Morgunblaðið - 18.09.1962, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 18. sept. 1962
MORGUNBLAÐIÐ
13
hinni væntanlegu
u
tgáfu
VART mun það að efa, að marg-
ur sé orðinn leiður á bví að lesa
nú í fjöldamörg ár sífeldar að-
finnslur mínar við íslenzka bóka
gerð, og ennþá leiðari fyrir J>að
eð ég hefi verið harna aleinn í
hreinni andstöðu við nálega
hvern þann mann, er um bækur
ekrifaði — ef hann annars minnt
ist á útgerð þeirra. l>eir hafa
hver með öðrum sungið Lofsöng-
inn þegar ég þuldi Harmaljóðin.
Þegar bezt lét, sungu þeir einir,-
en 'g þagði. Og bá ætla ég að
tröllið hafi sagt eins og fyrr (ef
það er enn á lífi): Nú er mér
skemmt, en konu minni ekki.
Þannig var það, að á nsestliðnu
vori kom út bó'k eftir stórmerk-
an mann, látinn fvrir allmörg-
um árum. Minningu hans bar að
sýna allan sóma og gefa bók hans
svo út að til prýði væri. Og það
vantaði ekki að okkur væri sagt
að svo hefði verið gert, jafnvel
frá Háskólanum kom rödd sem
staðfesti dýrðarsönginn. Eg hafði
steinþagað, enda tek ég nú sjald
an til .oáls um sérstakar bækiur
er út koma. En ef ég hefði minnst
ó bessa, mundi ég óumflýjanlega
sannfæringar minnar vegna, hafa
orðið að vita fleira en eitt og
fleira en tvennt í frágangi henn
ar. Um þetta get ég hér rétt t.il
þess að taka dæmi. Og dóm
minn í þessu efni mundi ég hik-
laust hafa þorað að leggja undir
úrskurð hinna færustu bókagerð
armanna i grannlöndunum.
Já, það er von að lesendum
Jeiðist þetta; mér leiðist það þó
líklega allra mest sjálfum. Eg er
ekki að gera þetta mér til
skemmtunar. En ef það skyldi
nú vera svo, að það væri allt satt
og rétt sem ég hefi "m þessi efni
sagt, væri bað þá ekki ennþá
verra og leiðinlegra að allir létu
þau liggja í láginni? Jú, sannar-
lega væri það svo, hygg ég að
hver æriegur maður mundi
svara. Og fyrir það skrifa ég enn;
og að þesn sinni ekki til að víta
það sem illa hefir verið gert,
heldur til þess að vara við þvi,
að enn verði illa gert. Ekki veld
ur sá er varar. Og góðu máli má
vinna tjón með þögninni.
Alþjóð hefir verið tilkynnt
væntanleg ný útgáfa af Biblí-
unni. Og þetta er ekki bara ný
útgáfa, heldur og að nokkru leyti
ný þýðing. Ekki þar með nóg,
heldur á þetta líka að verða há-
tíðisútgáfa, 1 minningu um að
Bibliufélagið sé búið að vera til
í hálfa aðra öld.
Fyrir margra hluta sakir, fyrlr
allra hluta sakir, verður að vinna
að þvi af alúð, að þessari væntan
legri útgáfu verði í sem allra-
fæstu áfátt. Við framkvæmd út-
gáfurmar þarf þvi margs að
gæta. Þetta er bók bókanna.
En úr því að það er Biblían
sem nú er á dagskrá, er þá nokk
urt tilefnl til þess, að þeyttur
sé þokulúðurinn? mun einhver
spyrja. Hún var fyrir fimm ár-
um prentuð hérna í Reykjavik,
og allir virðast á einu máli um
það, að þá hafi, eftir atvikum,
tekist svo vel um hana sem
verða mátti. Það er von að þeir
spyrji, sem æt.la að málið sé of-
ur einfalt. En þarna kemur að
óstæðunni, því að álið er langt
£rá því að vera einfalt. Þarna
gæti ýmislegt misheppnast. Nú
looma til sögunnar þau vandamál,
sem ekki var um að ræða þegar
prentað var síðast. Þetta er stjórn
Biblíufélagsins áreiðanlega ljóst.
Það kemur lika greinilega fram
í útdrætti þeim, er Morgunblað-
ið flutti úr erindi biskups um
þetta
vor.
mál á prestastefnunni í
Sú útgáfa Bi'bliunnar, sem við
höfum nú búið við í rétt fimm
tíu ár, var í ranuinnu gerð hér
heima, því að hér var bókin sett
þó að prentuð væri hún á Eng-
landi, af leturplötum sem enn
eru til og til þessa hafa verið not
aðar við endurprentun hennar.
Útgáfa þessi var frá öndverðu
að því leyti misheppnuð að í
fyrsta lagi var letrið mjög
fegurðarsnautt, svo að ekki sé
haft um það orðið ljótt,
og segja þó sumir okkar
prentlistarmanna ’ú, að Ijótt
sé það. En í þá daga voru prent
letur yfirleitt ófegurri en nú, og
fyrir þá sök verður að fella mild
ari dóm yfir prentsmiðju þeirri,
er verkið vann og bá var bezta
prentsmiðja landsins. í öðru lagi
voru línur of langar (12 cm),
svo að fyrir þá sök er lestur bók
arinnar torveldur — ákaflega tor
veldur þeim er dapra eða á ein
hvern hátt bilaða sjón hafa. I
þriðja lagi voru síðurnar of lang
ar (oí háar), svo að hlutfallið
milli lengdar og breiddar á síðu
er ólögulegt. Úr þessu mátti nokk
uð bæta þegar prentað var með
því að prenta á þá pappírsstærð
er hafði rétta samsvörun milli
lengdar og breiddar og fá þann
ig út breiðari spássíur til hlið-
anna. Þessa var ekki gætt í hin-
um ensku prentunum, og auk
þess voru bær gerðar á lélegan
og blæljótan pappír. Öll bar bók
in þannig heldur ófagran svip,
innra og ytra. Svo var hún bund
in í það sem á Englandi er feall-
að Bi'ble cloth, Biblíudúk,
en þó að hann líti vel út, er hann
endingarlítill, svo að eftir nokkra
notkun varð að binda á ný. En
bókin var seld svo lágu verði
að furðu sætti, eða á einar sex
krónur. Allt fram ð síðari heims
styrjöld breyttist það verð ekki,
nema . I'þv, sem verða hlaut
með verðfalli íslenzkrar krónu.
Biskuparnir þrír, Dr. Sigurgeir
Sigurðsson, Dr. Ásmundur Guð-
(þá var fólksfjöldi í landinu
68,200) sveið hinum stoltari
mönnum niðurlægingin og biskup
var víttur fyrir ráðstöfun sína.
En hann gaf þau svör sem sann
girnin verður að telja að rétt-
læti hann.
Það var Dr. Ásmundur sem þá
sat á biskupsstóli er Biblían var
aftur prentuð hér heima (1057),
og vitaskuld var hann því forseti
Bibiíufélagsins, Honum var það
hið mesta kappsmál að nú yrði
bætt um útgáfuna eftir því sem
unnt var. Svo mun líka hafa ver
ið um alla stjórnina, or félagið
'hafði nú einnig þá hagsýni að
taka í hana reyndan, vel metinn
og vel færan prentara og for-
leggjara, Ólaf Bergmann Erlings
son. Allar þær umibætur, sem
mögulegar voru, eftir því sem
pottinn var búið, voru gerðar á
útgáfunni. Brotinu var breytt
svo að það væri í réttum hlut-
föllum, prentað var á valinn
pappír, hinn bezta er fengist gat
og loks var bundið í hið traust-
asta og fegursta efni er völ var á
(rexín). Mun öll stjórnin hafa
staðiú' einhuga að þessum um-
bótum. Prentun tókst svo vel,
að enda þótt nú væri leturplöt
urnar orðnar svo slitnar að ná-
legra þætti tvísýna á að nota þær,
er bó prentið óumdeilanlega
skýrara en á næstu prentun á
Dr. Sigurbjörn Einarsson
mundsson, og Dr. Sigurbjörn
Einarsson, unnu allir að því, að
útgáfa Biblíunnar (sem undir
stjóm Dr. Péturs Péturssonar
'hvarf til Englands 1866) flyttist
aftur inn í landið, enda hlaut
heilbrigður þjóðmetnaður að
krefjast þess. Á beim örbirgðar-
tímum er hún fluttist úr landi
Dr. Asmundur Gúðmundsson
undan. Um þetta getur hver
maður fullvissað sig er hann ber
saman þessar tvær prentanir
með berum augum, og undir
stækkunargleri kemur munurinn
enn betur í Ijós. Um bandið má
meðal annrst geta þess, að bókin
opnast flöt hvar sem henni er
flett upp, en út af því ber of
mjög um íslenzkar bækur. Vitan
lega er það auðvelt að gæta þessa
þegar prentað er á þunnan papp
ír.
En nú er talið að ekki sé unnt
að prenta oftar af þessum hálfr
ar aldar gömlu plötum, enda yrði
nú hvort sem er að setja upp á
ný, því að nú er búið að stór-
breyta þýðingu Nýja testamants
ins (máske líka að einhverju
breyta þýðingu Gamla testament
isins), enda víst ekki um það
deilt, að þeirri þýðingu, sem nú
er notuð, sé um ýmislegt harla
ábótavant.
Hér af rís svo vandinn.
Illu heilli má líklega gera ráð
fyrir að íslenzka Bi'blíufélagið
haldi þeim sið, er við höfum nú
í hartnær öld orðið að gera okk
ur að góðu, að útiloka apókrýfu
bækumar úr El'.llu þjóðarinnar.
Illu heilli, vegna bess að þar
með er í rauninni fyrir það girt
að menn almennt lesi apókrýfu
bækurnar, sem sumar eru hinar
merkilegustu og voru mikið lesn
ar íeðan bær voru í Biblíunni
okkar. Og í öllum íslenzkum
Biblíum voru þær fram til 1866.
En jafnvel þó að bær séu ekki
með, er Biblían samt stærri bók,
orðfleiri, en nokur önnur bók,
sú er nokkrum manni komi til
hugar að gefa út í einu bindi —
nema þá orðabók til að fletta
upp í, ekki að lesa. Nýja útgáfan
verður rúmfrekari en sú er við
höfum nú, því að nú eiga aftur
i að koma inn fyrirsagnir kapí-
Dr. Sigrugeir Sigurðsson
tula, sem er mikilsverð endur-
bót — nær ómetanleg endurbót,
mundu -sumir segja. Tilvitnanir
þær á víxl (cross-referenoes),
sem við höfum nú neðanmáls,
verða þar líklega áfram, enda
þótt hitt sé miklu betra, sem
Englendingar tíðka, að hafa þær
á jöðrum eða á milli dálka. Það
mun þykja of rúmfrekt. En burt
mega þessar tilvísanir ekki
hverfa, og helzt þyrfti líka að t.il
greina fleiri vafasama leshætti
en nú eru í Biblíu okkar. Með
burtfellingu yrðu þeir, sem
rannsakandi vilja lesa Biblíuna,
neyddir til þess, að nota útgáfur
á erlendum tungum.
Biblían, án apókrýfu bókanna
er sett saman um (39+27=) 66
sjálfstæðum ritum, sem sum eru
að vsu örstutt, en önnur aftur
nógu löng til bess að mynda
hvcrt um sig allvæna bók. Þessi
fjölskifting efnisins gerir sitt til
þess að lengja þessa miklu bók,
og ef hvert vers er látið hefjast
með ujvri línu, lengir bað enn
mjög iJ. Þetta er ekki gert
í . ..irri útgáfu E" ' 'unnar, er við
nú höfum um hönd, og er þó tölu
setning versa í henni hvorki t.il
lýta né óþæginda; verður og
aldrei hvorttveggja gert í senn,
að sleppa og halda. En hvaða ráð
sem við eru höfð, verður óum-
flýjanlega að boma öllu þessu
efni, öllum þessum ritum, fyrir
milli tveggja spjal^a, þ.e. í einu
bindi; þar til liggja svo auðsæj
ar ástæður að ekki barf um þær
að ræða. Við þetta bætist það,
að hjá okkur, sem ekki höfum
efni á að gera margar og mis-
stórar útgáfur af Biblíunni, má
þetta eina bindi ekki fara fram
úr þeirri stærð, er handhæg
megi kallast til allrar meðferð-
ar og allrar notkunar. Við getum
ekki fylgt dæmi stórra þjóða og
auðugra og gefið út bák.. þau
er á ensku nefnist Pulpit Eibles.
Biblíur á stærð við útgáfur þeirra
biskupanna Guðbrands, Þorláks
og Steins, verður _kki í fyrirsjá
anlegri framtíð unnt að gefa út
á Islandi enda væri engum gagn
legum tilgangi þjónað með út-
gáfu slíkra bóka.
Enda þótt Biblían öll f einu
biní3' sé óumflýjanleg nauðsyn,
er ekki þar með sagt að hún eigi
aðeins að vera t.il í einu bindi.
Það er fremur á hinn veginn, og
mun brátt að þvi vikið.
Það hlýtur að vera markmið
Biblíufélagsins að með þessari
væntanlegu útg. Biblíunnar fái
þjóoin í hendur svo nákvæma
þýðingu frumtextanna, hinna
beztu frumtexta, sem kostur er
á og að málið á þýðingunni verði
hrein og fögur nútíðaríslenzka,
án allrar tilgerðar og tyrfni. En
annars eru það þrjár meginkröf
ur, sem eftir mr tti verður af full
nægja um útgerð bókarinnar; að
hún verði svo svipfögur og svip
mikil að samboðið sé hlutverki
hennar og tækifærinu: að fyrir
gott leturval og góða prentun
verði hún auðveld aflestrar (af-
lestur hér í sinni rétt.u merkingu,
en ekki hinni „katakrestisku"
sem nú tíðkast), og að stærð
hennar verði við hóf og þannig
meðfærileg til notkunar.
Af þvi _m þegar hefir verift
sagt, t. **að einsætt að hlutverk
félagsins er ekki aaðvelt. Það er
erfiðara að finna þessari bók
hæfilega gerð en fleshum öðruim.
En um neitt óleysanlegt vanda-
mál er þarna ekki að ræða, enda
hafa aðrar þjóðir orðið að glíma
við það og leysa það. Við mörg
fordæmi er því að styðjast.
Biblíufélaginu hlýtur að ve~a
það kappsmál — og hverjum
sæmile_a menntuðum manni ætti
að vera það kappsmál — að BÍbl
ían verði sem almennast lesin í
landinu. Það er ekki bara að hún
sé grundvöllur trúar þeirrar þjóð
ar, er kallar sig kristna, heldur
er hún einnig menningar-grund-
völlur vestrænna þjóða. Það gegn
ir furðu hve lítið hér er gert til
þess að glæða áhuga fyrir lestri
Biblíunnar, enda mun miklum
'þorra þjóðarinnar alls efeki ljóst
bókmenntalegt ágæti hennar og
menningarlegt mikilvægi, Hina
nýju útgáfu þarf að gera þanmg
úr garði að hún freisti til lest-
urs þegar hún er handleikin og
henni flett.
Það er alkunna að nú á dögum
lesa menn langmest þegar þeir
eru háttaðir í rúmi sínu. Þan ;-
að til er það svo margt sem gk p
ur fyrir. Stórar bækur og þu~g
ar eru ekki til þess fallnar rð
vera „bedside-books“, að vc i
hafðar á náttborðinu. Bibli' n
sem við notum núna, vegur 1575
grömm og er fyrir flesta of þung
til þess að halda á henni í rúr i-
in,u. Heldur er það óliklegt að
nýja útgáfan geti orðið léttsri
eða fyrirferðaminni. Þó er vert
að hafa það í hug; þegar þetta
er sagt, að nota má smærra letur
og líka þéttara án bess að bókin
verði fyrir það erfiðari aflest’-->r
Það er nefnilega langt frá því, að
þetta fari fyrst og fremst eftir
leturstærðinni, það fer fyrst ng
fremst eftir gerð letursins. Hir
eru talsvert notuð þau letur, se n
ekki vantar að sjeu nógu stór,
en eru þó ill aflestrar. En hvað
um það, jafnvel þó að hún kynni
að 'íttast, um, við skulum segía
175 gr. þá er hún samt sem áð-
ur varla bók til bess að hafa
undir koddanum. Því er það, að
jafnframt því sem bókin er prent
uð til þess að bindast i eitt
bindi, á líka að prenta hana til
að binda í a.m.k. þrjú bindi.
Kostnaðarauki af bessu er svo
hverfandi litiil að bað tekur þvi
b’ ;t á-am ekki að minnast á
hann.
Engum mun blandast hugur
um það, að af Nýja testamentinu
beri að prenta miklu stærra upp
lag en af Gamla testamentinu.
En Nýja testamentið er ekki
nema rúmlega fimti hluti af al'ri
Biblíunni. í þeirri útgáfu, sem
nú er í notkun, er Gamla testa-
menntið 1002 bls. en Nýja testa-
mentið 298. En þá kemur til á-
lita, í hve mörg bindi Gam’a
testamentinu skuli skift. Sú þýð-
ing Biblíunnar á ensku, sem ka-
þólskir menn nota nú mest ogöll
um ber saman um að mjög sie
merkileg, er í þrem bindum, þ e.
a.s. Gamla testamentinu er ski ft
í aðeins tvö bindi, og má segja
að það sje viðunanlegt. En jeg
hefi lengi haft og allmikið not-
að Cambridge-Oxford-útgé fu
frá 1885 í fimm bindum. Þar er
Gamla '.-'tamentiruu skipt þann-
ig í fjögur bindi:
Fyrsta Mcs. — Rutar .; 621 b’s.
Samúel — Esterar .... 518 bls.
Job — Ljóðaljóða....... 355 t's.
Jesaja — Malakí .... 526 bls.
Nýja tesamentið er 594 bls.
Sést á þessu að miðbindið er
þynst, en ekki svo að til neinna
lýta sé í hillu sökum bess að
bindin til beggja eru, eða sýnast
vera jöfn.
Fleiri útgáfur, sem með ýms-
um hætti skifta Biblíunni nið-
ur í nokkur bindi, mætti vita-
skuld nefna, en slíkt væri þarf-
leysa.
Hjer hefir nú nokkuð verið
sagt, beint eða óbeint, um öll
þau þrjú meginatriði, er að fram
an voru talin. Má vel segja að
Framhald á bls. 23.