Við höfðum öðrum
hnöppum að hneppa í Elisabeth
ville um þetta leyti.
Eitt var það, sem olli okkur
áhyggjum, en það var, að þot-
urnar, sem koma áttu frá Eþí-
ópíu, höfðu ekki komið fram.
Við komumst síðar að því, að
þær höfðu verið kyrrsettar í
Entebbe í Uganda, þar sem ny-
lendustjórnin taldi ýmisleg
tæknileg vandkvæði á því að
hleypa þeim úr landi.
Annað það, sem okkur var
ofarlega 1 huga, voru örlög
írsku herdeildarinnar í Jadot-
ville. Við höfðum orðið, fyrir
þrábeiðni belgísku, frönsku og
brezku ræðismannanna í Elisa-
bethville, að stofna þessari her-
deild í bráða hættu, vegna þess,
að Jadotville er í nágrenni
Shinkolowbe, þar sem hersveit-
ir Katangastjórnar höfðu aðset-
ur sitt — um 2.000 manna lið,
allvel þjálfað.
Evrópskir íbúar Jadotville,
sem ekki voru í neinni hættu,
höfðu tekið á móti verndurum
sínum með ókvæðisorðum, háðs-
yrðum og hnútum og höfðu
gert sitt til þess að egna
Afríkubúana gegn írunum. Her-
deildin var nú yfirbuguð af
ofurefli liðs.
it Undarleg fyrirmæli
Enn eitt, sem olli okkur á-
hyggjum, var hið furðulega ráð-
leysi og hik, sem lesa mátti úr
skeytum frá Leopoldville — og
stakk það sannarlega í stúf við
það, sem áður hafði verið. Það
var ekki einungis, að reynt væri
að draga úr okkur kjarkinn,
heldur fékk allt, sem bar nokk-
um keim af frumkvæði af okk-
ar hálfu, neikvætt svar.
Ég vissi, að allt það, sem við
höfðum gert, var á allan máta
samkvæmt fyrirmælum frá
bækistöðvum SÞ í Leopoldville,
og ég vissi, að Hámmarskjöld
var harður í hom að taka, ef
einhver fór ekki í einu og öllu
eftir fyrirmælum yfirboðara
sinna, og einmitt þess • vegna
skildi ég ekki dræmnina í
skeytunum. Sama má segja um
samstarfsmenn mína, bæði í
hernum og utan, sem þá vissu
það, sem ég vissi. Einmitt þess
vegna skildi ég engan veginn
afstöðu Hammarskjölds. Mér
var þá alls ekki rótt innan-
brjósts, en um það leyti réð
Tshombe lögum og lofum í
lofti. Þotur okkar voru enn í
Entebbe.
Ég er ekki viss um, hvort það