Morgunblaðið - 21.06.1962, Blaðsíða 17

Fimmtudagur 21. júní 1962
MORGVNBLAÐIÐ
17
Kristján Fr.
Minning
ÞEIM fækkar nú óðum, körlum
og konum, sem sett hafa svip
sinn á Borgarfjarðarhérað á
fyrri hluta tuttugustu aldarinn-
ar. Dagsverki þeirra er að
Ijúka eða er lokið. En sú kyn-
slóð sem við hefur tekið, eða er
að taka við, mun lengi búa að
yerkum þeirra.
Einn þeirra, sem var þar í
fremstu röð meira en hálfa öld
og hefur látið eftir sig flest og
glæsilegust minnismerki, Krist-
ján Fr. Björnsson, hreppstjóri
og óðalsbóndd á Steinum, var
burtkallaður á sumardaginn
fyrsta sl. Hann varð bráðkvadd-
ur á heimili sínu að kvöldi
þess dags.
Kristján Franklín Björnsson,
en svo hét hann fullu nafni,
var fæddur á Svarfhóli í Staf-
holtstungum 29. febrúar 1884 og
var því fullra 78 ára er hann
lézt. Foreldíar hans voru hjón-
in Björn hreppstjóri Ásmunds-
eon og Þuríður ljósmóðir Jóns-
dóttir, sem lengi bjuggu góðu
búi á Svarfhóli. ólst hann þar
upp með systkinum sínum, en
þau sem til starfs og þroska
komust voru þessi: Ásmundur,
fór til Ameríku; Málfríður, gift
'Einari Hjálmarssyni, bónda í
Muriaðarnesi, dó ung; Jóhann
hreppstjóri á Akranesi, kvænt-
ur Halldóru ljósmóður Sigurð-
ardóttur; Jón, kaupmaður og
hreppstjóri í Borgarnesi, kvænt-
ur Ragnhildi Jónasdóttur; Guð-
mundur, sýslumaður í Mýra- og
Borgarfjarðarsýslu, • kvæntur
Þóru Júlíusdóttur; Jósef, óðals-
bóndi og fyrrum oddviti á
Svarfhóli, kvæntur Jóhönnu
Magnúsdóttur, og Helga, gift
Jóni kaupmanni Björnssyni frá
Bæ. Af þessum merku systkin-
um lifa nú aðeins tvö, Helga og
Jósef.
Laust eftir aldamótin hóf
Kristján Björnsson starf sitt
sem húsagmiður og var það á
sama tíma og byggingar úr
varanlegu efni fóru að hefjast í
Borgarfjarðarhéraði. Hófst þar
með annar þáttur ævistarfs hans
á verklegu sviði. Hann hafði
því frá fyrstu fylgzt með og til-
einkað sér hverja nýja þekk-
ingu um gerð og varanleik húsa
fram til síðustu ára, en að bygg
ingum vann hann nálega óslitið
frá 1902 til 1959, eða í 58 ár.
Dugnaður hans, verkhyggni og
ágætur skilningur hans á við-
fangsefnum þeim, er hann tók
að sér, gerðu hann svo eftir-
sóttan af öllum þeim er til hans
þekktu, að þeim sem þurftu að
ráðast í byggingar fannst hálf-
ur sigur unninn ef þeir gátu
fengið Kristján til að standa
fyrir þeim.
í öðru bindi Héraðssögu Borg
arfjarðar hefur Kristján skrifað
iglögga yfirlitsgrein um þróun
bygginga f Borgarfjarðarhéraði
á fyrstu fjórum áratugum þess-
arar aldar. Lýsir hann þar
þeirri þróun sem varð í húsa-
byggingum á því tímabili.
Til þess að sýna að ekki er
hér ofmælt um starf Kristjáns
Björnssonar á þessu sviði, skal
gefið örstutt og samandregið
eftirfarandi yfirlit; .
Alls hafði Kristján staðið
fyrir 54 húsbyggingum. Þar af
26 íbúðarhúsum og eru mörg
þeirra meðal hinna reisulegustu
i þessu héraði, 12 útihúsasam-
etæðum og 16 meira og minna
opinberum byggingum. Meðal
þeirra eru 4 skólar: Héraðsskól-
jnn í Reykholti, Húsmæðraskól-
inn á Varmalandi, Barnaskólinn
í Borgarnesi og Barnaskólinn á
iVarmalandi, ásamt sundlaug
þar. Hér til má einnig telja
eláturhús, verzlunarhús, sam-
komuhús o. fl. — Þegar þess er
gætt að sumar stórbyggingar
stóðu yfir í tvö eða jafnvel
þrjú ár, þá mun láta nærri að
Björnsson
byggingarárin séu nær því jafn-
mörg og árin, sem liðin eru síð-
an Kristján hóf byggingarstarf-
semi sína.
Við þessa upptalningu má svo
bæta því, að Kristján leiðbeindi
mörgum um byggingar, þótt
hann gæti ekki unnið að þeim
sjálfur. Meðal annars gerði
hann frumteikningu fyrir marga
bæði af íbúðarhúsum og öðrum
byggingum.
Byggingar þær sem Kristján
stóð fyrir eru einmitt þær, marg
ar hverjar, sem fyrst og fremst
setja menningarbrag á héraðið í
augum aðkomumanna og eru til
sóma fyrir það, jafnvel þótt
sýndar séu hinum tignustu gest-
um.
Hinn 10. marz 1911 kvæntist
Kristján Björnsson eftirlifandi
konu sinni, Rannveigu Odds-
dóttur bónda Þorsteinssonar á
Steinum. Áttu þau því gullbrúð-
kaup í fyrra vetur. 1 því tilefni
var efnt iil fjölmennrar sam-
komu að Varmalandi. Var hún
haldin í barnaskólanum þar,
enda stóðu skólarnir, sem Krist-
ján hafði byggt, að henni. Bar
sú samkoma ljósan vott um vin-
sældir þær, sem þessi heiðurs-
hjón höfðu unnið sér meðal hér-
aðsbúa. Var sú samkoma hin
ánægjulegasta og samferða-
mönnum þeirra kærkomið til-
efni til að votta þeim þakklæti
sitt og virðingu.
Áður en Kristján Björnsson
kvongaðist átti hann um skeið
heimili í Borgarnesi. Hafði
meðal annars- byggt þar íbúðar-
hús og rekið gistihús einn vet-
ur. En vorið 1911 hóf hann bú-
skap á Bjargarsteini. Þar bjó
hann eitt ár, en fluttist þá að
Steinum og hóf þarvbúskap að
tengdaföður sínum látnum og
bjó þar æ síðan. Kristján hafði
því fleiru að sinna en smíðum
um dagana. En í bóndastöðunni
sýndi hann það, sem hvarvetna
annars staðar, að hann var eng-
inn meðalmaður. Búskap sinn
rak hann í góðu lagi og bætti
jörð sína bæði að byggingum
og ræktun. íbúðarhús sitt varð
hann að byggja tvisvar. Eldur
grandaði hinu fyrra. Þótt virð-
ast megi að það sé einum
manni ofvaxið að reka búskap
í góðu lagi og afkasta einnig
jafnmiklu verki og Kristján
gerði utan heimilis og þótt hann
í búskapnum ætti vitanlega oft
og einatt við sömu erfiðleika
að stríða og aðrir bændur þessa
héraðs, þá held ég þó að gleði
hans og gæfa hafi verið í því
fólgi*, þegar hlé varð á vinnu
utan heimilis, að mega þá jafn-
an hverfa að góðu heimili.
Hverfa heim til ágætrar konu
og efnilegra barna, sem voru að
vaxa upp smátt og smátt og
stefndu að því að verða nýtir
borgarar í þjóðfélaginu. Og
heima gafst honum færi á að
vinna að því hugðarefni sínu,
að bæta jörð sína að ræktun
og húsakosti.
Hér hefur nú lauslega verið
drepið á svo ríkulegt ævistarf
eins manns, að þar væri að lík-
indum naumast miklu við að
bæta. En svo er þó ekki. Jafn-
glöggur og starfhæfur maður og
Kristján var komst vitanlega
ekki hjá því að sinna ýmsum
opinberum störfum. Þannig var
hann hreppstjóri Stafholts-
tungnahrepps fjóra áratugi. —>
Sýslunefndarmaður milli tutt-
ugu og þrjátíu ár, þar til hann
baðst undan endurkosningu og
Oddur sonur hans tók við. í
hreppsnefnd átti hann sæti í
nær fjóra áratugi. í jarðamats-
nefnd frá 1916—1940, er síð-
asta jarðamat fór fram. 1 þess-
um störfum sýndi hann, sem
annars staðar, ágæta hæfileika,
samvinnulipurð og samvizku-
•semi.
Einn er sá þáttur í eðli og
starfi Kristjáns Björnssonar,
sem enn er ótalinn og eg hygg
að færri hafi vitað um, en það
sem að framan er talið og við
Myndin var tekin á guUbrúðkaupsdegi hjónanna á Steinum
allra augum blasti. En það er
að hann var fræðimaður, enda
hafði ágætt minni. Mun tölu-
vert eftir hann liggja á því sviði
í handritum. Meðal annars hafði
hann safnað og skrifað niður
nöfn, ábúð og ábúðartíma allra
bænda í Stafholtstungnahreppi
á siðastliðnum þremur til fjór-
um öldum. Er það auðsjáanlega
mikið verk og varla hægt að
skilja hvenær hann hefur haft
tíma til að sinna þessu hugð-
arefni sínu. En slíkri gáfu munu
fleiri af þessari ætt vera gædd-
ir. Má í þessu sambandi geta
þess, að langafi Kristjáns var
Halldór Pálsson á Ásbjarnar-
stöðum, er kallaður var hinn
fróði og hefur látið eftir sig
annála og ættartölur.
Börn þeirra Kristjáns Fr.
Björnssonar og Rannveigar
Oddsdóttur eru: Málfríður,' gift
Finni Jónssyni vélstjóra, búa í
Reykjavík, Oddur, óðalsbóndi á
Steinum, giftur Laufeyju Péturs
dóttur, Kristín, gift Axel ólafs-
syni, búa í Bakkakoti í Staf-
holtstúngum, Björn húsgagna-
smiður og kennari, giftur Ingi-
björgu Sigurjónsdóttur, búa í
Reykjavík og Þuríður kennari
við Hagaskólann í Reykjavík.
Auk þess ólu þau upp fóstur-
dóttur, Sigríði Baldursdóttur. Er
hún gift dönskum manni og bú-
sett í Danmörku.
Kristján Fr. Björnsson var
með hærri mönnum og samsvar
aði sér vel. Hann hafði prúða
og örugga framkomu og var
hvarvetna aufúsugestur. Hlýja
hans og ljúfmennska var svo
ríkur og óslitinn þáttur í eðli
hans, að öllum hlaut að líða vel
í návist hans. Þótt hann hefði
sjálfstæðar og öruggar skoðanir
á málefnum sinnum tíðar og
væri á því sviði enginn veifi-
skati, þá leiddi það aldrei til
vinslita við þá sem höfðu aðra
skoðun. Og aldrei hefur það
heyrzt að Kristján ætti neinn
óvin. Hann var, í einu orði
sagt, hinn mesti mannkostamað
ur, sem hvers manns vandkvæði
vildi leysa og hverjum manni
þótti gott að eiga samskipti við
og samleið með.
Sumarið var komið og vor-
annir að hefjast. — 1 meira en
hálfa öld hafði Kristján verið
kallaður frá heimili sínu til að
vinna að umbótastörfum fyrir
hérað sitt og samtíðarmenn. En
nú var þeim þætti að ljúka og
ævikvöldið komið. En þá kom
síðasta kallið. Og þá eins og
ævinlega áður, var Kristján
fljótur að ferðbúast. En að
þessu sinni var hann kallaður
til æðra verksviðs, kallaður til
þess „meira að starfa Guðs um
geim“.
Jarðarförin fór fram að Hjarð
arholti 28. apríl að viðstöddu
óvenjumiklu fjölmenni.
30/5 1962
Andrés Eyjólfsson.
* KVIKMYNDIR * KVIKMYNDIR ★ KVIKMYNDIR ★
og fer svo að lokum að hinn
★ KVIKMYNDIR * SKRIFAR UM: ★ KVIKMYNDIR ★
Fyrsta kvöldið horfir ríkis-
stjórinn á óperettu í Avenneleik-
húsinu og verður mjög hrifinn
af fegurð einnar leikkonunnar,
Elsu Marinu. Felur ríkiSstjórinn
leiðsögurnanni sínum að bjóða
henni til miðnæturveizlu í sendi-
ráði Karpatiu. Hefjast þar með
hin örlagaríku kynni ríkisstjór-
ans og leikkonunnar. Hún er ung
og fríð og frjálsleg og mun erfið-
ari viðureignar en ríkisstjórinn
hafði gert sér vonir um, enda bíð-
ur hann gjörsaml. lægri hlut í
viðskiptum þeirra Vísar ríkisstjór
inn henni á brott, en það snýst
mjög á annan hátt og kemur
þar ekkjudrottningin gamla og
hinn ungi konungur allmikið við
sögu. Gerast nú mörg skemmtileg
atvik, sem hér verða ekki rakin,
Benzín Pepp mjöðurinn sem
eyðir vatni úr benzíninu og
varnar sótmyndun fæst nú
á öllum benzínstöðvum
Olíufélagsins Skelj-
ungur h.f. Reykjavík og
ráðstafanir eru gerðar tii
þess að senda birgðir
á allar stöðvai
Skeljungs h.t
úti á landi.
AUSTUBÆJARBÍÓ:
PRINSINN OG DANSMÆRIN
ÞETTA er amerísk kvikmynd tek
in í litum. Er myndin byggð á
leikritinu „The Sleeping Prince"
eftir enska rithöfundinn Terence
Rattigan og hefur hann einnig
samið kvikmyndahandritið. Ratt-
igan er mikilhæfur leikritahöf-
undur og kunnur hér af nokkrum
leikritum eftir hann, sem hér
hafa verið sýnd, svo sem „Brown-
ing-þýðingunni“, er Leikíélag
Reykjavikur sýndi fyrir nokkr-
um árum við mikla hrifningu
leikhúsgesta.
„Prinsinn og dansmærin" ger-
ist í London um það leyti er krýn
ing Georgs fimmta Bretakonungs
fór þar fram árið 1911. Margt
stórmenna álfunnar er komið til
borgarinnar til þess að vera við-
statt krýninguna, þar á meðal
Charles stórfursti og ríkisstjóri
í Karpatiu ásamt tengdamóður
hans, ekkjudrottningunni í Karpa
«’i og hinum unga syni furstans,
ÍNÍcholas konungi. — Ríkisstjórn
Breta tekur veglega á móti þess-
um tignu gestum og felur m. a.
einum starfsmanni utanríkis-
ráðuneytisins að annast ríkisstjór
ann og sjá um að heimsóknin
verði honum til ánægju.
kvenlegi yndisþokki Marinu hrós
ar sigri yfir hinum harðsnúna rík
isstjóra, er leiðir til þess að hann
gjörbreytir, til batnaðar, stjórn-
málalegu viðhorfi sínu.
Mynd þessi er fjörmikil og
skemmtUeg og prýðilega leikin.
Hinn frábæri enski leikari Sir
Laurence Olivier Kefur haft leik
stjórnina á hendi og leikur auk
þess annað aðalhlutverkið, ríkis-
stjórann. Er leikur hans afburða-
góður. Hitt aðalhlutverkið, Mar-
inu, leikur Marilyn Monroe. Er
leikur hennar einnig mjög góður,
enda hygg ég að hún hafi aldrei
betur leikið en að þessu sinni. Þá
leikur Sybil Thorudike ekkju-
drottninguna bráðskemmtilega.
Eignarlönd
Til sölu í nágrenni Reykjavíkur nokkur lönd, góðir
greiðsluskilmálar. Tilboð merkt: „Stór Reykjavík —
7276“ sendist afgreiðslu blaðsins.