Morgunblaðið - 18.04.1963, Side 13

Fimmtudagur 18. apríl 1963
MORCV1SBLAÐ1Ð
13
ætti ekki endurvekjaÁsatrú?
Sigurður A. Hfagnússon svarar séra Benjamín
ÞEGAR ég las viðbrögð séra
Benjamíns Kristjánssonar við
Lesbókar-rabbi mínu fyrir
skömmu, kom mér ósjálfrátt í
hug grein sem Halldór Laxness
skrifaði um hann og birti í „Dag-
leið á fjöllum", því lýsingin sem
þar er dregin upp af rithætti og
málefnameðferð hins „unga at-
vinnutrúmanns“, eins og Laxness
nefnir hann, kemur merkilega
vel heim við skrif hins ráðsetta
sveitaklerks 30 árum síðar. Ég
skal hvorki væna prestinn um
„freklega vanþekkingu" né ,,and
lega blindu“, enda getum við frá-
leitt báðir verið undir sömu sök
seldir í því efni, en gerist samt
svo djarfur að andmæla boðskap
hans, þó bann tali eins og sá sem
valdið hefur í krafti lengri líf-
daga og væntanlega meiri
reynslu. Hluturinn er nefnilega
sá, að fjöldi æviára og starfs-
daga eða jafnvel magn lesinna
bóka er ekki endilega einhlítur
mælikvarði á réttar skoðanir, og
ber þó ekki að skilja þessi orð
mín svo, að ég þykist geta kennt
klerki eitthvað nýtt eða nýtilegt.
É« hef erigan áhuga á að troða
mínum skoðunum upp á hann
né kenna honum mína kristni-
sö<úi, en þykist hins vegar hafa
fullan rétt til eigin skoðana á
kirkju og kristni engu síður en
launaðir klerkar.
Þetta býst ég við að séra
Benjamín samþykki (kannski
með semingi), en vafalaust þyk-
ir honum skorta á ýtarlegri
greinargerð fyrir þeim skoðun-
um sem fram komu í nefndum
rabbdálki, enda frágangssök að
ræða nokkurt mál í þaula á
þeim vettvangi. Aftur á móti
skal ég játa, að mér virtist mál-
ið liggja svo ljóst fyrir, að orða-
leneingar væru óþarfar. Af
skrifum prestsins að dæma hef-
ur mér þar orðið á í messunni,
því honum virðist hvorki vera
Ijóst, að hér á landi sé þjóð-
kirkian kristin og lúthersk, né
að þjónar hennar hafi nokkurn
tiltekinn boðskap að flytja ann-
an en þann sem andinn blæs
þeim í brjóst hverju sinni.
Það er sem sé einkum tvennt
sem fer í taugarnar á prestinum
í títtnefndum rabbdálki. Annars
veear sú skoðun, að prestar séu
ekki fyrst og fremst þjónar rík-
isins eða fólksins, heldur þeirra
sanninda sem kirkjunni hefur frá
öndverðu verið falið að boða.
Hins vegar sú staðhæfing, að
prestar, sem ekki telja sig
bundna af játningum og trúar-
kenningum kristinnar kirkju,
eigi ekkert erindi í þjónustu
hennar.
/.. '
Hugtakaruglingur
Mér er það jafnkunnugt og
klerkinum, að Páll postuli segir
í seinna bréfi sínu til Korintu-
manna: „Bókstafurinn deyðir,
en andinn lífgar“. En vilji séra
Benjamín túlka þessi orð postul-
nns svo, að sú kristna trú sem
hann boðaði hafi ekki stuðzt við
neinar fastmótaðar kenningar,
þá hefur hann annað hvort lesið
bréf Pál^ slælegar en guðfræð-
íngi sé sæmandi eða hann er
vísvitandi að slá ryki í augu les-
enda. „Bókstafsþrældómur“ er
orðið hörmulega misnotað orð
hér á landi, ekki sízt af þeim
,,frjálslyndu“ prestum, sem eiga
þá ósk heitasta að hræra öllu
saman, trú, heimspeki, hindur-
vitnum og svonefndum vísind-
um. Bókstafsþræla nefna þeir
þá menn, sem játast grundvall-
arkenningum kristinnar trúar
og vilja ekki una því að hindú-
ískri algyðistrú og frumstæðri
andahyggju sé blandað saman
við heiðrikan boðskap Krists.
Grein séra Benjamins er klass-
ískt dæmi um þennan furðulega
hrærigraut.
Ég þykist vita að hann teiji
sig mæla af miklu viti, og hann
undirstrikar það á sinn hátt með
þessari klausu: „Sérhvert vitur-
legt orð var guðsorð á þeirri
stund, sem það var talað, og
getur endurómað sem Guðs orð
í hugum þeirra, sem hafa eyru
til að heyra.“ Hann telur sig því
ugglaust mæla fyrirmunnalmætt
isins, þegar hann dæmir þá menn
hræsnara og farísea, sem sann-
færðir eru um grundvallaratriði
kristinnar trúar, eins og hún hef
ur verið boðuð og ástunduð á
öllum öldum í öllum kristnum
löndum. Honum finnst það senni
lega vera guðlegur innblástur,
þegar hann skopast að „eld-
gömlum játningum", en þær eru
nú samt grundvöllur þeirrar
kirkju sem hann hefur af aug-
ljósum misskilningi kosið að
þjóna.
Séra Benjamín kallar spá-
menn Gamla testamentis, Krist,
Pál postula og Lúther til liðs
við sig í baráttunoi við „bók-
stafinn", en sést ekki fyrir og
kaffærir sjálfan sig í hugtaka-
ruglingi. Þessir menn andæfðu
vissulega dauðum tvúarformuir1,
en það eru bara alls ekki fomi-
in sem hér eru til umræðu, held-
ur innihaldið, sjálft inntak trú-
arinnar. Játningar kirkjunnar
eru alls ekki form (helgisiðir
eru form), heldur skilgreining
á eðli og inntaki beirra tilteknu
trúarbragða sem kenna sig við
Krist. Allt hjal um dauð form
í sambandi við játningar kirkj-
unnar er því hrein og óafsakan-
leg fölsun á staðreyndum hjá
prestinum.
Á að blanda saman
trúarbrögðum?
Ég þykist ekki hafa neina
andúð á öðrum trúarbrögðum
— öðru nær. Bumum þeirra hef
ég kynnzt allnáið og virði þau
af heilum hug. Ég skal ekki
fella neinn allsherjardóm um
það, hvort nokkur trúarbrögð
búi yfir öllum sannleikanum, en
þar sem fáir menn velja sér
trúarbrögð fremur en þjóðerni,
er ekk-i óeðlilegt að kristin trú
standi þeim næst, sem aldir eru
upp við hana. Hvaða afstöðu
sem menn annars hafa til hinna
ýmsu trúarbragða, má það vera
öllum ljóst að sérhver trúar-
brögð hafa sitt tiltekna inntak,
ákveðinn kenningagrundvöll
sem þau byggja á.
Séra Benjamín vitnar í hinn
merka inngang dr. Pauls Hut-
chinsons að „Helztu truarbrögð-
um heims“, þar sem minnzt er
á þau sjónarmið Árnolds Toyn-
bees og Hadhakrishnans, að trú-
menn með mismunandi skoðan-
ir þarfnist hverjir annarra, og
að samhljómur allra trúar-
bragða mannkyns sé merkileg-
ur, en sú niðurstaða prestsins að
þetta sé kjarni málsins er ekki
aðeins hláleg hjá kirkjunnar
þjóni, heldur beinlínis afsal þess
hlutverks sem hann hefur kosið
sér í kristinni kirkju. Af ein-'
hverjum annarlegum hvötum
gætir séra Benjamín þess að
minnast ekki á orð dr. Hutchin-
sons þar sem hann gerir upp
sakir við sjónarmið þeirra Toyn-
bees og Radhakrishnans. Þar
segir sá -mæti maður:
„Það er -eðlilegt, að slíkar
skoðanir hafi hljómgrunn hjá
ýmsum góðum mönnum, er virð-
ist sem hvers kyns andleg lífs-
viðhorf séu nú í yfirvofandi
hættu, sakir vaxandi efnis-
hyggju og einkum sakir hins
ákafa efnishyggjutrúboðs komm-
únismans. „Trúmenn allra
landa! sameinizt og fylkið liði!“
En slíkar hvatningar eru næsta
grunnfærnar og glamurkenndar.
Þær bera með sér, að menn hafa
ekki gert sér grein fyrir því,
að skilin milli hinna meiri trú-
arbragða eru rótstæð og eðlis-
læg.
Hvernig getur sú trú, sem boð
ar það, að hjálpræðið sé umbun
fyrir sjálfsþjálfun mannsins,
fallizt í faðma við trú, sem boð-
ar, að hjálpræðið sé óverðskuld-
uð gjöf Guðs? Hvernig getur sú
austræna sannfæring, að mað-
urinn finni hin eilífu sannindi
með því að leita þeirra af ein-
beitni, runnið saman við vissu
Knna þriggja ves'rænu trúar-
bragða, að Guð hafi opinberað
sannleikann í emstæðum at-
Sigurður A. Magnússon
burðum sögunnar? Og hvernig
á að samræma þesú þrjú vest-
rænu trúarbrögð? Kristin trú
stendur og fellur með því, að
Guð hafi í Kristi fuilnað opin-
berun sannleikans, Múham-
medsmenn eru sanntærðir um,
að spámaður þeirra hafi flutt
fullkomnari opinberun, og Gyð-
ingar trúa því, að hvorugur hafi
farið fram úr því, sem birt hef-
ur verið í „lögmálinu og Spá-
mönnunum".
Hin lifandi trúarbrögð geta
virt hver önnur og eiga gagn-
kvæmt að meta þau andlegu
verðmæti, sem hver um sig hafa
játendum sínum að bjóða. Þau
geta staðið saman gegn and-
lausri efnishyggju, sem viður-
kennir engan veruieik annan en
blind efnisöfl. Þau eetæ í ein-
lægni horfzt í augu við eigin
bresti og rétt öðrum hönd í
kærleika. En sú hugmynd, að
þau geti numið brott allan skils-
mun án þess að biegðast því,
sem hver um sig telur vera ó-
missandi trúarverðmæti, er
draumur einn og blekking. Það
er blekking sakir þess, að sá,
sem ætlast til þess, að trúar-
brögð blandi sér saman, gengur
alltaf út frá því, þótt hann geri
sér það e.t.v. ekki ljóst, að þau
sameinist um það, sem er kjarn-
inn í hans eigin trú.“ (Bls. 9).
Við þetta er ekki öðru að bæta
en því, að hefði kristin trú ekki
annan kenningagrundvöll en
geðþótta og samvizku prestanna,
eins og séra Benjamín vill vera
láta, væri hún hvorki fugl né
fiskur, hefði sennilega aldrei
lifað fæðingarhríðirnar.
Þó lútherska kirkjan sé ekki
Kristjánssyni
eins formföst og ýmsar aðrar
kristnar kirkjudeildir, fer því
fjarri að hún svífi í lausu lofti,
án játninga, kenninga og fastrar
viðmiðunar. Að bera slikt á
borð er frekleg móðgun við ís-
lenzka lesendur, jafnvel þótt
kirkjulegur og kristilegur áhugi
sé ekki sérlega fyrirferðarmikill
hér á landi.
Er vígsluheitið hégómi?
Og þá er það hitt atriðið, hvort
þjónar kirkjunnar séu bundnir
af kenningum hennar og játn-
ingum. Ég nefndi eiðfestingu i
rabbi minu, presturinn upplýsir
að eiðurinn sé úr gildi numinn,
en í stað hans komi vigsluheit.
Vígsluþegi heitir því „að pré-
dika Guðs orð hreint og' ómeng-
að, eins og það er að finna í
hinum spámannlegu og postul-
legu ritum og í anda vorrar
evangelísku lúthersku kirkju“,
eftir því sem Guð veiti honum
náð til. Hér er um að ræða heit
sem jafngildir eiði, ef höfð er
hliðsjón af skilgreiningu Krists
á^ þessum^ hlutum. Það er ekki
annað en orðhengilsháttur að
gera greinarmun þar á. Eða
hvers virði telur séra Benjamín
drengskaparheit verðandi prests?
Ekki skal ég neita því, að klásúl
an um náðina gefi íslenzkum
prestum allmikið olnbogarúm,
enda er það mála sannast, að
þeir hafa verið ósparir á að
syndga upp á náðina. Um hitt
getur tæplega nokkrum óvil-
höllum athuganda blandazt hug-
ur, að prestum eru lagðar mjög
ákveðnar lífsreglur um boðun
þeirra kenninga, sem kirkjan
fcvggir á.
Ósóminn í kirkjunni
Ég talaði um, að guðspeki,
spíritismi og annar ósómi grass-
éraði innan kirkjunnar og þyk-
ist ekki þurfa að taka þau orð
aftur. Guðspeki og spíritismi eru
% eið allrar virði igar og eiga
fyllsta rétt á sér e:rs og önnur
nannleg viðleitni v'ð að finn,
fcrot af sannleikanum, en hvort
tveggja er ósómi innan kirkj-
unnar einfaldlega ytgna þess að
það kemur kristinni ti ú ekki við.
A'pvðishugmyndir og samsuðu-
viðleitni guðspekinnar eru eðl's-
óskyldar kristnum dómi, enda er
hér um að ræða vetrænan anga
af Hindúasið. Spíritisminn á
ekki, fremur erindi inn í kristna
kirkju en t. d. kenningar Freuds
um hvatalífið. Spíritisminn fæst
einkum við að kanna og sanna
líf eftir líkamsdauðann. Sönnun
a framhaldslífi snertir alls ekk,
xjarna kristinnar trúar, sem boí
ar hjálpræði mannanna fyrir
fórnardauða Krists. Ég fæ alís
ekki séð, að kenningar kristin-
dómsins verði neitt sennilegri,
aðgengilegri eða nútímalegri þé
sönnun fengist á framhaldslífi.
1 annan stað mætti klerkurinn
gjarna hugleiða, að trú á líf
eftir dauðann er alls ekkert sér-
kenni kristinnar trúar, því óll
helztu trúarbrögð heims geca
táð fyrir því. Sú kenning, serr
raunar kemur kristindómi ekk-
ert við, að menn temji sér betra
siðferði, ef þeir séu sannfærðir
um líf að loknu þessu, er ósk-
hyggja og styðst ekki við nein-
ar staðreyndir. Hindúar eru fuli-
komlega sannfærðir um fram-
haldslíf, en' fjarstætt væri að
halda því fram, a<5 sú sannfæi-
ing hafi haft ják /æð áhrif á
siðgæði þeirra eða mannleg við-
horf yfirleitt.
Það er athyglisverð og jafn-
framt ískyggileg st iðreynd, að
hvergi nema á Islandi hefur
spíritisminn þrengt sér að ráö>
inn í kristna kirkju. í öðrum
löndum hafa spiriustar eig.n
söfnuði og samtök, enda afneúa
þeir öllum meginatriðum krist-
innar trúar. Þegar séra Benja-
mín líkir upprisu Krsts við tyr
irbæri spíritismans, er hann að
svívirða þær grundvallarke.m-
ingar sem allar krisuiar kirkju-
deildir hafa á öllum cldum reist
boðskap sinn á.
Ég bið klerkinn velvirðingar
á því, að ég skuli ekki vera
jafnginnkeyptur fyrji „persónu-
dýrkun“ og hann virðist ve-a
Nöfn allra þeirra merku og mætu
manna, sem hann líiiir frani tifc
að sanna ágæti spíritisnanS,
vaxa mér ekki í augu af þpirri
mjög svo einföldu ástæðu, að
óau segja mér ekkert til eða
frá um þá höfuðspurningu, með
hvaða rétti spíritisminn er að
kássast upp á jússu kirkjunnar
á Ls'.andL
íslenzka kirkjan viðundur
Þó séra Benjamín kveddi til
alla biskupa og höfuðklerka ís-
lenzku kirkjunnar á þessari öld,
fæ ég ekki séð að þeir hafi neitt
vald til að kippa 1900 ára kenn-
ingagrundvelli undan kris'inni
kirkju. Að íslenzka kirkjan hafi
lagt eitthvað nýtilegt til trú-
mála heimsins með marglofuðu
„víðsýni" sínu er því miður
hlægileg bábilja, því hún hefur
nánast verið viðundur í hinum
kristna heimi áratugum saman.
Ég hef haft allnáin persónuleg
kynni af fulltrúum flestra
kirkjudeilda og nær allra þjóð-
kirkna heims, og byggi þessa
fullyrðingu á þeim. Hér á landi
mun vera til „Félag játninga-
trúrra presta“, og sýnir það út
af fyrir sig hvar kirkjan er á
yegi stödd, að hluti prestastétt-
arinnar skuli sjá sig knúinn til
að bindast samtökum um trún-
að við kjarna þeirrar trúar, sem
stéttin öll hefur heitið að tioða.
Skoðanakúgun
Spurningunni um trúriað
presta við kenningar kirkjunn-
ar má stilla upp á mjög einfald-
an hátt. Þó stjórnmálaflokkar
séu að vísu ekki trúflokkar í
venjulegum skilningi, vantar
ekki mikið á að sumir þeirra séu
það í reynd. Og nú spyr ég
klerkinn: Ef hann fengi launað
starf hjá einum stjórnmálaflokk
anna, t. d. Alþýðuflokknum, en
hefði af einhverjum ástæðum
kommúnísk viðhorf sjálfur, gæti
hann bá með góðri samvizku
boðað kommúnisma í nafni þess
flokks? Væri það skoðanakúgún
af hálfu leiðtoga Alþýðuflokks-
ins að meina honum það? Hér
er um beina hliðstæðu að ræða,
og mér virðist allt hjal klerks-
ins um skoðariakúgun gripið úr
lausu lofti, eins og raunar meg-
inefni greinar hans. Enginn ís-
lend;ngur er skyldaður til að
vera í lúthersku kirkjunni frem-
ur en í Alþýðuflokknum. Eng-
inn þjónn kirkjunnar hefur ver-
ið þvingaður til að starfa fyrir
hana eða boða kenningar henn-
ar og treystast til að boða þær.
Ef ekki, eiga þeir að finna sér
þarfari verkefni.
Væri ekkl Ásatrú heppilegri?
Og sé það sannfæring séra
Benjamíns, að koma þurfi á
stofn íslenzkri kirkju, sem láti
allar kenningar, hefðir og sögu
kristinnar trúar lönd og leið, hvi
í ósköpunum beitir hann sér þá
ekki fyrir endurvakningu Ása-
trúar? Þar væri þó um ramm-
íslenzkt fyrirbæri að ræða, og
auk þess mundi spíritisminn
koma þar í góðar þarfir við að
sanna ölkærum íslendingum ei-
líft þjór og góðan gleðskap með
fornum köppum í Valhöll. Ég er
þess fullviss, að séra Benjamín
yrði ekki skotaskuld úr því að
færa hina fornu trú í nýtízku-
legan búning, enda var hún víst
tiltölulega laus við hinar hvim-
leiðu játningar.
Sigurður A. Magnússon.