Morgunblaðið - 21.01.1962, Blaðsíða 10

10
MORCVNBLAÐIB
Sunnudagur 21. jan. 1962

/
** ** ***** ■»“ —1 ^.>■. “»■ -i*^- • r*r—
ANDERS FRANZÉN,
eldsneytisverkfræðingur
sænska sjóhersins, átti
hugmyndina að björgun
Vasa, fann skipið og átti
mestan þátt í að koma
því á flot. Hann skrifaði
um þennan ævintýralega
fornleifafund í janúar-
hefti „National Geograp-
hic“ og birtist hér ágrip
af grein hans.
Þetta er mikilfenglegt augna
blik, sunnudagssíðdegi og
ljómandi veður í ágúst 1628.
Urmull áhorfenda á hafnar-
bakkanum framan við kon-
ungshöllina í Stokkhólmi eru
að hrópa árnaðarkveðjur. Köll
in verða að þúsundföldu húrra
'hrópi, þegar sjómennirnir
sleppa landfestum og varpa
glæstasta stríðsskipi landsins
fram á höfnina. Marga mánuði
hgfur tekið að ferðbúa skipið
og Vasa — skírð eftir konungs
ættinni — er að leggja af stað
í jómfrúferðina.
Svíar eiga nú í styrjöld, sem
seinna verður nefnd Þrjátíu
ára stríðið, og bjóða því þenn-
an 1400 tonna, vopnaða gallí-
Risastórt fallstykki, sem tekiS
var úr flakinu. Kúlan var 12
kg. Á henni er skjaldarmerki
Vasa-aettarinnar og upphafs-
stafir Gústafs U Adolfs.
ón velkominn í flotann.
Stafnmyndin á Vasa, gullið
ljón, urrar víghreift, og 64
glampandi bronsfallstykki
munu rymja viðeigandi svar
við hótun Þýzkalandskeisara
um að ráðast inn í Skand-
inavíu.
Hásetarnir eru hæst í reiðan
um að leysa léttustu segl-
in og Vasa sigur frá. Loks er
þessi dýri sýnisgripur konung
lega sænska sjóhersins orðinn
lifandi skip.
Áhorfendur reka upp ösk-
ur, er þeir líta fallstykkin
ygla sig út um tvöfalda röð
skotaugna. Fyrir hverju skot-
auga er hleri og þegar honum
er slegið upp má líta gullinn
gapandi ljóns haus á blóðrauð
um grunni, sem ætlað er það
hlutverk að slá óvinina skelf-
ingu.
Hið mikla stríðsskip líður
léttilega af stað er suðvestan
andvarinn fyllir framsiglu-
toppsegl, stórsiglutoppsegl,
fokku og messan, aðeins lítinn
hluta af seglbreiðum skipsins.
Frumstæð köfunarklukka
gerði björgunarmönnum
á 17. öld m.ögulegt að ná
upp 53 af 64 fallstykkjum
skipsins. Kafarinn stóð á
palli, sem hékk neðan í
klukkunni, og andaði að
sér lofti, sem dælt var i
efri enda klukkunnar,
meðan hann krækti í fall-
stykkin. Viðbótarloft var
í tunnu, sem flaut með.
Tæpa sjómílu frá hafnar-
bakanum undan Beckholmen
gárar vindviða höfnina. Þetta
er ekki nema gola, en Vasa
hallar sér á bakborð. Furðu
lostnir menn standa af sér
hallann og bíða eftir að skip-
ið rétti sig. í stað bess hallast
það meir og liggur þannig
eins og skutlaður hvalur. Erik
Jönsson, yfirforingi, sér strax
hvað í vændum er. Hann þýt-
ur niður og skipar byssulið-
unum að draga fallstykkin yf-
ir á kulborða til að reyna að
réttá skipið af. En það er of
seint. Sjórinn fossar inn um
neðri skotaugun, sem höfð
voru opin meðan á hafnarsigl-
ingunni stæði. Stolt f lota
Gústafs II Adolfs liggur á
möstrunum með blaktandi
veifum. Það sekkur eins og
steinn, húrrahróp þúsundanna
í landi kafna.
Smáfleytur þyrpast að til að
taka upp buslandi áhöfn Vasa.
Um borð voru 133 sjóliðar,
börn þeirra og konur, sem
eiga að fara í land skömmu
síðar, og allt að 300 hermenn.
Þrátt fyrir erfiði björgunar-
mannanna, glatast 50 manns-
líf.
★ Svartur eikartappi
visaði veginn
Á jafngóðum ágústdegi
1956 sat ég einn i vélbát innan
um iðandi umferðina á Stokk-
hólmshöfn og stundin var ekki
síður mikilfengleg.
f hendinni hélt ég á tæki,
sem ég sjálfur hafði fundið
upp: botnlagakanna. Þessi
stálsívalningur vegur 3 kíló-
grömm og líkist flugvéla-
sprengju, með beittum, holum
bor á endanum. Oft var ég
búinn að dýfa honum í. án
þess að fá annað en sýnis-
horn af leðju og rusli úr botni
hafnarinnar. sem þarna er á
110 feta dýpi. f þetta skipti
kom ólíkur hlutur upp: tappi
úr svartri, þéttri eik. Eik
þarfnast að minnsta kosti 100
ára legu í þessu vatni til að
verða svört. Aðeins stærstu og
mikilvægustu skip á 16. og 17.
öld voru smíðuð úr þessum
dýra við. Ég hlaut að hafa
fundið bút úr fyrnastóru og
gömlu skipi. Hann gat vart
verið úr öðru en Vasa.
Þessi vatnssósa eikartaopi
leiddi af sér björgun elzta
skips í 'heimi. sem enn hangir
saman og þekkt er nafn á með
fullri vissu.
* + *
Ég hafði lifað aðra eftir-
minnilega daga í hinni löngu
leit minni að Vasa. Daginn
sem ég komst að þvi að trjá-
maðkar þrífast ekki í köldu,
saltlitlu vatni Eystrasaltsins,
daginn sem ég rakst á gulnað
skjal með nákvæmri staðar-
ákvörðun á Vasa-slysinu, dag-
inn sem kafari tilkynnti að
hann væri að klifra upp timb-
.... . . X , . -I. ..
I þurrkvi á Beekholmen bíSur Vasa eftlr að verða endur-
byggt. Síðar mun verða byggt safnhús úr steinsteypu og
gleri yfir skipið.
Stolt sænska flotans, Vasa, létti seglum í jómfrúferð sinni
10. ágúst 1628.
urvegg, sennilega síðuna á
Vasa ....
Ég hef haft áhuga á sokkn-
um skipum siðan um 1920, og
hafði heitið mér þvi að ég
skyldi finna og bjarga éin-
hverjum slíkum, ef ég yrði
nokkru sinni rikur. En köfun
var hryllilega dýr. Ég fagnaði
mjög þegar froskmannaútbún
•aður kom til sögunnar eftir
seinni heimsstyrjöldina, og þá
tók ég að rannsaka sjóferða-
sögu Evrópu af miklum krafti.
Ég sá brátt, að hin stóru,
íburðarmiklu herskip 16. og
17. aldar voru forvitnilegasta
rannsóknarefnið. Ef eitthvað
fyndist af þeim að gagni,
myndi það fylla eyðuna í
skipaminjum milli víkinga-
skipanna og Victory, skips
Nelsons, sem enn er { góðu
ástandi, eftir að hafa verið
endúrbyggt nokkrum sinnum.
Brátt hafði ég lista yfir 50
skip, sem vitað var um að
sokkið hefðu undan austur-
strönd Svíþjóðar. Af þessum
taldi ég um 12 koma til greina,
þar á meðal Vasa. En þá sá
ég ekki að það væri verðmæt-
ast þeirra allra. Ég byrjaði að
athuga Riksapplet. sem sökk
í Dalarö 1676, en það hafði
legið á grunnu vatni og var
brotið í spón. Ég var nú orð-
inn sannfærður um að ætti
mér að takast að ná upp heil-
um skipsskrokk, yrði hann að
ligja á meira dýpi. Vasa virt-
ist fullnægja þessum skilyrð-
um.
★ Fyrri
björgunartilraunir
í janúar 1625 skipaði
Gústaf II Adolf yfirskipasmið
sínum að smíða 4 ný herskip.
Þau voru smiðuð í skipasmiða
stöð flotans, þar sem Grand
Hotel er nú. Hið stærsta þess-
ara skipa átti að bera hið kon-
unglega nafn Vasa, og verða
flaggskip heimaflotans. Bygg-
ingarlag þess átti að vera svip-
Framh. á bls. 23
Ljónshöfuð, skorið út úr lindi-
tré, var gallíóns-mynd á> Vasa.

Vofa úr djúpunum