Morgunblaðið - 01.04.1964, Blaðsíða 25

Miðvikudagur 1. aprtl 1964
MORGUNBLADIÐ
25
— Auschwitz
Framh. aí bls. 17
Síðan 1959
E« er þá til einhvers að
vinna — gerir þetta eitthvert
gagn í framtíðinni? Þeir vita
það ekki. Sumir þeirra hafa
íengizt við þessi mál síðan
árið 1959, þegar menn voru
fyrst handteknir á svipuðum
forsendum. Þeir 'hafa lesið yf-
ir milljónir orða í framburði
vitna, horft á ljósmyndir, sem
S'S-maður einn er var áhuga-
ljósmyndari, hafði tekið af
(hinum ákærðu, þar sem þeir
eru að vinza hina dæmdu
úr hópi hinna er fengu stund-
arfrest til þrælkunarvinnu í
fangabúðunum. Eins og nú er
málum komið, hafa þeir týnt
niður allri tilfinnningu fyrir
því hvað aðrir kynnu að
hugsa og stefna beint á mark-
ið án þess að láta nokkuð á
sig fá.
Og hvert er þá mar*k
þeirra? Lögfræðingarnir eru
á miðjum fertugsaldri og
hafa sjálfir verið í hinni
þýziku Wehrmacht á stríðsár-
unum. Þeir eru þýzkir inn að
beini og þeir þekkja sitt fól'k.
Þeir vita, að jaínvel þótt hver
einasti SS-maður yrði dreg-
inn fyrir l»g og rétt og fengi
dóm fyrir afbrot sitt, myndu
það ekki í sjálfu sér koma
í veg fyrir að á ný gæti þró-
ast í landinu ómannúðleg þjóð
ernisstefna, sem aftur gæti
skapað heiminum nýtt þýzkt
vandamál. Markmið þeirra er
nokkuð annars eðlis.
Greypt í sérhvert orð vitnis
burðar og í sjálfa tilveru
þessarra réttarhalda er vanda
mál, sem með tilliti til fanga-
búðanna er fyrst og fremst
þýzkt vandamál, en er þó í
raun og veru óléyst vandamál
mannkynsins alls. Því loka-
- Brigitte Bardot
Framh. af bls. 16
Brigitte dvalizt í Brasilíu.
Þegar „Une Ravissante Idi-
ote“ var frumsýnd í Paris,
var gert ráð fyrir að aðalleik-
konan yrði viðstödd eins og
venja er. Framleiðendurnir
reyndu að ná sambandi við
Birgitte í Brasilíu, en enginn
virtist vita hvar hún var nið-
urkomin og þótti furðu sæta
með svo fræga leikkonu. En
þar við sat og Brigitte var
ekki viðstödd frumsýninguna.
Fyrir nokkrum dögum upp-
lýstist hvar Brigitte hafði
haldið sig undanfarna mán-
uði. í janúar fór bún til Brasi-
líu með vini sínum Bob Zag-
uri, Marokkobúa, sem á mikl-
ar eignir í S.-Ameriku. í jan-
úarlok ihurfu Brigitte og Bob
um miðja nótt frá gistihúsi
sínu í Kio de Janero og eng-
inn vissi hvað af þeim hafði
orðið. Nú hefur komið upp úr
kafinu, að þau héldu á laun
til lítils fiskiþorps um 200 km.
frá borginni. Þorp þetta heitir
Buzios og þar búa^aðeins 57
menn og ferðamenn eru sjald
séðir gestir. Öll húsin í þorp-
inu eru með moldargólfum
nema eitt og þar bjuggu
Brigitte og Bob. Húsið tóku
þau á leigu hjá rússneskum
prins, er byggði það sem hvíld
arstaðarstað fyrir sig og fjöl-
skyldu sína. Ástæðan til þess
hve lengi Brigitte og Bob
tókst að leynast í Buzios er ef
laust sú, að enginn íbúa þorps
ins þekikti þau. Þau voru
*njóg gröm, þegar maður
einn, sem bar á þau kennsl
étti leið um þorpið og til-
kynnti fréttamönnum þegar í
stað um uppgötvun sína. Þau
eögðust 'hafa átt mjög
■kemmtilega daga í Buzos við
veiðar og sund. T.d. veiddu
þau risarækjur, sem Brigitte
matreiddi og á kvöldin lék
hún s.-amerísk lög á gitar
Bobs. En nú er draumurinn
búinn og leikkonan fræga og
auðmaðurinn frá Marokkó
hafa snúið aftur til siðmenn-
ingarinnar.
vörn þessara manna, sem sitja
þarna á bekk hinna ákærðu
er sú, að öll þeirra verk voru
unnin að skipun stjórnar-
valda.
Virðing fyrir lögunum.
Ástæðan fyrir hinni tiltölu-
lega almennu andúð Þjóð-
verja á réttarhöldunum er
ekki einungis sú, að þeir séu
ónæmir fyrir þjáningum ann-
arra eða að réttlætið bíti ekki
á þá. Þjóðverjar syrgja líka
sína látnu ástvini og hjálpa
sjúkum og sjá mjög vel fyrir
börnum sínum og þykir vænt
um þau. Og virðing þeirra
fyrir öllu því sem á sér ein-
hverja stoð í lögum er svo
mikil að óheyrilegt má telja.
En það sem veldur sumum
Þjóðverjum angurs og gerir
þjóðina fram á þennan dag
óskiljanlega mörgum öðrum
þjóðum er það hve hrapal-
lega henni er hætt við sið-
ferðislegri og sálrænni upp-
gjöf gagnvart skipunum af
æðri stöðum.
Meðan á þessum réttarhöld-
um stóð var fréttamönnum
þráfaldlega, af ýmsum ástæð-
um, skipað að yfirgefa salinn.
Þeir sem ábyrgð bera á því,
að slí'kum skipunum sé fram-
fylgt, eru lögreglumenn sem
sitja fyrir neðan dómarasæt-
ið, um tylft manna. Fyrir
skömmu voru þrír þessarra
lögreglumanna spurðir, hvað
þeir myndu gera, ef þeim
væri skipað að skjóta frétta-
mann, sem óhlýðnaðist skip-
un réttarins. Einn þeirra svar
aði að hann myndi ekki gera
það, hinir tveir sögðu að þeir
myndu gera eins og fyrir þá
væri lagt.
Samvizka einstaklingsins.
Það sem sóknaraðilar eru
að reyna að draga fram í dags
ljósið, fyrst og fremst vegna
Þjóðverja sjálfra, en jafn-
fram með allan heiminn í
'huga, er samvizika einsfcklings
ins og ábyrgð hvers og eins
gagnvart ómannúðlegum skip
unum. Bómari nokkur, (sem
ekkert er áhangandi réttar-
höldunum) sagði mér, að ótti
sá, sem hann æli í br jósti varð
andi framtíð Þýzkalands, ætti
einmitt rætur sínar að rekja
til þessarrar djúpstæðu hneigð
ar til þess að afsala sér val-
frelsi, til þess að raða sér í
fylkingar samkvæmt skipun
að ofan. Annar lögfræðingur,
sem er starfsmaður réttarins,
telur þann dag langt undan,
en finnst það vera skylda sín
að stuðla að því að hann rísi
— er Þjóðverjar dragi vald
hins opinbera í efa. Hann tel-
ur uppruna erfiðleikanna
vera að leita f hinu mikla
valdi föðurins innan fjöl-
skyldunnar í Þýzikalandi, þar
sé fjölskyldan smáheimur er
spegli valdbeitingarrikið.
Það sem liggur að baki þess
arra réttarhalda, er það að
engin réttlætanleg afsökun er
til fyrir meðvituðu og skipu-
lögðu morði sex milljóna
manna, kvenna og barna,
hvað sem öllum skipunum líð
ur. Um það bil 6.000 SS-menn
gegndu störfum í Auschwitz
þau fjögur ár, sem fangabúð-
irnar voru starfræktar, og það
er ekki vitað um einn einasta
er neitað hafi að gera eing og
honum var sagt.
Og það er 'hreint ekki svo
lítil kaldlhæðni í því, að Gyð-
ingurinn, sem eitt sinn tempr-
aði hið valdsmannslega í fari
þýzkrar menningar með efa-
girni sinni, er þar nú ekki
lengur til þess að gera hinn
mikilláta herforingja ögn
mannlegri með dálitlu háði
eða betrumbæta sjálfumglað-
an skriffinninn með smáveg-
is heilnæmum efa um eigið
mikilvægi.
Unga fólkið.
Allt þetta virðist vonlítið
og hættulegt, og ef til vill er
þetta allt og sumt sem segja
ætti um þessi mál. Til eru þó
þeir Þjóðverjar sem myndu
vilja benda á örfá atriði er
þeir telja gefa dálitla en tæp-
lega mjög trygga von. Unga
fólkið segja þeir, er ekki eins
innilokað við gamla þýzka
hætti og venjur og áður var.
Erlendar kvikmyndir, sjón-
varp, bækur og leikrit, flæða
yfir Þýzkaland. Þjóðverjar
ferðast miklu meira en þeir
gerðu áður og ferðamenn frá
öðrum löndum eru fleiri en
nok'kru sinni fyrr og í land-
inu starfar meira en milljón
erlendra verkamanna.
Þessvegna er það, að þýzk-
ur æskumaður er í dag alþjóð
legar sinnaður en foreldrar
hans voru og hefur ekki eins
mikla skömm á framandi þjóð
um og háttum þeirra. Loks
er svo þess að geta, og það
er mikilvæg staðreynd, að
Þýzkaland hefur nú í fyrsta
sinni í sögu síðari tíma, ekki
vanþróuð lond á báða bóga,
lönd sem voru allt of freist-
andi í varnarleysi sínu forð-
um daga.
Jöfnun iðnaðarstyrks og
þarafleiðandi hernaðarstyrks
um alla Evrópu gerir útþenslu
lands með valdbeitingu miklu
síður mögulega en áður var.
Það er í þessu sambandi,
samfara mikilli vantrú og dá-
lítilli von, að sækjendur
leggja svo mi'kla áherzlu á,
að þýzkur dómstóll kveði upp
úrskurð um sekt hermanna úr
þýzka hernum. Fram til þessa
hefur enginn hinna ákærðu
gefið í skyn að hann hafi
gert nokkúð rangt, þeir sýna
ekki minnstu merki um iðr-
un og það er eins og einhver
bönd tengi þessa menn enn
þann dag í dag. Sumir hafa
verið í fangelsi í tvö.þrjú eða
jafnvel fjögur ár, og beðið
réttarhaldanna. Þeir hafa
vafalítið lesið hvað heimsblöð
in hafa að segja um verk
þeirra, en það er engan veg-
inn að merkja á þeim, að við-
horf þirra til fortíðarinnar
hafi nokkuð breyzt
Úr fangelsinu.
Einn hinna ákærðu gegnir
meira að segja skyldum sín-
um sem höfuð fjölskyldunnar,
enda þótt hann sitji innan
veggja fangelsisins. Vald hans
og kynþáttaskoðanir eru enn
í dag svo mikils megnugar —
það var m.a. hann sem varp-
aði gashylkjunum niður í gas-
klefa fulla af fólki — að dótt-
ir hans sleit trúlofun sinni við
ítalskan mann, af því að á-
kærður faðir hennar var þeirr
ar skoðunar, að engin góð
þýzk stúlka gæti með nokkru
móti gifst ítala.
Réltarhöld þessi munu
standa í um það bil ár og á
þeim tíma munu um 300
þeirra er af komust, slegnir
kaunum á sál og líkama,
standa frammi fyrir hinum
háa dómstóli í Frankfurt, lif-
andi vitni um það, bvernig
ein hinna bezt menntuðu,
tæknilegasta háþróuðustu og
listrænustu þjóða heims gaf
sig algerlega á vald vitsmuna-
vera, sem mann óar við að
kalla mennskar. Og meðan sá
vitnisburður fyllir hljóðan
réttarsalinn og heimsblöðin
birta helztu atriðin heldur
þýzkur iðnaður áfram að
framleiða í stríðum straum-
um hina ágætu bíla sína, vél-
ar og verkfæri og rafeinda-
tæki og þýzk leikbús sýna
óperur og leikrit listavel og
þýzkir bókaútgefendur senda
frá sér prýðisvel unnar bæk-
ur og allt eru þetta augljós
merki og tákn um menningu,
sem margfalda og gera enn
óskiljanlegri og meira rugl-
andi svarið við þeirri gátu,
sem óræð andlit hinna á-
kærðu hljóta að vera hverj-
um þeim er á þau horfir. —
Hvernig gat slíkt og þvílMct
átt sér stað í menningarríki?
Spurtiingin, sem lögð er
fyrir Kain.
Þetta er sama spurningin
og lögð var fyrir Kain forð-
um daga og svar hans hafa
oft verið bergmáluð og endur
tekin og mér hefur oft verið
hugsað sem svo, að þessvegna
væri þetta fyrsta dramatíska
atriðið í Biblíunni, af því að
þar kemur fram hið leikræna
afl er rennir stoðum undir
allt það sem á eftir fer. Ef
menn geta myrt meðbræður
sina — ekki í tilfinningaofsa
— heldur með festu og ró-
semi, jafnvel gengið að því
eins og „heiðvirðri" skyldu er
stefni áð einlhverju ,,æðra“
marki — getur þá nokkur
menning talist örugg fyrir
þeim ósköpum sem kunna að
búa í hjörtum , mannanna?
Stjórnarfar þess Þýzkalands,
sem Hitler kom á kaldan klaka
átti sér einhverja beztu og há-
þróuðustu löggjöf sem um gat
í heiminum. Lýðveldi það
sem nú er við lýði í Þýzka-
landi, er einnig stutt ágætri
löggjöf.
En hvað býr með Þjóðverj-
um hið innra? Nær vald lag-
anna inn í hjarta þeirra, eða
ríkir þar reglan um að vera
eins og allir aðrir og hlýða
skipunum skilyrðislaust? Það
er öruggt mál, að ef þýzka
lögreglan hefði náð í 22
manna óaldarflokk, sem pínt
hefði menn og myrt, til fjár
eða að gamni sínu eingöngu,
hefðu Þjóðverjar ek'ki linnt
látum fyrr en þeir hinir sömu
hefðu fengið makleg mála-
gjöld. Hverju sætir þá þessi
óþægilega þögn, þegar bezt
gegnir og jafnvel, þegar verst
gegnir, gremja manna, nema
af því að hinir ákærðu í
Frankfurt unnu hermdarverk
sín fyrir rikið og að skipun
þess? Ef til vill varpar þetta
nokkru ljósi á vandamálið og
ekki aðeins hvað Þjóðverja
snertir.
Þýzkt vandamál.
Hinn uggvæní og nagandi
sannlei'kur, sem ég held að
dreifi huganum að nokkru
leyti frá hinni að öðru leyti
beinu stefnu sem þessi réttar-
höld hafa tekið, er sá, að
mennirnir viðurkenna á-
kveðna tegund morða. Það
eru morð framin undir yfir-
skini þjðfélagsnauðsynjar.
Stríð er eitt dæmi um þetta
og allar þjóðir vísa á bug
þeirri hugmynd að kalla her-
menn morðingja. Það er líká
staðreynd, að öll þjóðin á
svo mikinn þátt í þessari teg-
und manndrápa, að hún verð
ur að vísa því afdráttarlaust
á bug að fordæma nokkurn
einstakling, sem hlut á að
drápunum eða fremur þau ef
hún ekiki á að fordæma sjálfa
sig um leið.
Vandamál Þjóðverjanna er
það, að þeim er gert að setja
sig í spor hinna myrtu, en
sjálfum væri þeim langsam-
lega eiginlegast að setja sig
í spor 'hinna einkennisklæddu,
vel öguðu drápsmanna. í
stuttu máli sagt, þá er til
þess ætlazt, að þeir séu frjáls-
ir, að þeir geri uppreisn í eig-
in huga gegn hinni aldagömlu
virðingu fyrir valdinu, sem
legið hefur eins og mara yfir
allri sögu þeirra.
Þetta er ástæðan fyrir því,
held ég, að það er í fyllsta
máta rökrétt að þýzk hús-
móðir í kviðdóminum gráti
eins og hver önnur mannleg
vera, þegar hún heyrir þessar
hörmung&sögur, enda þótt
hún og milljónir manna á-
þekkar henni hafi nú í rúm-
an áratug heyrt slíkan vitnis-
burð ótal sinnum, án þess að
í nokkru yrði vart almennra
mótmæla gegn nazismanum.
Það er þessvegna sem liðsfor-
ingjum þeim er reyndu að
ráða Hitler af dögum árið
1944 hefur aldrei verið hamp-
að í Þýzkalandi. Þeir gerðu
það sem ekki mátti — þeir
tóku móralska ákvörðun sem
braut í bága við hlýðni þeirra
við yfirboðara sína.
Þá myndi bara einhver
annar “
En hver sá, í hvaða landi,
sem ekki hefur heyrt menn
segja: „Ef ég ekki gerði þetta,
þá myndi bara einhver annar
gera það, og því þá ekki ég
eins og 'hver annar . . . .?“
Og spurningin sem liggur i
loftinu í réttarsalnum í Frank
furt nær langt út yfir verjend
ur og varða, út fyrir réttarsal
inn og umhverfis heiminn og
inn í hjörtu mannanna. Hér
er um að ræða samsekt þeirra
gagnvart morði, jafnvel morð
um sem þeir hafa ekki sjálfir
framið, heldur morðum þeim
sem þeir hafa hagnazt á, þó
ekki væri nema að því leyti
að hafa lifað þau af.
Það er þessi djúpstæða sam
sekt sem sækjendur í Fran-k-
furt eru að reyna að leggja
ljóst fyrir, með því að halda
sér við þá staðhæfingu, sem
virðist í fljótu bragði næsta
einföld, að öll morð séu morð.
Nú, þegar kjarnasprengjan
er í svo margra höndum, gæti
verið gott að íhuga hve ó-
breyttir menn flestir hinna
ákærðu í Frankfurt eru. Það
er að sönnu andstyggileg til-
hugsun, og enginn myndi af
fúsum vilja hugsa á þá lund,
en þegar öllu er á botninn
hvolft, hafa (fleiri menn drep
ið fleiri menn á okkar öld en
nokkru sinni fyrr.) aldrei eins
margir menn orðið öðrum að
bana og á okkar öld.
Við getum tæpiega sýnt
hinum mörgu milljónum sem
saklausir létu lífið meiri virð
ingu en þá að rannsaka hvað
við höldum um morð og gera
okkur grein fyrir á'byrgð
ókkar sem eftir lifum gagn-
vart framtiðinni.
— Mirming
Framh. af bls. 20
síns í hinu mikla umbótastarfi
hans á Melum. Þau eignuðust
einn son, Eggert að nafni, sem
ásamt hálfbróður sínum, Erlingi,
hefur nú um hríð rekið bú á
Melum með föður þeirra.
Af börnum Guðmundar af
fyrra hjónabandi eiga tveir syn-
ir hans hetmili hér, þeir bænd-
urnir Bergþór á Eystra-Súlu-
nesi og Erlingur á Melum. Hin
systkinin munu flest eða öll eiga
heimili í Reykjavík.
Á síðastliðnu hausti varð
Helga kona Guðmundar fyrir
þvi slysi að lærbrotna svo fiytja
varð hana í sjúkrahás. Þar hefir
hún dvalið síðan, en er nú í aftur
bata. Hefir henni því verið fyrir
munað að veita bónda sínum þá
hjúkrun og aðhlynningu sem
hún hefði kosið er hann háði
dauðastríð sitt. En þannig ráðast
örlögin á ýmsa lund og verðum
slíkum skapadómi ekki áfrýjað.
Guðmundur á Melum var jafn
an vinsæll maður í sveit sinni
og naut trausts. Var hann maður
ráðhollur og greiðasamur og lá
í því efni ekki á liði sínu er á
reyndi. Hann var greindur mað-
ur, hygginn og gjörhugull. Hann
var kjörinn til ýmissra opin-
berra trúnaðarstarfa í sveit
sinni, var í hreppsnefnd og lengi
sýslunefndarmaður. öll slík
störf innti hann af hendi með
trúmennsku og kostgæfni.
Ég sem þessar línur rita og
hafði um langt bil náið samstarf
við Guðmund og naut trygglynd
is hans og margra góðra kosta,
kveð nú minn kæra vin og þakka
honum langt og hagstætt sam-
starL
Pétur Ottesen.