Morgunblaðið - 30.08.1963, Blaðsíða 8

mohgunbladid
r
Fostudaffur 30. ágúst 1963 ^
&
Aukin sundrung í „Sósíalistaf!okknum“
vegna baráttu fyrir stofnun nýs flokks
Flokksþingið 1962 hafnaði kröfum um, að „Flo kkurinn'* yrði lagður niður og „flokkur“ stofu-
aður. Hvað gerir flokksþingið á næsta ári?
ÁSTÆÐUR þeirra, sem nú
hvetja til flokksstofnunar upp
úr „Alþýðubandalaginu", eru
vafalaust nokkuð mii^munandi.
Fyrir sumum vakir líklega fyrst
og fremst umhyggjan fyrir per-
sónulegu stjórnmálalegu öryggi,
ekki sízt forystumönnum „Þjóð-
varnarflokksins", sem nú geta
hvergi fengið mann kjörinn á
þing af eigin rammleik. /jðrir,
t.d. Hannibal Valdimarsson,
munu vera orðnir langþreyttir
á hinum sífelldu erfiðleikum í
sambúð hinna ýmsu aðila „Al-
þýðubandalagsins" vegna hinjia
alvarlegu annmarka á skipu-
lagi þess og uppbyggingu. AS
svo miklu leyti sem pólitískar
ástaeður koma til, virðist við-
horfið til Framsóknarflokksins
þyngst á metunum. Margir eru
þeirrar skoðunar, að stoínun
nýs sósíalísks flokks geti orðið
til þess að stöðva straum vinstri
sinnaðara kjósenda til Fram-
sóknarflokksins, enda eigi vinstra
fylgi hans einkum rætur að
rekja til óánægju meðal vinstri
manna með „Sósíalistaflokkinn"
og „Alþýðubandalagið". Þessir
somu menn telja nauðsynina á
þessu sérstaklega knýjandi nú,
þar sem búast megi við því,
að Framsóknarflokkurinn muni
á þessu kjörtímabili reka mjög
róttæka vinstri stefnu vegna
veru sinnar utan ríkisstjórnar.
Einn aðaltilgangurinn með stofn
un hins nýja flokks er sá að
búa í haginn fyrir enn nánara
samstarf við Framsóknarflokk-
inn, t.d. um ríkisstjórn, og marg
ir gera sér m.a.s. vonir um, að
Alþýðuflokkurinn yrði ekki frá-
hverfur slíku samstarfi.
-ár Andstaðan
Andstaða Einars Olgeirssonar,
Brynjólfs Bjarnasonar, Magnús-
ar Kjartanssonar, Páls Berg-
þórssonar og stuðningsmanna
þeirra gegn aðild „Sósíalista-
flokksins" að flokksstofnuninni
á sér margvíslegar orsakir. Er
hún m.a. eðlileg afleiðing þess,
að þessum mönnum mun ekki
hugaður mikill frami innan
flokksins. Samvinnuna við „Þjóð
varnarflokkinn" telja þeir of
dýru verði keypta með því að
sameinast honum i einum flokki,
til þess hafi hann allt of lítið
fylgi á bak við sig. Enda þótt
þeir geri sér fyllilega grein fyr-
ir því, að „Sósíalistaflokkurinn"
hefur tapað fylgi frá kosning-
unum árið 1959, urðu þeir fyr-
ir vonbrigðum með það, hve
lítið bandalagið við „Þjóð.varn-
arflokkinn" í kosningunum í
sumar megnaði að breiða yfir
það, enda viðurkenndi „Þjóð-
viljinn" í forystugrein eftir kosn
ingarnar* að samvinnan við
„Þjóðvarnarflokkinn" hefði
„ekki skírskotað til kjósenda á
þann hátt, sem til var ætlazt".
Margir gera sér einnig vonir
um, að hagur „Sósíalistaflokks-
ins“ kunni að vænkast að nýju,
ef spennan i alþjóðamálum fari
minnkandi, en því er ekki að
neita, að staðan í kalda stríði
austurs og vesturs hverju sinni
virðist hafa haft talsverð áhrif
á fylgi flokksins.
Enn er ótalin ein .veigamesta
ástæðan til tregðu þessara manna
til að leggja „Sósíalistaflokk-
inn“ niður í sinni núverandi
mynd og gerast aðilar að flokki,
sem stofnaður væri á nokkru
breiðari grundvelli, og hún á
sér að nokkru leyti „fræðileg-
ar“ rætur. Það hefur verið sí-
fellt deiluefni innan „Sósíalista-
flokksins“ í mörg ár, að hve
miklu leyti flokkurinn eigi að
taka upp samstarf við skyld
öfl utan hans — eða sameinast
þeim í einum flokki. Hefur
þetta atriði reyndar valdið ágrein
ingi meðal kommúnista um all-
an heim. Afstaða rússneskra
kommúnistaleiðtoga til slíkra
„samfylkinga" hefur verið all-
breytileg, en þeir hafa á síðari
árum hvatt mjög til þeirra.
Flestir forystuménn „Sósíalista-
flokksins“ virðast hafa verið
sammála um það, að flokknum
sé nauðsynlegt að hafa sam-
vinnu við skyld öfl utan hans
að ákveðnu marki, en ætíð verði
þó að yera tryggt, að slík „sam-
fylkingarsamtök", sem þeir
nefna svo, (þ.e. kosningabanda-
lag á venjulegu máli), lúti for-
ystu „Sósíalistaflokksins“, enda
megi flokksmenn aldrei van-
rækja flokkinn fyrir .„samfylk-
íngarsamtökin". „Marxískur agi“
og „sósíalískt uppeldisstarf" eru
í/5 þeirra áliti grundvallaratriði
í flokksstarfinu og af þeim sök-
uiji geti „samfylkingarsamtök-
Siðari hluti
in“ ald/ei komið í stað flokks-
ins. Ýmsir telja, að þessa hafi
ekki venð gætt sem skyldi á
undanförnum árum, en þessu
hefur einkum verið haldið fram
af Brynjólfi Bjarnasyni og stuðn
ingsmönnum hans innan „Sósíal-
istafélagi Reykjavikur" og hin-
um svokölluðu „einangrunar-
sinnum" innan flokksins. Einar
Olgeirsson hefur lýst viðhorfi
Brynjólfs Bjarnasonar svo, að
hann „óttist samfylkingarpóli-
tíkina“, og hefur verið sammála
Lúðvík Jósepssyni um það, að
sjálfsagt sé fyrir flokkinn að
beita sér fyrir sem víðtækastri
samvinnu við skyld öfl, t.d. 1
sambandi við kosningar. Verður
ekki séð, að sú skoðun hans
sé í neinu breytt, þó að hann
vilji ekki sameinast þessum öfl-
um í einum flokki. Svo varkár-
ir sem Brynjólfur Bjarnason og
stuðningsmenn hans hafa verið
í afstöðu sinni til víðtækrar sam
fylkingar, þá hefur afstaða
þeirra til stofnunar nýs flokks
á grundvelli „samfylkingarsam-
takanna'* verið enn neikvæðari
Þeirri hugmynd hafa þeir verið
algerlega andvígir. Kom ástæða
þeirra allvel fram hjá Eggert
Þorbjarnarsyni, fyrrverandi
framkvæmdastjóra „Sósíalista-
flokksins" á flokksþinginu árið
1960, er hann kvaðst óttast, að
hinn nýi flokkur vildi líka
stofna „samfylkingarsamtök“, og
þá væri „útþynningin orðin
nokkuð mikil“.
Á Hver er afstaða ungu
mannanna?
Innan „Æskulýðsfylkingarinn-
ar“ hefur lengstum gætt efa-
semda um gildi flokksstofnunar
á grundvelli „Alþýðubandalags-
ins“, einkum vegna ótta um, að
stefna slíks flokks yrði ekki
nægilega sósíalísk. Á 18. þingi
ÆF árið 1959 voru skipulags-
vandamál „Sósíalistaflokksins"
og „Alþýðubandalagsins" til um-
ræðu, og 1 ályktun, sem þing-
ið gerði um þau efni, voru tvær
leiðir taldar koma til greina til
lausnar þeim vandamálum:
„1) Að stofnaður verð nýr
stjórnmálaflokkur, sem hafi inn-
an vébanda sinna alla þá virku
aðila, sem að Alþýðubandalag-
inu standa.
2) Að fastara og skýrara
formi en hingað til verði kom-
ið á samstarf þeirra aðila, sem
að Alþýðubandalagnu standa, án
þess að til stofnunar nýs flokks
komi, og öllum félögum Sósíal-
istaflokksins verði gert fullljóst,
að Alþýðubandalagið er fjölda-
samtök, þar sem félagar okkar
starfa, hafa forystuhlutverki að
gegna og vinna m.a. að öflun
nýrra meðlima í Sósíalistaflokk-
inn. Jafnframt verði allt starf
Sósíalistaflokksins aukið að
mun, bæði fræðslustarf innan
hans og utan og allt útbreiðslu-
starf á hans vegum, þar sem
flokkurinn komi fram sem sjálf-
stæður aðili.“
Síðan segir í ályktuninni:
„Þingið leggur áherzlu á, að
fyrri leiðin verði því aðeins far-
in, að örugg forysta sósialista
sé fyllilega tryggð, hvergi sé
hvikað frá marxískum grund-
vallarsjónarmiðum og á engan
hátt slakað á sósíalísku uppeldis
starfi meðal íslenzkrar alþýðu".
Á þessum tíma voru ítök Ein-
ars Olgeirssonar innan „Æsku-
lýðsfylkingarinnar" mjög sterk,
en síðan hefur orðið þar mikil
breyting. Áhrif Lúðvíks Jóseps-
sonar hafa stóraukizt innan ÆF
að undanförnu, og var t.d. for-
maður ÆF, Gunnar Guttorms-
son, einn af dyggustu s-tuðnings-
mönnum hans á flokksþinginu
á s.l. vetri og í átökunum inn-
an flokksins í vor um samstarf-
ið við „Þjóðvarnarflokkinn“. En
innan ÆF verða vafalaust hörð
átök, ef hugmyndin um stofnun
hins nýja flokks kemst á það
stig að verða rædd í flokksstofn-
unum.
-ár Sjónarmið Lúðvíks
Það er sennilega meira háð
afstöðu Lúðvíks Jósepssonar en
nokkurs annars einstaks manns,
hvort af stofnun hins nýja
vinstri flokks verður. Lúðvík
hefur lengi dreymt um flokk,
sem byggðist á svipuðum öfl-
um og þeim, sem stóðu að „Al-
þýðubandalaginu" við síðustu
kosningar, en forsenda hans virð
ist til þessa hafa verið sú, að
„Sósialistaflokkurinn" stæði að
honum óskiptur og myndaði
kjarna hans. Sú slæma með-
ferð, sem hann telur sig hafa
þolað af hendi Eipars Olgeirs-
sonar og annarra andstæðinga
sinna innan „Sósíalistaflokks-
ins“ og persónuleg óvild hans í
garð þessara manna, mun þó
hafa stuðlað að því, að nann
leggur nú ekki eins mikla
áherzlu á það og áður, að
„Sósíalistaflokkurinn" í heild
standi að hinum nýja flokki.
Hvatamenn flokksstofnunarinn
ar telja sig sjá a.m.k. eina bjarta
hlið á því, að „Sósíalistaflokk-
urinn“ starfaði áfram eftir stofn
un nýja flokksins. Telja þeir,
að „Sósíalistaflokkurinn" mundi
leitast við að reka enn róttæk-
ari stefnu en nýi flokkurinn,
sem setja mundi nokkurn mið-
flokkasvip á hann út á við og
gera honum auðveldara að laða
til sín Alþýðuflokks- og fram-
sóknarmenn lengst til vinstri.
Þetta er möguleiki, sem forystu-
menn Alþýðuflokksins og Fram-
sóknarflokksins gera sér grein
fyrir — og einkum framsókn-
armönnum stendur nokkur
stuggur af.
Lúðvík Jósepsson hefur aldrei
sýnt pólitískt hugrekki, heldur
hefur hann þvert á móti haft
ríka tilhneigingu til að velja
breiða veginn. Sem núverandi
krónprins í „Sósíalistaflokkn-
um“ telur Lúðvík sig vafalaust
— og með réttu — hafa mjög
mikla möguleika til að hljóta
kosningu sem formaður flokks-
ins, þegar Einar Olgeirsson læt-
ur af formennsku. Þessi von
freistar Lúðvíks sjálfsagt til að
bíða átekta. Enginn vafi er á
því, að hann kysi helzt að geta
lagt allan „Sósíalistaflokkinn"
með sér í hinn nýja flokk — eða
a.m.k. meginhluta hans — enda
mundi það styrkja mjög valda-
aðstöðu hans innan flokksins.
Enda þótt andstaðan innan
„Sósíalistaflokksins" gegn sam-
runa hans við skyld öfl til mynd
unar nýs flokks sé sennilega
ekki eins almenn nú og oftast
áður — og meira bundin við
Reykjavík — virðast líkurnar
þó heldur gegn því, að flokks-
þing fengist til að samþykkja
tillögu í þessa átt enn sem kom-
ið er. Sem formaður flokksins
hefði Lúðvík Jósefsson hins veg-
ar sterkari aðstöðu til að fá sam-
þykki flokksþings fyrir sam-
einingu heldur en hann hefur
nú.
Ekki kæmi á óvart, þó að
Lúðvík léti gerðir sínar einnig
mótast nokkuð af tilhugsuninni
um, að heimamundur hans yrði
vafalaust næsta rýr, ef hann
segði skilið við flokkinn, eign-
irnar yrðu allar eftir í höndum
andstæðinga hans.
Augljóst virðist, að mikill
hluti — jafnvel meirihlutinn
— af fylgi „Alþýðubandalags-
ins“ í Reykjavík, sem er nær
47% af heildarfylgi þess, mundi
fylgja Einari Olgeirssyni, Magn
úsi Kjartanssyni, Brynjólfi
Bjarnasyni og samstarfsmönn-
um þeirra, og framboð af hálfu
„Sósíalistaflokksins“ gæti dreg-
ið talsvert atkvæðamagn frá hin
um nýja flokki einnig í öðrum
kjördæmum, þó að í minna mæli
væri en í Reykjavík. Gæti þann
ig vel farið svo, að átökum
þessara tveggja flokka lyktaði
með því, að hvorugur hlyti þing-
fylgi í samræmi við atkvæða-
magn sitt. Öll þessi óvissa er
Lúðvík vafalaust hvatning til
varfærni.
Afstaða Lúðvíks Jósepssonar
í þeim átökum, sem áður hafa
orðið innan „Sósíalistaflokksins1*
um það, hvort hann skuli ganga
inn í nýjan vinstri flokk, kann
að gefa nokkra vísbendingu um
hugrenningar hans nú.
Haustið 1956 samþykkti flokks
stjórn „Sósíalistaflokksins" að
fram skyldi íara athugun á því,
hvort unnt væri að „mynda
einn marxískan flokk með
flokksaga upp úr Alþýðubanda-
laginu". Beitti Lúðvík sér mjög
fyrir þessu fyrst í stað. En svo
sterk andstaða magnaðist gegn
þessum tilraunum innan „Sósíal-
istaflokksins“ jafnvel áður en
viðræður hófust í nokkurri al-
vöru, að einsýnt var, að eining
næðist aldrei innan hans ura
slíka flokksstofnun. Lét Lúðvík
þá af viðleitni sinni til að sam-
eina aðila „Alþýðubandalagsins**
í einum flokki. Á flokksþingi
„Sósíalistaflokksins" vorið 1960
Framh. á bU. 14