Morgunblaðið - 14.08.1962, Blaðsíða 8

8
MORGVIVPr 4 ÐIÐ
Þriðjudagur 14. ágúst 1962
KRISTJÁN ELDJÁRN, þjóð-
minjavörður og próf. Þórhall-
ur Vilmundarson komu að-
faranótt sunnudags frá Ný-
fundnalandi, þar sem þeir
tóku þátt í leiðangri Helge
Ingstads og uppgrefti á
Lance- aux-Meadows. í gær
tjáðu þeir blaðamönnum, að
enn væri of snemmt að fella
heildardóm um rannsóknirn-
ar. Augljóst væri að þarna
hefðu búið menn, sem höfðu
bæði járn og brons í höndum
og kunnu að gera viðarkol, en
kolefnisrannsóknir til viðbótar
þeim staðreyndum, sem fram
eru komnar, gætu væntanlega
skorið úr því með vissu hve-
nær járnaldarmenn hafa haft
búsetu á þessum slóðum og þá
hvort þeir hafi verið norrænir
menn. En fullyrða mætti hins
vegar að margt stórmerkilegt
hefði komið fram í þessum
rannsóknum.
Próf. Þórhallur sagði, að ef
á daginn kaémi að þetta væru
bústaðir norrænna manna, þá
væri fzeistandi að ætla að
þarna í Lanee-aux-Meadows
sé nyðri staðurinn, sem Þor-
finnur Karlsefni og hans menn
komu á, en þeir komu bæði í
Straumfjörð, þar sem land-
Kristján Eldjárn við gróf I lækjarbakkanum, þar sem rauðablástur hefur verið stundaður. -
Smiðjusteinninn er fremst á myndinni og steinninn sem sést fjær er í innganginum í gryfjuna.
Séu fornminjarnar í
Nýfundnalandi norrænar
er það líklega Straumfjorður l>orfircns Karle^.ís
gæði voz-u ekki mikil, og Hóp,
þar sem þau voru mikil. Belle
Isle, sem þarna er, gæti þá
verið Straumey, sem talað er
um í Eiríkssögu, og það á við
sem segir í sögunni „þar var
fagurt landsleg“. En það er ein
mitt af frásögnum frá Furðu
ströndum og Kjalamesi Eiríks
sögu, sem athyglin beindist
upphaflega að norðurodda Ný
fundnalands. Annars koma lýs
ingar fornsagna á landgæðum
og veðurfari á Vínlandi illa
heim við veðráttu og landkosti
á norðurodda Nýfundnalands.
Til þess er landið, sem rústirn
ar eru á, of harðbýlt og hafís
lokar þar ströndinni hálft árið.
í sögunum er sagt, að grös hafi
lítið rénað, og búpeningur
gengið sjálfala.
Þeir Kristján og Þórhallur
fóru ásamt Gísla Gestssyni,
safnverði, á staðinn 12. júlí, en
Gísli t'arð eftir og mun Ijúka
uppgreftri ásamt sænska forn
leifafræðingnum Rolf Petré.
En uppgrefti lýkur í haust, ef
ekkert nýtt kemur upp.
í sumar var rannsóknar-
svæðið stækkað, en sem kunn
ugt er, grófu þau hjónin Anne
Stine og Helge Ingstad, þarna
upp allstóra húsasamstæðu í
fyrrasumar og töldu að þau
hefðu fundið vistir norrænna
manna. Voru nú gerðir frekari
uppgreftir alls staðar, sem á-
stæða þótti til, og kom margt
athyglisvert fram við þær
rannsóknir.
Austan lækjarins, skammt
frá húsunum, sem grafin voru
upp í fyrra, fundust allmikil
mannvistarlög á tveim stöð-
um. Var þar hreyfður jarð-
vegur og mikið af viðarkolum
í, enn fremur fundust í lögum
þessum nokkrir járnnaglar og
lítil járnbrot og brot af ein-
hverjurn hlut úr bronsi, þ.e.
koparblendingi, og einfalt
skrautverk á. En ekki tókst að
finna húslögun á mannvistar
lögum þessum, og verður frem
ur að ætla, að þar hafi menn
verið að störfum undir beru
lofti. Vafalítið er samband
milli þessara mannavista og
húsanna, sem frú Ingstad gróf
upp í fyrra ,enda örskammt á
milli, allar minjarnar í röð á
bogadregnum grasi grónum
fornum sjávarbakka austan
lækj ar.
Járngerðarstaður.
Vestan lækjarins voru einn
ig gerðir uppgrefiii, og kom
það einkum í hlut íslending-
anna í leiðangrinum að annast
það svæði. Þar er á einum
stað stór bolli eða skál í lækj
arbakkann, og kom í ljós, að
þar var þykkt lag af hreyfð-
um sandi með miklu af viðar-
kolum og gjalli í, og var þetta
allt mjög samanblandað. Fund
ust þarna mörg hundruð gjall-
molar, flestir smáir, en sumir
allt að því hnefastórir, og einn
ig fundust í lagi þessu þó
nokkrir molar af ryðguðu
járni. Enn fremur mikið af
örþunnum flísum, sem virðast
vera merki um að heitt járn
hafi Vcrið hamrað þarna.
Gjall þetta kom fyrir sjónir
eins og gjall það sem finnst
bæði á fslandi og í mörgum
öðrum löndum, þar sem rauða
blástur hfcfur verið stundaður,
enda eru mikil lög af mýrar-
rauða þarna rétt hjá. Þegar
grafið var niður í þetta lag
af kolum og gjalli sást að í
miðjum bollanum, niðri á gólfi
var steinn fastur í jörðu slétt
ur að ofan. og hjá honum eld
stæði, og töldu allir sem sáu
að þetta væri steinn til að lýja
járn á og eldstæðið væri afl.
Kringum steininn var lag af
hvítum deiglumó. Staður þessi
virðist því vafalaust vera
smiðja eða járngerðarstaður,
þó þannig, að þar hefur senni
lega ekki verið hús, heldur
hefur verið unnið þarna undir
beru lofti. Uppi á bakkanum
rétt fyrir aftan þennan stað
var gryfja, þar sem gert hafði
verið til kola, og var þykkt
viðarkolalag í botni hennar.
Þar uppi á bakkanum fundust
einnig frumstæð eldstæði og
hjá þeim nokkrar tinnuflísar,
en niðri í smiðjubollanum
fannst, uppi undir grasrót, lag
lega gorður lampi úr tálgu-
steini, og er þetta allt verk
svokallaðra Dorseteskimóa,
sem sýnilega hafa verið þarna
á staðnum 1 eina tíð, enda eru
bústaðir þessara steinaldar-
manna þekktir víða á Ný-
fundnalandi og eru einkanlega
á fornum sjávarbökkum við
læki, eins og vænta má. Nokkr
ar tinnuflísar fundust einnig á
rannsóknarsvæðinu austan
lækjar.
Kristján Eldjárn sagði, að
þetta hefði komið íslending-
unum „heimalega" fyrir sjón-
ir. En gera þyrfti frekari rann
sóknir á kolefni og járni til
tímaákvörðunar, og muftdi
það skera frekar úr um, hvort
þarna hefðu verið norrænir
menn, þar eð enginn hlutur
hefur fundizt, sem sannar það
ótvírætt. Þeir félagar voru
lengi búnir að vonast eftir
broti úr bronsi, eins og ætíð
finnst í fornmannarústum hér,
og loks fannst fyrrnefndur
bronsbútur. Þeir, sem þarna
hafa búið, virðast hafa verið
lengra komnir en frumbyggj
ar þessara landa. Þeir kunnu
til járngerðar og þekktu
brons, en næstu járnaldarþjóð
ir á þessum slóðum eru ekki
fyrr en á 15. öld.
Illfært landslag.
Rústirnar eru hjá litlu fiski
þorpi við Sacred Bay, nyrzt á
Nýfundnalandi, ákaflega frum
stæðu, að sögn þeirra félaga.
Þar er fólk fátækt og atvinnu
leysi á vetrum. íbúar lifa þar
á fiskveiðum, en kunna lítið
til nútíma tækni. Rafmagn er
ekki komið til þeirra og sími
á fáum stöðum og vegasam-
band ekki milli þorpanna
þarna á ströndinni. Landið er
illfært yfirferðar, ekki fært
hestum og varla mönnum, því
að þetta eru mýrar og kvik-
syndisflóar, þakið lágu kjarri,
sem maður situr fastur í fyrr
en varir. Landsmenn draga að
sér timbur á hundasleðum á
vetrum, enda eru háir skíð-
garðar í hverju þorpi, þar sem
hundarnir eru geymdir, og
verða menn að sofa undir fer-
legum himdakonsert um nætur
Lance-aux-Meadows er svo af
skekktur staður og gestakom
ur svo fátíðar, að enginn frétta
maður hefur meira að segja
komið á rannsóknarsvæðið í
sumar.
Auk Ingstadshjónanna og fs
lendinganna, sem áður voru
nefndir, hafa tekið þátt í þess
um rannsóknum lengri eða
skemmri tíma sænski fornleifa
fræðingurinn Rolf Petré frá
Lundi, frjókornafræðingurinn
Kari Egede Larsen frá Noregi,
eskimóafræðingurinn William
E. Taylor frá Ottawa, prófessor
Ian Whitaker frá háskólanum
í St. John’s á Nýfundnalandi
og kunnur norskur ljósmynd-
ari og kvikmyndatökumaður
Hans Hvide Bang. Enn frem
ur unnu við rannsóknirnar
nokkrir verkamenn úr nær-
liggjandi fiskiþorpum.
Nýja heildarútgáfu um Vín-
landsftrðii vantar.
Þórhallur Vilmundarson
sagði í lok fréttaviðtalsins, að
ekki væri til yngri heildarút-
gáfa hein>ilda um Vínlands-
ferðir en Antiquitates Ameri-
canae frá 1837. Væru Vínlands
útgáfur úreltar mjög, hvað
skýringar sne^tir, einkum
vegna þess sem fram hefur
komið nú og væri því nauðsyn
að hefja undirbúning að nýrri
og fullkominni útgáfu. Þar
hvíldi á íslendingum ábyrgð,
ekki sízt þar sem handritin um
Vínlandsferðir koma í hlut ís
lendinga, þegar þeir fá handrit
in heirn frá Danmörku.
vatnasvæði Ölfusár:
Hlutfallsveiði í foerg-
vatnsánum aldrei minni
Aðeins 464 laxar veiddust þar en 7,212 í jökulvatni
SH)LA SUMARS í fyrra kom
veiðimaður einn á skrifstofu
veiðimálastjóra og hafði meðferð
ia lax, sem hann hafði fengið í
Stóru Laxá í Hreppum, á vatna
svæði Hvítár og Ölfusár. Var
larinn með hrikalegum netaför-
enda möskvi úr nælonneti
um haus hans aftanverðan. Voru
djúp sár á haus laxins, bæði að
ofan og undir kverkinni. Þannig
er það með marga laxa, sem
veiðst hafa á stöng í bergvatns-
ánum á þessu vatnasvæði, en
veiðin í þessum ám fer stöðugt
minnkandi og hefur hlutfalls-
lega aldrei verið minni en í
fyrra síðan 1924. Af samanlagðri
veiði á vatnasvæðinu veiddust að
eins 6% í bergvatnsánum.
f Ölfusá veiddust 1961 samtals
4473 laxar, þar af 4295 eða 96,02%
í 31—33 net. en aðeins 178 eða
3,98% á stöng.
í Hvítá, þar sem að staðaldri
voru 45 net, veiddust samtals
2739 laxar í net eða 77,76%. Veiði
á stöng var hinsvegar 609 laxar
eða 22,23%.
Frarmhald á bls. 17.
- r .. p- i
íbúar Lance-aux-Meadows ferðast um á hundasleðum. Þeir
reyna hunda sína í háum gerðum og af pallinum uppi yfir er
hent fæðu til hundanna, sem ýlfra allar nætur. Myndirnai
tók Þórhallur Vilmundarson.