Morgunblaðið - 29.12.1962, Page 10

10
MORCVNBLAÐIB
Laugardagur 29. desemlier 1962
HVE langt má sjá með
berum augum? 5 km eða
1000 km?
Undir venjulegum kring
umstæðum sér maðurinn
um 6 km frá sér, þ.e. standi
hann á sjávarströndu eða
líti yfir sléttlendi. — Á
stjömubjartri nóttu má þó
með berum augum sjá him
inhnetti í allt að 14.000.000.
000.000.000.000 km fjar-
lægð.
Til þess að hægt sé að
greina hlut, þarf ljós að
endurkastast af honum í y0rt eigið stjömukerfi, Vetrarbrautin, Ijósmyndað gegn um
augu mannsins. Aristoteles rauða síu, sýnir mynd, sem líkist öðrum stjörnukerfum í
og aðrir heimsspekingar geimnum. Þéttur kjaminn sést á miðri mynd. Gisnar gorm-
gamla tímans höfðu þá trú, álmur ganga til hægri og vinstri. —
Niðurstöður berast
Nú í vikunni skýrði þekkt-
ur bandarískur stjarnfræðing-
ur, Coleman, frá því, að allt
benti til þess, að Venus hefði
lítið eða ekkert segulsvið. Frá
þessu hafði að vísu verið
skýrt nokkrum dögum áður,
en þó án þess að nokkur stað-
festing fylgdi. Virðast vísinda
menn þeir, sem um þetta mál
fjalla, vilja vinna til fullnustu
úr gögnum þeim, er nú liggja
fyrir, áður en heildarniður-
staða er birt. Þá var tekið
fram, að sólkraftur kynni að
hafa þrengt áhrifum segul-
sviðsins svo nærri hnettinum,
að þess gætti ekki á mæli-
tækjum Mariners IL
Geimgeislar við Venus
Skv. fréttum á fimmtudags
kvöldið, virðist, sem svo sé
ekki. Venus hafi lítið eða ekk-
ert seðulsvið. Áhrif þess eru
aftur talin sú, fyrst og fremst,
að geimgeislar hafi greiðari
aðgang að plánetunni, og
myndi lag „íóna“, þ.e. raf-
magnaðra einda. í öðru lagi,
að Venus muni snúast um 220
sinnum hægar um eigin mönd
Hugsanlegt að senda
menn til Venusar
að augað sendi frá sér
geisla, sem lýstu upp hlut-
ina og endurköstuðust síð-
an aftur til augans. Nú vita
menn, að svo er ekki um
augað — en einmitt á þann
hátt, sem Aristóteles hélt,
að augað starfaði, þannig
starfa radartæki nútímans,
og þessi tækni hefur verið
notuð, er útvarpsbylgjur
hafa verið sendar til ann-
arra hnatta.
Nýjar mælingaaðferðir
og gamlar
Rannsóknaraðferðir fyrri
tíma, til að mæla fjarlægðir
hnatta milli, byggðust á reikn
ingsaðferðum, sem Johannes
Kepler (1571—1630) setti
fram í lögmálum sínum, í
þremur liðum. Þær voru
árangur af starfi fyrirrennara
hans, Tycho Brahe. Newton
renndi síðan föstum stoðum
undir þessar kenningar, er
hann sýndi fram á, að þær
væru í fullu samræmi við
þyngdarlögmálið.
Með tilkomu radartækja
var fenginn nýr mælikvarði
á fjarlægð milli hnatta. Enn
nýr mælikvarði, og jafnvel sá
fullkomnasti, fékkst, er tókst
að senda geimför, búin rann-
sóknartækjum út í geiminn.
Það er því vart að furða,
þótt helztu stjarnfræðivísinda
menn nú á tímum, m. a. dr.
Bernard Lovell í Jodrell
Bank rannsóknarstöðinni í
Englandi, hafi lýst því yfir, að
Mariner II. geimskotið til Ven
usar sé mesta vísindaafrek á
þessari öld.
Tilkoma hnattanna
Á liðnum tímum hafa verið
settar fram margar kenningar
um tilkomu sólkerfisins. Sum-
ir stjarnfræðingar nútímans
eru þeirrar skoðunar, að eitt
sinn hafi verið tóm, þ.e. tóm
í þeim skilningi, að þá hafi
ekki verið um neina hnetti að
ræða, aðeins lofttegundir og
efnisagnir á ferð og flugi um
geiminn. Hreyfing þessara
efna hafi hins vegar verið
mishröð, og því hafi þau
slengzt saman í efnisheildir.
Sumar urðu að hnöttum, aðr-
ar leystust sundur á nýjan
leik.
Samdráttur efnis leiðir til
aukins hita, og þar kom, skv.
þessari kenningu, að sólin
varð lýsandi og varpaði frá
sér þeim hita og geislum, sem
eru undirstaða lífs hér á jörð-
inni, og e.t.v. víðar.
Talið er, að andrúmsloft
stærri plánetanna, — Júpíters
og Satúrnus — sé mjög svipað
því, sem var fyrir óralöngu.
Aðrar plánetur, þ.á.m. Ven-
us og jörðin, höfðu minna að-
dráttarafl og glötuðu því
miklu af léttari lofttegundum,
sem um þær léku, fyrir áhrif
sólar.
Tvö atriði virðast einkum
hafa haft áhrif á ástand hverr
ar plánetu fyrir sig, í fyrsta
lagi efnismagnið, sem, er það
þéttist myndaði hana, og í
öðru lagi fjarlægð hennar frá
sólu.
Líkt og ólíkt með
Venus og jörð
Talið er, að margt hafi í
upphafi verið líkt með jörð-
inni og Venus. Þó hefur verið
talið fram til þessa, að vegna
ýmissa efnabreytinga hafi svo
farið, að ekkert súrefni sé á
Venusi, en það verður til fyr-
ir vöxt og þróun plantna.
Fátt hefur verið vitað um
Venus, þótt ýmsar kenningar
hafi verið uppi, m. a. um
magn ákveðinna lofttegunda,
hitastig, snúingshraða.
Hlutverk Mariners n.
Hlutverk Mariners II. var
fyrst og fremst að afla þeirra
upplýsinga, sem stutt geta,
sannað eða afsannað helztu
kenningar í þessum efnum.
Gervihnötturinn fór fram
hjá Venusi um miðjan desem-
ber, og síðan hefur verið unn-
ið að því á vegum bandarísku
geimferðastofnunarinnar að
vinna úr þeim gögnum, sem
borizt hafa.
ul en jörðin. Telur Coleman,
að allir hnettir, sem ekkert
eða lítið segulsvið hafa, snúist
mun hægar, en aðrir.
Skýring á hitakenningu
„íóna“ lag það, sem áður
segir frá, getur hins vegar
talizt skýring á því, hvers
vegna hiti á Venus hefur ver-
ið talinn það mikill, um 300
stig á Celsíus, að þar sé ó-
byggilegt lífverum. Hitamæl-
ingar þessar hafa farið fram
með sérstökum sendingum út-
varpsbylgna, en „íóna“ lag,
slíkt, sem hér virðist um að
ræða, ruglar þannig ■ !ing-
ar. Er nú talið líklegra, að
hitinn sé allt frá 50 stiga frostí
í 50 stiga hita.
Óæðra líf?
í ljósi þessa, og annarra upp
lýsinga, lýsti Coleman því yf-
ir, að sennilega væri ekki um
annað líf, en svokallaðar ó-
æðri lífverur að ræða á Ven-
us, væri þar nokkurt líf. Hins
vegar væri hugsanlegt, að
senda menn til hnattarins.
Tengt kenningunni um snún
ingshraða, er sú skoðun, að
segulsvið hnatta standi í sam-
bandi við ytra borð og innr.;
kjarna, sem er heitur, og mis-
munandi •snúningshraða þess-
ara tveggja hluta hnattanna.
Meiri árangur með
samvinnu?
Rannsóknir bandarískra og
rússneskra vísindamanna á
snúningshraða Venusar hefur
fram til þessa ekki borið
saman, en hafa að sjálfsögðu
mikla þýðingu. Nú virðist,
sem bandarísku vísindamenn-
irnir hafi komizt nær því að
sanna sínar kenningar, þar eð
snúningshraði virðist, skv.
upplýsingum Mariners II,
vera um 220 jarðardagar, en
ekki um 20, eins og Rússar
hafa talið. Ef að líkum læt-
ur, þá munu vísindamenn
allra þjóða fá þá vitneskju,
sem nú fæst, og kann slík
samvinna að auka enn á þá
þekkingu, sem nást kann með
sendingu hnattarins.
f gærkvöld, föstudagskvöld,
var tilkynnt við Stanford-
háskólann í Kalifomíu, að
Mariner II, sem nú er kom-
inn á braut umhverfis sólu,
hafi ekki skráð neinar þær
upplýsingar, frá því er hann
fór fram hjá Venusi, sem
bendi tíl þess, að um hættu sé
að ræða í geiminum fyrir
væntanlega geimfara.
FRAMTÍÐARSTARF
EINKARITARI
Vér viljum ráða vana skrifstofustúlku sem
gæti tekið að sér einkaritarastarf hjá oss.
Málakunnátta er nauðsynleg ásamt góðri
æfingu í vélritun, hraðritunarkunnátta er
æskileg eða æfing í að vélrita eftir segul-
bandi. — Nánari uppl. gefur Starfsmanna-
hald S.Í.S., Sambandshúsinu.
STARFSMAN NAHALD
Dregið í happ-
drætti Stýrimanna
félags íslands
Á FIMMTUDAG var dregið hjá
borgarfógeta í happdrætti því,
sem Stýrimannafélag íslands
efndi til, til ágóða fyrir orlofs-
heimili sitt í Laugardal.
Vinningsnúmer voru inn-
sigluð og verða ekki birt fyrr
en í byrjun janúar vegna þess
að skil hafa ekki borizt utan af
landi.
Stúdentar
Jólatrésfagnaður fyrir börn stúdenta verð-
ur haldinn að Gamla Garði, sunnudaginn
30. desember kl. 14.00.
Nefndin.
Oss vantar rakalausa
vörugeymslu
í Reykjavík nú þegar.
ATLAIMTOR hf.
Reykjavík — Sími 1-7250.