Morgunblaðið - 21.06.1962, Blaðsíða 8

8
MORGVNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 21. júní 1962
Ég er gamli tíminn
segir Guðrun Jóhannsdóttir frd Brautax-
holti, sem er sjötug í dag
— LÍF MITT hefur verið blátt
áfram og hversdagslegt, sagði
frú Guðrún Jóhannsdóttir, skáld
Ikona frá Brautarholti, þegar
blaðamaður Morgunblaðsins sótti
hana heim nokkrum dögum áður
en hún fyllti sjöunda tuginn. Við
sitjum í stofu frú Guðrúnar að
Grundargerði 4, þar sem bland-
ast saman gamlir og nýir munir
á skermmitilegan hátt.
— Stofan er orðin hálf af-
strakt", sagði Guðrún og hló við.
— Þó ég sé gamaldags í hugsun
hef ég gaman að mörgu nýju,
jafnvel kengbognum vösum og
heygluðum bökkum, sem stofu-
Skrauti. En persónulega finnst
mér mest list í því sem er eðli-
legt, þó ég viðunkenni að huig-
myndarflugið í nútíma list getur
skapað nýjar og skemmtilegar
hugmyndir.
Og sem við sitjum þarna í sól-
bjartri stofunni og hlustum á
kurrið á þakskegginu, segir Guð
rún mér frá æskudögum sínurn.
Hún er fædd og uppalin í Sveina
tungu í Norðurárdal í Borgar-
firði, dóttir hjónanna Jóhanns
Eyjólfssonar og konu hans Ingi-
bjargar Sigurðardóttur, sem bæði
eru borgfirzkar ættar. Sagði Guð
rún að hún hefði mótazt mikið
af þeim tíma og hugsunarhætti,
sem þá var ríkjandi, bæði hvað
snertir trúrækni og bænraekni og
vildi hún sízt af öllu missa af
barnstrúnni. Heimilið var stórt
og þau systkinin lærðu snernma
að vinna við hvað sem var, bæði
úti og inni.
KVÖLDVÖKURNAR.
— Það sem ég tel hafa mikið
gildi fyrir heimilislífið á þeim
tíma sem ég ólst upp á, hélt frú
Guðrún áfram, voru kvöldvök-
urnar, sem voru á vetrarkvöld-
um. Ég hef lýst þessum bvöld-
stundum í þulu, sem ég orti fyrir
Norræn jól, þannig:
lát ég yfir liðna tið,
ljómar endurminning blíð,
fönnin hylur fjailahlið,
frostrósirnar glugga.
Þó að úti andi svalt,
og ýmsum finnist veðrið kalt,
húsið inni er hitað allt —
hvergi ber á skugga,
enginn fyrir angri virðlst ugga.
Systkin mörg og samrýmd þá
syngja i rökkri og kveðast á,
gefa skip og gjarnan má
gátu þunga leysa —
Það ef tekst ei, þykir vera hnelsa
Kvöldvakan er kannske bezt
hv«r og einn að vinnu sezt,
starfið eykur yndi mest,
yfirleitt á flestum sést,
en háleitast við hug er fest,
hvenær byrjar lestur —
hvenær byrjar æfintýra lestur?
Sagðar eru sögurnar
sungnar gamanvísurnar,
með raddbreytingum rimurnar
raulaðar til skemmtunar.
Enginn veit hvað vökurnar
verða stundum langar,
gleymist tíð, er gleði hugann fangar.
Mér þótti miður að kvöldvök-
umar skyldu leggjast niður, þeg
ar við fluttumst að Brautarholti
á Kjalarnesi árið 1915, en tím-
arnir höfðu breytzt.
— Þú giftist fljótlega eftir að
þú fluttist suður?
Heillaóskir á
þjóðliátíðardegi
1 TILEFNI þjóðhátíðarinnar
bárust utanríkisráðherra heilla-
óskaskeyti frá utanríkisráðherra
Brasilíu, herra Santiago Dantas,
utanríkisráðherra ísraels, frú
Goldu Meir, og utanríkisráð-
herra Kóreu, herra Chi Cuk-
shin, ennfremur frá sendiherr-
um Finnlands, Portúgals og
Spánar, sem aðsetur hafa í
ósló og frá ræðismanni íslands
í Genf. (Frá utanríkisráðuneyt-
inu)
— Já, ég giftist 1919 Berg-
sveini Jónssyni, sem verið hefur
umsjónarmaður Sundlhallarinnar
frá því hún tók til starfa, en
var áður kaupmaður. Við höfum
alltaf haft það gott, en þó hafa
aldrei nein ósköp verið í kring-
um okkur. Við eignuðumst þrjár
dætur, Guðrúnu, Guðbjörgu og
Ingibjörgu, sem allar hafa gifzt
vel og eigum við nú sex barna-
börn. Elztu dióttur okkar misst-
um við 24 ára garnla, en dóttir
hennar, Steinunn, hefur verið
hjá okkur síðan.
SEX BÆKUR.
•— Hvað hefurðu gefið út marg
ar bækur, Guðrún?
— Þær eru sex, tvær þúlu-
bækur, tvær ljóðabækur og tvær
barnabækur. F'yrsta bók mín var
prentuð árið 1927 og voru í henni
tvær þulur.
— Hvenær ortir þú þitt fyrsta
ljóð?
— Ég var býsna ung, þegar ég
hnoðaði saman fyrstu vísunum,
en ég var orðinn 16 eða 17 ára
gömul, þegar fyrstu samfelldu
vísurnar urðu til.
— Öll ljóð þín eru rímuð?
— Já, ég er gamli tíminn og
reyni eklki að ná þeim nýja. Ég
viðurkenni fúslega að ég hef
gaman af að lesa fallegar grein-
ar i óbundnu máli, það var kall-
að brot í mínu ungdæmi. Mér
finnst rímleysan ekki vera neitt
annað en brot, en það getur ver
ið gaman að því þegar það hef-
ur einhvern boðskap að bera.
★
— Hefurðu einihver afskipti
haft af opinberum störfum?
— Lítið sem ekkert. Og ég er
í engu félagi, hef ekki einu sinni
gengið í mitt pólitíska félag. Ég
hef alltaf tekið skyldur mínar
við heimilið svo alvarlega að
lítill tími hefur verið afgangs.
— En þú hefur flutt mörg er-
indi í útvarp?
— Já, ég hef oft verið beðin
að flytja erindi í útvarp og einn-
ig að taka til máls undir ýmsum
kringumstæðum. Ég man nú ekki
upp á hár hvar né hvað ég hef
lesið upp, því ég skrifa ekki dag
bók.
— Hefur þér aldrei dottið í
hug að skrifa ævisögu?
— Nei, það hefur mér aldrei
dottið í hug. Það er ekki hægt
að skrifa ævisögu og draga ekk-
ert undan, þannig að særa ekki
einhvern. Og ef sannleikurinn
allur er ekki sagður verður ævi-
sagan lítilfjörleg.
— Þú ert þá ekkert hrifin af
ævisögum þeim, sem nú eru gefn
ar út í stríðum straumum?
— Jú, einmitt, ég er mjög hrif
in af þeim og þykir gaman og
lærdómsríkt að lesa þær. Og ég
trúi öllu sem í þeim stendur.
— Hvað viltu segja meira um
þig eða þínar aðstæður?
— Ég vil taka það fram, að
ég tek ekkert fram yfir mitt
heimili, þar uni ég við mín störf
og þar á ég líka beztu tómstund-
irnar. Ég hef líka verið svo lán
söm að kynnast góðu fólki og
hefur verið mikil uppfylling í
því að eiga samverustundir og
viðræður við það.
SÍÐASTA LJÓÐIÐ. '
Áður en við kveðjum Guðrún
Jóhannsdóttur frá Brautarholti
með árnaðaróskum á afmælis
daginn, sýnir hún okkur sein-
asta kvæðið sem hún orti og
birtist í Kvennablaðinu ekki alls
fyrir löngu. Fengum við leyfi
til að birta það með viðtalinu.
Kvæðið heitir „Draumsjón" og
er svohljóðandi:
Á sóUieitum sumardegi
seiðir mig dulin þrá,
vonunum gefast vængir
og vegir um loftin blá.
Huganum verður hlýrra,
hjartanu þreytta rótt,
dagurinn dýrðarbjartur
og dásamleg vökunótt.
Allt verður yndislegra,
andar hinn ljúfi blær.
Mosinn á hrauni hrjúfu
hlýlega af mildi grær.
Blágresið brekkuna skreytir
og bernskudalurinn minn
brosir mér blíðlega móti
og býður mér faðminn sinn.
Nú á ég aftur mitt óðal
og æskunnar vonaland.
Ég kem til að knýta að nýju
kærleikans tryggðaband.
Og þó ég ei öðlist aftur
æskunnar draumavor
get ég á gömlum slóðum
gengið mín hinztu spor.

Varsjá endurreíst
Sýning í bogasaSnum

Á LAUGARDAGINN var opn-
uð sýning í bogasalnum í Þjóð-
minjasafninu, sem ber nafnið
„Varsjá 1945—1961“. Eins og
skilja má á nafninu, fjallar sýn
ingin um endurreisn Vþrsjár-
borgar eftir síðari heimsstyrj-
öld. Sá háttur er hafður á, að
tvær og tvær ljósmyndir hanga
saman; sú efri sýnir borgar-
hluta, götu eða hús, eða réttara
sagt: húsarústir, í stríðslok, en
hin neðri sama umhverfi árið
1961.
Fáar borgir voru verr leikn-
ar I þessum hildarleik en Var-
sjá, og þótt myndirnar séu
fremur fáar, gefa þær skoðand-
anum raunsanna lýsingu á því,
hve borgin var hryllilega leik-
in. Heil borgarhverfi voru jöfn
uð við jörðu, og um fjórð-
ungur borgarbúa, sem voru
1.289.000 árið 1939, var ekki
lengur á lífi. Þar af létust
250.000 í uppreisninni í lok
stríðsins. Eina borgin, sem verr
var leikin en Varsjá, var Dresd
en, en þar fórust 300.000 manns
i mestu loítárás sögunnar rétt
í stríðslokin. Dresden hefur
ekki verið reist úr rústum enn
nema að litlu leyti, enda er
hún á sovézka herámssvæðinu
í Þýzkalandi. Hamborg var
einnig að miklu leyti jöfnuð
við jörðu í júlí 1943, þegar um
100.000 manns létu lífið á einni
nóttu í loftárás Breta.
Varsjá var tvíVegis lögð i
eyði í síðari heimsstyrjöld, og
í bæði skiptin af Þjóðverjum —
með samþykki Sovétríkjanna.
24. september 1939 lýsti þýzka
nazistastjórnin því yfir, að Var
sjá væri ekki lengur til. Þá
höfðu Sovétríkin og Þýzkaland
lokið við að skipta Póllandi
bróðurlega á milli sín. Bæði
ríkin áttu í „varnarstríði" við
smáþjóðina, sem hefur ætíð
átt við þá raun að búa að lifa
klemmd á milli þeirra. Þar,
sem Konráð hertogi af Masúríu
reisti sér kastala á vinstri
bakka Vistúlu á 9. öld, átti
ekki lengur að vera borg. „Fin-
is Poloniae" kvað enn við. En
þrátt fyrir ummæli nazistaher-
foringjanna lifði borgin áfram.
Hinn 29. júlí 1944 voru sigur
sælir herir Sovétríkjanna ein
ungis innan 10 mílna frá Varsjá
Varnarmáttur Þjóðverja var
brotinn á bak aftur, og allir
töldu víst, að Varsjá félli í hend
ur Rússa í næstu viku, Þjóðverj
ar höfðu hvorki bolmagn til að
verjast sovézka hernum né hin
um öfluga skæruliðasveitum
ur
Íar
vei
urr
þjóðrækinna Pólverja, er biðu
eftir því að taka Varsjá með
aðstoð Rauða hersins.
Þjóðerniskennd hefur jafnan
verið mjög sterk meðal Pól-
verja, enda hafa þeir ávallt orð
ið að þjappa sér vel saman gegn
fjölmennum nágrannaþjóðum,
sem ágirnzt hafa land þeirra.
Því kom það engum á óvart, að
þrátt fyrir kúgun Þjóðv. tókst
Pólverjum að mynda marg-
ar og fjölmennar skæruliða-
sveitir, og kjarni þeirra var í
Varsjá. Kommúnistar voru af
skiljanlegum ástæðum fámenn
ir innan raða skæruliða, þar eð
þeir höfðu aldrei margir Verið
I Póllandi, og eftir landrán
Rússa og Þjóðverja 1939 voru
bæði nazistar og kommúnistar
álitnir föðurlandssvikarar.
Neðanjarðarhreyfing Pól-
verja var vel skipulögð um
landið ailt, en miðstöð hennar
var í Varsjá. Helzti foringi
hennar var ættjarðarvinurinn
Tadeusz Bor-Komorowski, eða
Bor hershöfðingi, eins og hann
var kallaður.
Fyrrgreindan dag, 29. júlí
1944, var útvarpað eindreginni
áskorun í Moskvuútvarpinu til
íbúa Varsjár, þar sem fast var
lagt að þeim að rísa upp gegn
Þjóðverjum. Næsta dag var á-
skorunin endurtekin. Pólverjar
tóku þessa áskorun sem merki
þess, að hjálp Rauða hersins
myndi berast, ef uppreisn væri
hafin. Þeir höfðu Þjóðverja
grunaða um að ætla að
sprengja borgina í loft upp og
myrða alla Gyðinga, sem voru
30% íbúanna, áður en þeir hörf
uðu undan. Því vildu Pólverjar
freista þess að ná mestum hluta
borgarinnar á sitt vald með
skjótum hætti og halda henni,
þar til hjálpin bærist að aust-
an, sem hlaut að berast innian
viku.
Á þessum forsendum var hin
harmsögulega uppreisn hafin 1.
ágúst. Skæruliðunum tókst þeg
ar að frelsa verulegan hluta
borgarinnar úr klóm nazista, en
þeim til mikillar íurðu hreyfð
ist Rauði herinn ekki úr stað.
Forsætisráðherra pólsku útlaga
stjórnarinnar, Mikolajczyk var
staddur í Moskvu og bað sov-
ézku stjórnina um skjóta hjálp.
4. ágúst var honum tilkynnt,
að tæki hann ekki kommúnista,
sem verið höfðu í Moskvu
styrjaldarárin og voru nú komn
ir til Lublin, í rikisstjórn sína,
þannig að hún yrði að hálfu
Þjóðverjar lögðu Varsjá í rúst á ábyrgð Rússa.
skipuð þeim, væri lítillar hjálp
ar að vænta. Mikolajczyk
néyddist til að ganga að þessum
kostum og samþykkja ný landa
mæri Póllands. 9. ágúst lýsti
Stalín því sjálfur yfir, að Rauði
herinn myndi koma uppreisnar
mönnum í Varsjá til hjálpar.
Ekkert gerðist þó. Sovézki
herinn bjó um sig í tíu mílna
fjarlægð frá Varsjá, á meðan
pólskir föðurlandsvinir háðu
vonlausa baráttu við Þjóðverja.
Hinn hræðilegi sannleikur rann
nú upp fyrir Pólverjum. Til
þess að tryggja völd kommún-
ista í Póllandi að stríðinu loknu
ákvað sovétstjórnin að íórna
kjarna pólsku skæruliðanna 1
Varsjá. í hópi baráttuliðsins
voru einmitt þeir menn, sem
vitað var, að myndu verða á-
hrifamestir í pólsku þjóðlífi og
stjórnmálum að styrjöld lok-
inni. Þetta gerði Stalín sér
mætavel ljóst, og því ákvað
hann að útrýma þeim, eða rétt
ara sagt: láta Þjóðverja um það
Herstjórn nazista skildi nú,
hvað á spýtunni hékk, og á-
kvað að láta kné fylgja kviði í
Varsjá. Þeir höfðu tekið eftir
því þegar 1. ágúst, að flugvélar
Rauða hersins hættu að gera
loftárásir á þýzka herinn í Var
sjá og nágrenni.
Uppreisnin, sem átti að
bjarga Varsjá, varð til þess að
leggja hana í rústir.
14. ágúst lýsti Moskvuútvarp
ið því yfir, að uppreisnin hefði
ekki verið gerð í samráði við
sovézku herstjórnina, þvert of-
an í fyrri yfirlýsingar. Ástand
ið var nú orðið svo alvarlegt í
Varsjá, að lá við örvilnan íbú-
anna. Samt var ákveðið að berj
ast til þrautar í þeirri von,
að Vesturveldin myndu knýja
Rússa til að koma Varsjárbúum
til hjálpar. Uppgjöf kom ekki
til mála, því að Þjóðverjar voru
ákveðnir í að koma íram
grimmilegum hefndum. Bæði
Roosevelt og Churchill báðu
sovézku stjórnina að veita Var
sjárbúum hjálp, en hún dauí-
heyrðist við þeim beiðnum.
í tvo mánuði var barizt I
Varsjá. AUan tímann beið
Rauði herinn hinn rólegasti. Út
hald skæruliðanna var ótrúlegt
I augum heimsins, ekki sizt þeg
ar þess er gætt, að ekki hafði
verið gert ráð fyrir nema fárra
daga baráttu I upphafi, og að
nazistar beittu gífurlegum her
afla við að bæla uppreisnina
niður. Andrei Vishinsky, vara
utanríkismálaráðherra Sovét-
ríkjanna kallaði hetjulega bar
áttu Varsjárbúa „hreina ævin-
týramennsku", sem Sovétríkin
„gætu ekki átt neinn þátt í“.
3. október var öll Varsjá aft
ur á valdi Þjóðverja. Borgin
var eins og öskuhaugur og
250.000 manns fallnir, þar af
allir uppreisnarmenn. Með ein
hverjum mestu svikum, sem
mannkynssagan greinir frá,
tókst Sovétríkjunum að fram-
kvæma ætlunarverk sitt: að
láta myrða kjarna pólsku þjóð
arinnar, svo að heimatökin
yrðu hæg eftir á. Að styrjöld-
inni lokinni nægði þátttaka í
pólsku frelsisbaráttunni eða
jafnvel kunningsskapur við
skæruliða, til þess að yfirvöld
kommúnista gátu dæmt menn
til lífláts eða þrælabúðavinnu.
Þetta er hin ljóta forsaga
þess, að Varsjá var lögð í rúst
ir af Þjóðverjum og á ábyrgð
Rússa.
Myndirnar á sýningunni sýna
það, sem reyndar var vitað, að
Pólverjum hefur tekizt á að-
dáunarverðan hátt að reisa
borg sína úr rústum. Á bak við
það starf liggur mikil fórnfýsi
og geysileg átök. En Pólverjum
tókst að endurreisa höfuðborg
sína. Þeir hafa ekki viljað
gleyma fortíðinni og kemur
það m. a. fram I því, að þeir
hafa reist margar fegurstu
byggingar sínar nákvæmlega
eins og þær voru. Jafnvel heil
borgarhverfi í gömlum bæjar-
hlutum hafa verið endurreist
að öllu leyti eins og þau voru.