Morgunblaðið - 11.01.1962, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 11. jan. 1962
SJÁVARÚTVEQUR
G><3 S IGLlN G A R.

A að leggja niður
togaroútgerðina?
eftir Halldór Jónsson
Í>ESSI fyrirsögn er á forystu-
’rein í þýzka fiskveiðitímarit-
inu A F Z, nú um áramótin.
Og getur hún alveg eins átt við
hér. Þar er ýtarlega raett frá
ýmsum hliðum, um erfiðleika
togaraútgerðar í Þýzkalandi um
þessar mundir, m.a. til þess vís-
að að slík útgerð njóti stuðnings
frá ríkinu, bæði í Bretlandi og
á íslandi. En þrátt fyrir þá erf-
iðleika, sem að þessum atvinnu-
vegi steðji nú í Þýzkalandi, er
niðurstaða greinarinnar sú, að
ekki komi til mála annað, en
viðhalda þessum mikilsverða
atvinnuvegi, en til þess þurfi
eins og stendur, a.m.k. bráða-
birgðastuðning af hálfu hins
opinbera sem hafi fram að
þessu, þráast gegn öllum slíkum
aðgerðum, nema að mjög tak-
mörkuðu leyti.
Rétt er að leiðrétta það strax,
að íslenzka togaraútgerðin nýt-
ur nú einskis ríkisstyrks, en
geta má þess, að henni er gert
að greiða 6% af aflatekjum,
upp í áfallnar ríkisábyrgðir o.
fl., sem verkar þannig, að 5—6
skip yrðu að greiða 500 þús. til
1 millj. króna af rekstrarfé
sínu, en 20—25 skip yrðu að
skrá svipaða upphæð hjá sér
sem rekstrartap, án þess að
geta greitt nokkuð af eigin
rammleik. Brezkir togarar
munu hafa 17 stpd. í ríkisstyrk
á rekstrardag.
Togaraútgerð Þjóðverja er
ekki nema örlítið brot, í þjóð-
arframleiðslu þeirra, og um
beinar erlendar gjaldeyristekj-
ru: af henni er varla að ræða.
En á íslandi er það staðreynd,
að togaraútgerð landsins hefur
staðið undir helming hráefnis,
fiskafla, móti bátaútveginum til
allrar gjaldeyrisöflunar þjóðar-
innar. Og þó heyrast nú hér á
landi ábyrgðarlausar raddir um,
▼egna erfiðleika í þessum
rekstri, að leggja verði niður
togaraútgerðina, og um mörg
undanfarin ár beinlínis að því
stefnt í blindni, að koma henni
á kaldan klaka.
Þegar sleppt er öllum ófrjó-
um sparðatíningi um aukaat-
riði, má fullyrða að rekstrar-
vandræði togaraútgerðarinnar í
heild, séu í meginatriðum sprott
iin af því, hve hún hefur á tmd-
anförnum árum verið látin búa
við lágt verð, á þeim fiski sem
lagður er hér á land. Það sem
haldið hefur í henni líftórunni
fram að þessu er, hve aflaaf-
köstin hafa verið mikil, og að
rekstrarkostnaður hefur ávallt
verið margfallt lægri pr. afla-
kíló, heldur en gerist hjá ná-
grannaþjóðum okkar.
í Þýzkalandi er talið, að
rekstrarkostnaður togara þeirra
hafi verið um 28 til 29 pfenn-
ingar á pund, en það samsvarar
um 5,60 til 5,80 ísl. kr. á hvert
kíló. I Englandi mun rekstraf-
kostnaður véra mjög hliðstæður
eða um 5,50 til 6,00 ísl kr. pr.
kíló. Ekki munu vera nákvæm-
ar tölur um rekstrarkostnað ís-
lenzkrar togaraútgerðar á sl.
ári, en ætla mætti, miðað við
3,500 tonna afla og öllu landað
heima, að hann hefði verið um
3,50 til 4,00 kr. pr. aflakíló.
Fyrir nokkru var rætt á opin-
berum vettvangi um 19 milljón
króna taprekstur Bæjarútgerðar
Hafnarfjarðar (1960) og látið að
því liggja, að slíkt stafaði af
rekstrarfyrirkomulagi og skipu-
lagsskorti þeirra sem stjórnuðu
rekstrinum. Á sama tíma lágu
fyrir rekstrarreikningar stærsta
togaraútgerðarfyrirtækis lands-
ins í opinberum rekstri. Það
fyrirtæki á eins og hitt, allan
sinn fisk sjálft og stórar og
myndarlegar fiskvinnslustöðvar.
Allt skilaði eðlilegri afkomu í
landi, en rekstrarreikningar
sýndu 14 millj. króna tap á tog-
urunum.
í Akureyrarblöðum var skýrt
frá niðurstöðum rekstrarreikn-
inga Útgerðarfélags Akureyr-
inga hf. (1960). Þar kom fram
sama fyrirbærið, fiskvinnslu-
stöðvar fyrirtækisins báru allan
sinn kostnað með sóma og
greiddu hverjum sitt, en 5 tog-
arar sama fyrirtækis höfðu tap-
að 15,5 millj. króna.
Þegar um eitt og sama fyrir-
tækið er að ræða í öllum
hringnum, væri eðlilegast, að
deila rekstrartapinu í megin-
atriðum niður á umsetningu
hverrar rekstrardeildar fyrir
sig. Þá myndi hið raunverulega
koma í ljós, að minnsta rekstr-
artapið væri á togurunum, en
mesta rekstrartapið á fyrirtækj-
unum í landi. Út frá þeim stað-
reyndum væri svo hægt að
hefja skipulagsbundnar umbæt-
ur í rekstrinum.
Það hlýtur því að vera held-
ur „billeg“ rökfærsla um svo
alvöruþrungið mál, að taprekst-
ur togaranna sé afleiðing af
skipulagsskorti forráðamanna
þeirra, þegar sömu menn sýna
tvímælalausa skipulagshæfileika
við stjórn fyrirtækjanna í landi.
Orsakanna verður þess vegna að
leita á öðrum vettvangi. - /
Á sl. ári (1961) hafa um 10
af 40 togurum landsins legið
aðgerðarlausir, en rekstur
þeirra sokkínn í skuldafen og
greiðsluþrot. Hinir 30 hafa
þraukað meira eða minna allt
árið, þrátt fyrir takmarkaðan
fiskafla, en barist um að not-
færa sér þann takmarkaða lönd
unarkvóta, sem gefizt hefur í
Englandi og Þýzkalandi, en þess
á milli neyðzt til þess að landa
hér heima.
Útkoman hefur orðið sú, að
þeir sem hafa náð flestum afla-
sölum erlendis með góðan fisk,
þrauka nokkurn veginn með
sæmilega afkomu, þrátt fyrir
það fjárhagstjón sem þeir hafa
orðið fyrir af heimalöndunum.
En þeir sem hafa náð fæstum
sölum erlendis, en landað flest-
um veiðiférðum heima, eru tví-
mælalaust með milljóna tap-
rekstur, með því fiskverði sem
þeim er skammtað úr hnefa hér
lendis. Það er því í meginatrið-
um sama fyrirbærið eins og
verið hefur sl. 10 til 12 ár, fisk-
verðið sem veldur vandkvæð-
um togaranna. En síðustu tvö ár
hafa erfiðleikar hennar enn
vaxið, með rýrari aflamagni, ’en
tiltölulega svipuðu fiskverði,
sem miðað er við mokafla á
skipunum upp til hópa.
Þetta vandræðaástand hefir
ekki aðeins bitnað fjárhagslega
á útgerðinni, heldur einnig leitt
til þess, að hún hefir ekki staðist
samkeppni við aðrar atvinnu-
greinar um launakjör starfsfólks.
Það er almennt vitað, að launa-
tekjur skipverja á togurunum,
af þeim afla sem lagður er hér
Lœknisráö vikunnar
Practicus ritar um.
DR. JOHN T. SCALES, brezk-
ur skurðlæknir, hefur í sam-
vinnu við verkfræðinga
Hovercraft félagsins fundið
upp allnýstárlegt sjúkrarúm,
en í því á sjúklingurinn að
svifa á loftpúða. Má með
sanni segja, að tæki þetta sé
ágætt dæmi um árangur þann,
sem orðið getur af samvinnu
tveggja óskyldra vísinda-
greina.
Dr. Scales segir frá tæki
þessu í Lancet fyrir skömmu.
Honum datt eitt sinn í hug,
að ef til vill mætti láta þá
sjúklinga, sem ebki þola
snertinguna við rúm sitt, t. d.
lamað fólk með legusár og þá,
sem hafa stór brunasár á bol,
hvíla á loftpúða.
í fyrstu prófaði hann fínt
net, sem tiltölulega litlu
magni af lofti var dælt í gegn
um undir nokkuð háum þrýst
ingi. Árangurinn varð ekki
sem skyldi. Um leið og hinn
liggjandi lyftist frá rúminu
féll þrýstingurinn, og maður-
inn um leið. Sveiflur þessar
voru afar tíðar og að sama
skapi óþægilegar.
Þá fór dr. Scalés að hugsa
um að nota meira loftmagn
og lægri þrýsting .Þá leitaði
hann samvinnu við verkfræð
á land, eru einhver þau aumustu,
sem almennt þekkist í landinu,
miðað við stöðuga atvinnu og til-
svarandi vinnutíma.
Ýmsir fiskeigendur eru því
farnir að hugleiða /það mjög al-
varlega, að koma á samtökum
milli fiskeigenda, þ. e. útgerðar-
roanna einstákra fiskiskipa og
sjómanna á smærri og stærri
skipum, um að stofna hér á landi
til frjálsrar fisksölu á opnum
markaði, eins og tíðkast erlend-
ig, Vísir að slíku er nú þegar í
framkvæmd, samanber sölu á
stórufsa utan vertíða, og hefir
togurunum heldur en bátunum,
sem nam miljónatugum að verð-
mæti.
í öðru lagi hinn stórfelldi verð-
mismunur á aflaverðmæti tog-
aranna, eftir því hvort landað er
heima eða erlendis.
Af þeim 30 togurum sem gerð-
ir voru út árið 1961, voru 15 sem
stunduðu samfellt ísfiskveiðar
allt árið, en nokkrir þeirra gerðu
einnig saltfisktúr heima eða i
Esbjerg. Þegar tekið er saman
yfirlit yfir isfisksölur þessara
reynzt vel, fyrir þá sem afla anlagt í tonnum og milljónum
fisksins. króna, kemur þetta j ljós:
millj. meðalverð
tonn ísl. kr. pr. kg.
Landað í Englandi .... 5,853 50,1 8,56
— - Þýzkalandi ., 5.873 47,5 8,12
— á íslandi 22,313 60,2 2,70
Það er raunverulega engin Eitt af þessum 15 skipum er
skynsemi í því, að meginþungi bv. Fylkir, sem mun sennilega
allrar fjárfestingar fiskvinnslu- vera iheð hæstu aflatekjur ís-
stöðva í landi og allur kostnaður lenzkra togara árið 1961. Auk
þeirra hverju nafni sem nefnist,
ásamt ríflegum afskriftum, skuli
allt vera framkvæmt á kostnað
þeirra, sem færa þeim fiskinn að
landi og koma fram í ónógu fisk-
verði.
Ef vinnslústöðvarnar geta ekki
skipul-agt starfsemi sína þannig,
að þær geti greitt kostnaðarverð
fyrir fiskinn, verður að gera eitt
af tvennu. Annaðhvort að tak-
marka uppbyggingu fiskvinnslu-
stöðva eða veita þeim langtíma
lán eða jafnvel „styrki“. Takist
þetta hvorugt, verður að bíta í
það súra epli, að viðurkenna, að
við höfum ekki fjárhagslegt bol-
magn til þess að vinna okkar
eigin fiskafurðir, nema að mjög
takmörkuðu leyti.
• Það er einkum tvennt sem
bendir ótvírætt til þess, að fisk-
verkunarstöðvar í landi, séu ekki
samkeppnisfærar við hliðstæð
fyrirtæki erlendis, sem styðj-
ast þó í meginatriðum við sama
markaðsverð.
í fyrsta lagi, að þær fá marg-
falt ódýrari fisk til vinnslu, bæði
af vélbátum og togurum, heldur
en nokkurs staðar þekkist ann-
arsstaðar í Evrópu. Og á 10 ára
tímabilinu framúndir 1959 fengu
þær talsvert ódýrari fisk frá
saltfisklöndunar í Esbjerg land-
aði skipið 1243 tonnum af ísuð-
uð fiski í heimaihöfn og mun afla
verðmætið vera sem næst um
3,3 milljónir króna. En fyrir 1210
tonn af ísuðum fiski sem landað
var í Englandi og Þýzkalandi
varð aflaverðmætið 10 milljónir
króna.
_Ef allir þessir 15 togarar hefðu
landað heima, aflanum sem var
landað erlendis og við það bætt
50% meiri afla, vegna tímans
sem sparást frá siglingum til
fiskveiða, hefðu þeir landað
17,586 tonnum og fengið Þrir
það 47,5 milljónir króna. Þeir
hefðu því orðið 50 mil1' - -n
króna fátækari, þrátt fyrir þetta
mikla fiskmagn og skipverjar
þeirra fengið ca. 15 milljón kr.
lægri launatekjur. sem hefði
verkað beint á lífskjör fjöl-
skyldna þeirra manna, sem fást
við að stunda sjómennsku á tog-
urunum.
Núverandi ríkisstjórn hefir á
margan hátt snúist rösklega til
lausnar ýmsum erfiðum þáttum
fjármála þjóðarinnar, og það
liggur nú fyrir henni, að leysa
þann vanda, sem búið er á und-
anförnum árum, að koma tog-
Framhald á bls. 9.
Svífandi
sjúklingar
inga Hovercnaft félagsinfi
(flestir munu minnast Hover-
crafts, farartækisins, sem ek-
ur láð og lög á loftpúða), en
það tæki byggist einmitt á
því, að halda má bungum hlut
svífandi á loftpúða, sem er
innibyrgður af loft-„vegg“,
þ. e. a. s. lóðréttum blæstri
á alla vegu. Árangur þeirrar
samvinnu varð hið kynlega
tæki, sem sjá má á meðfylgj-
andi myndum.
Tólf stútar, %x6 þumlung-
ar að stærð, sem raðað er í
rétthyrning, halda við bæði
púða og vegg. Til þess eru not
aðir 33 lítrar af lofti á mín-
útu, og er þrýstingur þess um
45 g á fersentimetra.
Enn sem komið er hafa ein-
ungis frumtilraunir verið gerð
ar með tækið, og eru notuð
svín með svipaðan skrokk-
þunga og maður til þeirra.
Svínin hafa svifið óaðfinnan-
lega. Reynt hefur verið að
gera stór fleiður á svínin, og
hafa þau gróið bæði fljótt og
vel og ekki borið á, að sýkl-
ar hafi komizt í sárin.
í upphafi var óttast, að
þessi mikli loftstraumur
myndi valda allt of hraðri og
mikilli kælingu á sjúklingn-
um og einnig að loftþrýsting-
urinn myndi orsaka vefja-
skemmdir, en hvorugt hefur
sýnt sig.
Dr. Scales telur tækið hafa
ýmsa kosti. Sórin þorna á
klukkustund og því verður
lítið tap á líkamsvökva út um
þau, loftstraumurinn ver sár-
in fyrir sýklum og ekki þarf
að óttast legusár.
Tækið tilbúið til notkunar
Svínið flýgur