Morgunblaðið - 16.01.1964, Qupperneq 6

6
MORCUNBLADID
Fimxntudagur 16. jan. 1964
Helgi Hjörvar:
Ráðhús Reykjavíkur
,,1 dag við skulum skipta um skjótt,
skal synd á flótta rekin“
Hallgrímur Pétursson.
ENGIN tvímæli virðast nú á því,
að úrslitastund í örlögum Reykja-
víkur hefur upp runnið við það,
að allir forráðamenn hennar snú-
ast að einu máli um ráðhús
Reykjavíkur. í>ví að heldur
mætti þetta vissulega verða
heillastund og ótvíræður ham-
ingjudagur höfuðborginni sjálfri
og allri sæmd þessa lands.
Einn var ég af þeim, sem illa
trúðu því, að vandinn um ráðhús
á þessum stað mundi leystur
verða; bæði af því, að hnútur-
inn væri í sjálfu sér óleysandi,
og svo af því, að lausnarmenn-
irnir hafa áður flækt svo marga
einfalda hnúta fyrir augum vor-
um.
Ég hef áður leyft mér segja um
þetta efni, að reisa ráðhúsið
þarna, „í gamla miðbænum eða
á mörkum hans. Ef það kann að
lánast, þá væri vel farið — með
einum og vægðarlausum fyrir-
vara: ráðhúsið má ekki verða
svo stórkostlega fagurt, að það
ríði slig á miðbæinn. Mér er sem
öðrum Reykvíkingum: við göng-
um skjálfandi af kvíða við ein-
hver heljarstökk í gressilegri list,
því að við erum búnir að sjá
fleira en við hefðum viljað“.
(Mbl. 25/5 1961).
Nú þykir mér að mínu leyti
skyldugt og rétt að segja afdrátt-
arlaust af ákaflega glöðum hug:
Ráðhúsnefndin hefur leyst hnút-
inn! Þessi þrælslegi þráhyggju-
hnútur forgöngumanna að þess-
um ráðhússtað hefur verið leyst-
ur að fullu, og með ágætum um
höfuðatriðið sjálft. Þrautin er
leyst með því einu, sem hjálpað
gat: að hverfa algerlega til ein-
faldleikans, til hinnar hófsömu
og látlausu fegurðar og að mjög
takmarkaðri stærð hússins.
Teikninefndin velur tvo horn-
steina að verki sínu; fyrst og
fremst fegurð Tjarnarinnar (sem
var sjálf frumkvöðin), og þá
einkum víðátttu hennar; mun
það ekki ofsagt, að víðáttan er
notuð með ágætum að hófsemi
og látleysi. Hinn annar hom-
steinn nefndarinnar er að fella
inn í verk sitt, og inn í framtíð
miðbæjarins, þau tvö forn og
þjóðheilög hús, sem standa við
Austurvöll Ingólfs og Hallveigar,
Dómkirkjuna (frá 1796) og Al-
þingishúsið (frá 1881). Þetta
verkefni er á alla grein marg-
falt erfiðara en hitt og^ ákaflega
torvelt. En hverjum íslendingi
mun augljóst vera, að hér var
■> um tvennt að ræða, og aðeins
tvennt: að bjarga þessum tveim-
ur fátæklegu húsum og fella þau
inn í nýja heild, eða þá, að á
sama mátti standa um stórt eður
lítið ráðhús, og þá gat það stað-
ið hvort heldur þarna eða í
Blesugróf.
Hér vek ég eina spurningu:
Dómkirkjan og Alþingishúsið
(vonandi framtíðar-dómhús
hæstaréttar) skulu nú verða sem
hliðsúlur við höfuðinnganginn að
ráðhúsinu frá sjálfum Austur-
velli, og þar sem hvað mest mun
verða horft þaðan á sjálfa fram-
hlið hússins, — er það þá ekki
rétt séð af þeim, sem horfir þann-
ig á líkan hússins, að framflötur
tumsins, sjálft andlit ráðhússins,
snýr hliðhallt við því eina rétta
horni, þ. e. norðausturhorni og
austurgafli þinghússins, sem er
alveg fyrir auga þess, sem á horf-
ir? — Hið sama er um vesturgafl
ráðhússins, þar sem í hann sér
frá Austurvelli, hornskakkt. —
Er annað gerandi en að framhlið
hússins fylgi Austurvelli og
Kirkjustræti? Því að hégómi einn
er það, að hlífa Tjörninni við
því, sem þoka þarf suðvestur-
horni ráðhússins ofurlítið lengra
suður. Einmitt það er hvað bezt
í lausn teikninefndarinnar, og
það kemur öllum vantrúuðum
hvað mest og gleðilegast á óvart,
að ráðhúsið skerðir Tjörnina
þvínær ekkert. Við höfum aldrei
séð hana eins stóra og tæra, aldrei
eins fagra og á líkaninu í Haga-
skóla.
í dag við skulum skipta um
skjótt!
Enn leyfi ég mér, af góðu til-
efni, að minna á það, að Reyk-
víkingar þurfa að skipta um
skjótt og vakna af syndasvefni
sínum. Þeir eiga og ráða hinum
helgustu landsréttindum um víða
veröld: að eiga í hjarta höfuð-
Helgi Hjörvar
borgar sinnar bæjartóftir Ing-
ólfs, enn ósnertar að mestu. Það
verður að teljast sjálfsannað af
nýfundnum fornleifum, að fyrsti
vetrarskáli Ingólfs hafi reistur
verið þar sem nú er „Tjarnar-
bar“ í suðurenda Steindórs-
prents. En fullgerð bæjarhús
hinna fyrstu Reykvíkinga þar
sem Skúli fógeti tók við þeim
nær níu öldum síðar, gerði sum
þeirra að varningshúsum, en reif
önnur og reisti ný á hinum sama
grunni. Þegar nú Reykvíkingar
munu ná þeim sáttum og einingu
sem framast má til ætlast í fyrstu
um ráðhús sitt, þá er komið að
hinni ríkustu heiðurskvöð, sem
enn er í skuld og vanskilum. Þá
er komið að sjálfu Alþingi að
hætta hugarveltum um hina ein-
földustu drengskaparskyldu við
þjóð sína og við sína eigin sæmd:
að það friði þennan helgistað
með sjálfu því húsi, sem það má
nú ekki lengur undan komast að
reisa yfir það þjóðþing, sem Þor-
steinn Ingólfsson upphóf og enn
lifir og starfar í túni þeirra Ing-
ólfs og Þorsteins, hins fyrsta alls-
herjargoða, hins fyrsta forseta
lýðveldis á íslandi.
Ein teikning á vesturvegg i
Hagaskóla mundi geta bent til
þess, að brotþakið (valmann) á
þinghúsinu kynni að bera óþægi-
lega yfir hinar strikbeinu þak-
brúnir ráðhússins að sunnan séð;
einhver gestur hafði orð á því.
Hér til vil ég svara aðeins einu:
Hið rennslétta þak á ráðhúsinu
skal gefa unga fólkinu, því einu
umfram allar aðrar kynslóðir.
Fáið því þennan opna og víða
danssal, til þess að fagna þar
lífinu og íslenzkri tilveru um
fögur sumarkvöld, um hin ljós-
blíðu vorkvöld, um haustkvöld-
in, sem engin hinna jafnast við.
Með þeim orðum vil ég nú að
sinni ljúka þessum línum. Megi
blessun fylgja hinum ungu og
fögru komandi kynslóðum
Reykjavíkur, — megi þær bless-
aðar vera fyrir guði og mönn-
Nælonsokkarverk-
smidjan á Akranesi
AKRANESI, 14. jan.
Nælonsokkaverksmiðjan EVA hf
hér á Akranesi tók að starfa
rétt eftir nýjár, og er nú unnið
þar allan sólarhringinn í 270 fer
metra húsnæði vig Suðurgöru
I bezta. í verksmiðju du Veilder
verða sokkarnir litaðir, þangað
til tilfæringar til litunar koma.
Nælonsokkaverksmiðjan EVA
getur framleitt einn þrið.ja hluta
þeirra nælonsokka, sem íslend-
126. Þarna starfa nú rúml. 20 ingar nota, og þegar fram í sækir
manns á vöktum í glæsilegum. hafa forráðamenn hug á því að
vinnusölum. Vélakostur verk- j selja eitthvað af framleiðslunni
smiðjunnar stendur i engu að utanlands. Vélar EVU hf. eru að
baki samskonar vélum, sem tíðk áliti du Veilder hinar beztu og af
ast á meginlandi Evrópu, nema kastamestu, sem gerast. Hann
litunartækin vantar. Búast for- getur úr flokki talað, þar sem
ráðamenn við því, ef allt gengur hann hefur unnið að kvensokka
að óskum, að verksir. ðjan reyni gerð, frá því að hann var ungur.
að koma upp litunarsamstæðu . EVA hf. framleiðir þrjár gerð-
fyrir lok þessa árs.
ir af sokkum, crepe-sokka, net-
Blaðamannafundur var hald- sokka og lykkjufasta sokka. Hun
inn í skrifstofu verksmiðjunnar getur framleitt þá fjórðu. EVU-
í kvöld. Auk forráðamanna var sokkarnir munu koma í búðir og
þar du Veilder, sem á og stjórn- j verzlanir um næstu mánaðamót.
ar nælonsokkaverksmiðju í Garnið er fyrsta flokks og verðið
heimabæ sínum, Aalst í Belgiu, I samkeppnisfært. Framkvæmda-
skammt frá Briissel. Sagði Ingi
Þorsteinsson, viðskiptafræðingur
sem hefur verið aðal-driffjöður-
in um allan undirbúning við að
stjóri er Ingi Þorsteinsson. Hans
önnur hönd er Sigfús Davíðsson
og lögfræðiráðunautur Haraldur
Jónasson. Milos Prokoff, tékk-
• Vilja verða 110 ára
JÆJA, nú er úr vöndu að ráða
fyrir reykingamennina. Banda-
rískir sérfræðingar eru búnir
að kveða upp dóminn yfir
þeim, sem teymast af tóbaks-
nautninni, eða því sem næst.
Nú er annað hvort að hætta
þessu totti eða að sætta sig við
að lifa skemur en upphaflega
var ráðgert.
Nú er ekki lengur neitt ef, ef,
sem gildir. Það má telja full-
sannað, að tóbakið bætir eng-
an, en flýtir hins vegar fyrir
útförinni. Þegar reykingamenn
hugleiða þetta, þá segja þeir
auðvitað allir sem einn, þeir
vilji verða hundrað og tíu ára.
En hvort þeir treysta sér til að
hætta að reykja — ja, þá reynir
nú fyrst á það hve mikið þeir
vilja gefa fyrir þessi umframár,
eins og einn orðaði það.
Það, sem ég undrast alltaf
einna mest, er, að allir lækn-
ar, sem ég þekki, reykja — og
það ekkert smáræði. Svo eru
Þeir sífellt að ráðleggja sínum
hrjáðu sjúklingum að hætta nú
að reykja, þetta dugi ekki leng-
ur. Þeir segja jafnvel, að það
sé ekkert erfitt. að hætta að
reykja.
En sjúklingur er ekki fyrr
farinn út úr dyrunum en lækn-
irinn tekur upp sígarettupakk-
ann og fær sér reyk — og
slappar af, eins og það heitir
á máli reykingamanna. Niður-
staðan er auðvitað sú, að lækn-
ar eru jafnmannlegir og aðrir
— og fara senniiega oft í bind-
indi — og brjóta, eins og geng-
ur.
Ég er ekki að segja, að allir
læknar reyki — og þeir, sem
reyki, geti ekki hætt. Það er
nefnilega mjög auðvelt að
hætta. Ég hef reynt það sjálfur
— og veit að læknar ættu að
geta það eins og fjölmargir
aðrir.
• „Nei, takk!“
En meðan ég reykti undrað-
ist ég oft hreysti þeirra lækna,
sem ég þekki og veit að reykja
duglega. Ég ímyndaði mér, að
ef ég ætti að kryfja sjúkling,
sem látizt hefði úr lungna-
krabba, þá mundi ég fá ógeð á
sígarettum upp úr því. Þannig
var ég í rauninni að kryfja í
huganum, krufði dag eftir dag
— sérstaklega á morgnana,
þegar ég vaknaði með höfuð-
verk eftir næturvöku og pakka
koma verksmiðjunni á fót, að neskur maður, kennir á vélarn-
du Veilder hefði reynzt þeim hið ar. — Odur
ekki vera bifvélavirki, sem
reykti tvo pakka af sígarettum
á dag.
• Leiðir á lífinu
En þeir segja, að vindlarnir
og pípan skapi ekki jafnmikla
hættu. Væntanlega er sama að
segja um neftóbakið. Þetta
þrennt hefur hins vegar mik’.u
meiri ókosti í notkun en síga-
retturnar. Dýrar eru sígarett-
urnar, en rándýrir eru vindl-
arnir. Og svo er það allt stúss-
ið í kring um pípuna. Það þarf
alltaf að vera að hreinsa hana
— og þeim hreingerningum
fylgir megn óþefur, sem frún-
ar fussa við.
Nú, svo er það neftóbakið.
Þær eru ekki allar hrifnar af
að þvo tóbaksklútana — og
margar láta karla sína sjálfa
um það. Þar með borgar sig
ekki lengur að taka í nefið. Hins
vegar má gera ráð fyrir því, að
ef allir sígarettumenn færu
yfir í neftóbak yrði það míkil
lyftistöng fyrir islenzkan iðnað.
Saumakonur mundu fara að
vinna eftir uppmælingu eins
og smiðir — og verða jafneftií
sóttar, því þjóðin þyrfti þá ó-
grynni af tóbaksklútum.
Lokaniðurstaða Þessara bo!la
legginga verður því sú, að þeir,
sem halda áfram að reykja
einn og tvo pakka á dag eftir
það, em nú hefur gerzt, séu
annað hvort orðnir leiðir á lif-
inu, eða að þeir fylgist ekki
með fréttunum. Því allir geta
hætt að reykja.
af sígarettum. Og að lokum var
ég búinn að kryfja það marga,
að ég hætti að reykja — og síð-
an hef ég ekki krufið einn ein-
asta.
En mörgum er nú sennilega
líkt innahbrjósts eftir frétt-
irnar frá Bandaríkjunum. Það
er ágætt að sofa að kveldi og
ákveða að hætta nú að reykja,
kveikja ekki i þeirri fyrstu í
fyrramálið. En þá er maður líka
hálfaumkunarverður, þegar
maður er búinn með þá fyrstu
— morguninn eftir. Þetta gera
sennilega margir dag eftir dag
og það ætti að vera aðdragandi
algerrar „frelsunar". Því einn
góðan veðurdag verur loksins
hægt aðð segja: Nei, takk.
Sumir hugga sig e.t.v. við
Það, sem þýzkir sérfræðingar
vilja halda fram, að lungna-
krabbi eigi eKki rætur sínar að
rekja fyrst og fremst til tóbaks
nautnar. Eitrun í andrúmsloft-
inu, kola- og olíureykur, sé
höfuðástæðan. Og útvarpið lét
það fýlgja með, að bifvélavirkj
ar, bílstjórar og aðrir slíkir
væru þar af leiðandi í sérstakri
hættu.
Að öllu saman lögðu vildi ég