Morgunblaðið - 04.07.1964, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugadagur 4. júlí 1964
v
Goðasteinn
Tímarit um menningarmál
ÞORSTEINN Erlingsson var
um tíma ritstjóri á Seyðisfirði
og seinna á Bíldudal. Jón Ólafs-
son gaf út b að á Eskifirði. Guð-
mundur G. Hagalín var á yngri
árum ritstjóri á Seyðisfirði.
Nöfn þessara manna eru okk-
ur meira en svo kunn. En ein-
hvern veginn verður okkur á
að tengja þau við höfuðstaðinn
fremur en Seyðisfjörð, Eskifjörð
og Bíldudal, og er það þó ekki
vegna þess, að þeir hafi ekki all
ir unnið merkilegt starf, hver á
sínum stað.
Suroum krann meira að segja
að þykja kynlegt, að blöð, sem
gefin voru út á þessum stöðum
skyldu ná ærinni útbreiðslu,
svo smáir sem þeir eru nú orð-
ið í samanburði við höfuðborg-
ina. >að verður þó fremur skilj-
anlegt, þegar haft er í hu,ga, að
forystuhlutverk Reykjavíkur var
þá ekki orðið viðlíka ótvírætt,
sem það er nú orðið.' Og þess
ber líka að minnast, að prent-
un og útgáfa bóka hófst hér á
landi mörgum mannsöldrum, áð
ur en örlaði á nokkurri þorps-
mynd hvað þá stærri bæjum.
En þá kynnu líka einhverjir
að skjóta að þeirri athugasemd,
að útgáfa blaða og bóka á „smá-
stöðum“ hafi verið möguleg, áð
ur en miðsóknarafl Reykjavíkur
var farið að draga til sín fólk
og fjármagn, en sé nú iíklega
vonlaus orðin.
Og víst er um það, að þeir,
sem gefa út blöð og tímarit víðs
vegar um landsbyggðina, eiga
nú erfiðara með að ná til þjóð-
arinnar allrar en fyrr á árum.
í>að mætti sjá fsagt leiða að
því einhver rök, að útgáfustarf-
semi í fámennum byggðarlögum
sé óþörf. Þó ritsmíðar verði þar
til, skipti litlu, hvort þær séu
prentaðar og útgefnar á þeim
slóðum eða í Reykjavík; póstur-
inn sjái um að dreifa þeim jafnt
til allra landslhuta.
En málið er ekki svo einfalí.
Við gætum þá eins — í stað
þess að bjóða manni til sam-
kvæmis — sent honum
kræsingarnar 1 pósti og beðið
hann að njóta þeirra heirna hjá
sér.
Öll menningarvið eitni er fé-
lagsleg. í>að má segja, að blað
•og bók hafi möguidika að ná til
aLlra lesandi manna, hvar sem
þeir eru stadir á hnettinum. En
lesandirm er aðeins þiggjandi.
Gildi útgáfustarfsemi á líka að
vera fólgið í því, að sem flestir
verði einnig veitendur. Hún á
með öðruim orðlim að verða
mönnum hvatning til ritstarfa.
Og það er ekki vafi á, að út-
gáfa blaða og tímarita hefur
drýgst áhrif á eigin heimkynn-
um að því ieyti.
Árið 1962 hófu þeir Jón R.
Hjálmarsson skólastjóri og Þórð-
ur Tómasson fræðimaður útgáfu
tímaritsins Goðasteins, „gefið út
í Skógum undir Eyjafjöllum“.
„Við höfum á því bjargfasta
trú, að Goðasteinn eigi nokkru
hlutverki að gegna" segja þeir
í formála fyrsta ritsins. Nú eru
komin út fimm hefti á þrem ár-
um, og ætti það að sanna, að
hægt er að halda úti tímariti á
fámennari stöðum en Bildudal
og Eskifirði.
Þeir, sem lagt hafa til efni í
Goðastein, eru ekki allir þjóð-
frægir menn. En það dregur ekki
úr gildi ritsins; sannar miklu
fremur, að slík rit eru ekki að-
eins gagnleg, heldur beinlínis
nauðsynleg. í öllum landsins
byggðum eru greindir og gegnir
menn, sem búa yfir margs konar
fróðleik og reynslu, en skortir
hvort tveggja, löngun og frarn-
girni, til að festa fræði sín á blað
og koma þeim á framfæri. Marg-
ir þessara manna gefa sig lítt að
skriftum, nema aðrir hvetji þá
til þess, en reynast þá, þegar til
kemur, pennafærir í bezta lagi.
Ómældur hluti þess fróðleiks,
sem þeir geyma í hugarfylgsnum
færi með þeim í gröfina, ef ekki
kæmi til uppörvun annarra
manna, sem eiga hjá þeim innan
gengt, ef svo má segja.
Efni Goðasteins er að mestu
þjóðlegs eðlis. Þar eru frásagnir
aBa«Big» wpmmMmmaaBm fSSSSSSH
'
Þórður Tómasson.
af liðnum atburðum, sumar skráð
ar eftir krókaleiðum fræði-
mennskunnar, aðrar eftir minni
og í endurminningastíl. Þar eru
kímnisögur frá fyrri tíð og grein
ar um byggðasafnið í Skógum
eftir Þórð Tómasson, sem er
gæzlu maður safnsins.
Byggðasafnið er bæði fjölskrúð
ugt, auk þess sem því er einkar
smekklega fyrir komið. Greinar
Þórðar, Skyggnzt um bekki í
óyggðasafni, eru í senn fróðlegar
og skemmtilegar. Vonandi eiga
eftir að koma frá honum fleiri
slíkar.
Þá eru I Goðasteini skilmerki-
legar greinar um þorpin á Suður-
landi, uppruna þeirra og bygg-
ingasögu. Sveitalþorpin eru nýj-
ung í íslenzkri byggðasögu. Sum
þeirra vaxa nú örar en nokkrar
aðrar fjöldabyggðir á landinu, ef
undan er skilið höfuðborgarsvæð
ið við Faxaflóa. Sá vöxtur bendir
óneitanlega til þess, að þar geti,
þegar stundir líða, risið upp stór-
kaupstaðir á okkar mælikvarða.
Þess vegna er dýrmætt, að sögu
þessara staða skuli gerð nokkur
skil, meðan hún er enn í fersku
minni þeirra, sem fylgzt hafa
með þróun þeirra frá upphafL
Þá eru í ritinu greinar um sagn
fræðileg efni eftir ritstjórann,
Jón R. Hjálmarsson; ferðasögur,
kvæði og fleira. Síðasta heftið er
helgað Skógaskóla fimmtán ára.
Þannig er efni Goðasteins, f jöl-
breytt og athyglisvert í fyllsta
máta. Ritið á náttúrlega fyrst og
fremst erindi til Sunnlendinga.
Hins vegar er fátt eða ekkert efni
þess svo, að ekki sé aðgengilegt
hverjum, sem er, jafnvel þeim,
sem aldrei hafa komið til Suður-
lands. Einkum ætti Goðasteinn
að vera kærkominn þeim, sem
unna þjóðlegum fræðum. Óg út-
gáfa hans getur orðið öðrum
hvatning, sem hafa kannski stað
ið í þeirri trú, að ekki sé nú
lengur hægt að halda úti fram-
bærilegu riti utan Reykjavíkur
og stærstu k-aupsfaðanna.
Jón R. Hjálma'rsson.
Eyjafjöllin eru með fegurstu
byggðarlögum á landi hér. Sagt
er einnig, að veðursæld sé þar
mikil og vorið boði komu sína
þar fyrr en annars staðar. Það
er eins og náttúran hafi raðað
þarna saman flestu, sem auga má
gleðja. Vestmannaeyjar halda
vörð úti fyrir ströndinni, sveima
þar mitt á milli hafs og himin-
bláma. Frá sjó að fjalli eru slétt
ar grundir, þar sem tjaldurinn
sóar sínum hvellu hljóðum, þá
hliðar með undursamlegum foss-
um og grænu grasi, sem klífur
svo hátt, sem.það má kömast, allt
að þverhníptum hömrum, heim-
kynnum lífsglaðra fugla.
Hæst ber hvítan jökulinn, og
— eins og segir í Goðasteini:
„Sunnanvert í Eyjafjallajökli ber
við himin hnjúkur einn, allstór,
með blátt standberg til einnar
áttar, að öðru leyti þakinn ís og
snjó. Nefnist hann Goðasteinn“.
Eftir þeim hnjúki nefna þeir
útgefendur rit sitt, og verður
ekki annað sagt en það beri heit-
ið með sóma.
Heim að Skógum er þekkilegt
og staðarlegt að horfa. Héraðs-
skóli og byggðasafn eru stofnan-
Veiði í ám og vötnum
Þegar ég sá myndina af Her
toganum af Edinborg á forsíðu
Mbl. í fyrradag — þar sem
hann var að þreyta laxinn —
fór ég að hugleiða það, sem
erlendur ferðamálasérfræðing-
ur sagði mér á dögunum: Að
fiskar í ám og vötnum væru
einmitt það, sem í framtíð-
inni mundu laða marga er-
lenda ferðamenn tll íslands.
Ástæðan er einfaldlega sú,
að í hinum þéttbýlu löndum
meginlands Evrópu fer veiði-
ám og veiðivötnum sífækk-
andi. Bæði vegna aukinna tóm
stunda almennings og þar af
leiðandi vaxandi vedði — og
úrgangs frá alls kyns fram-
leiðslu. Iðnaður fer alls stað-
ar vaxandi og úrgangurinn frá
iðjuverunum þrengir kosti
vatnafiskanna 'æ meira.
Á að leigja árnar?
Einstakliingar og samtök á-
hugasamra veiðimanna hafa á
undanförnum árum gert margt
til þess að auka laxagengdina
í ánum og eftir því sem álhugi
útlendinga á ám okkar vex
geri ég ráð fyrir að áhugi
manna á laxaeldi og öðru
slíku aukist hér. Það er nú
einhvern veginn svo, að ís-
lendingar verða oift að fá á-
bendingar frá útlöndum, eða
álit útlendinga, til þess að
kunna að meta það, sem við
höfum hér.
Og einmitt vegna þessarar
þróunar finnst mér að setja
ætti einhver takmörk við því
að heilar ár séu leigðar út-
lendingum. Auðvitað á að gefa
þeim kost á að renna fyrir
fisk, en ég held að allir hljóti
að vera sammála um að hægt
yrði að skapa miklu fleira
fólki slík tækifæri, ef ánum
yrði áfram haldið undir okkar
eigin stjórn.
Viðhald og efling
Nú þekki ég ekki lög og regl
ur, sem gilda um árnar okk-
ar og notkun þedrra. En ekki
finnst mér óeðlilegt, að öli'Um
þeim, sem ráð hafa yfir veiði
ám og vötnum væri gert skylt
að gera svo og svo mikið til
þess að stuðla að viðhaldi og
aukningu fiskstofna á viðkom-
andi veiðistöðvum. Slíkt færi
vitanlega eftir því hve mikið
væri veitt á hverjum stað. —
Hliðstæðar reglur gilda víða
um lönd hvað snertir nytja-
skóga. Fyrir hvert eitt tré,
sem feillt 'er, verða viðkomandi
að gróðursetja ákveðinn fjctda
trjáplantna — og fyrir hvern
einn lax, sem veiddur væri,
ættu sömu aðilar að leggja
eitthvað ákveðið af mörkum
til að tryggja viðhald eða aukn
ingu stofnsins í þeirri ánni.
Veiðar í ám og vötnum gætu
e.t.v. skapað þjóðarheildinni
drjúgar tekjur í frambíðinni.
Og ég veit, að mikið og gott
starf er unnið af veiðimála-
stjóra og hans mönnum í því
skyni að auka veiðarnar og
koma í veg fyrir rányrkju.
Vandamál tómstundanna
Þótt undarlegt megi virðast,
þá er sífelld aukning tóm-
stunda almennings stöðugt og
vaxandi vandamál í ýmsum
löndum. Enginh hefur á móti
því að föik fái rýmri tóm-
stundir og meiri hvíld, síður
en svo. En vaxandi þörf fyrir
tómstundaiðju skapar ýmis
vandamál og hvetur til óeðli-
lega hraðrar þróunar á ýms-
um sviðum. Oft á tíðum eru
ir, sem fara vel saman. Með efl-
ingu sveitanna gætu risið þar
fleiri þjóðþrifafyrirtæki.
En fræðslustofnun og mennta-
setur er sitt hvað. Þó það tvennfc
ætti sem oftast að eiga samteið,
höfum við allt of mörg dæmi utn
hið gagnstæða.
Ritstjórar og útgefendur Goða-
steínt, Jón R. Hjálmarsson og
Þórður Tómasson, hafa að
minnsta kosti áunnið svo mikift
að starfi sínu, að saga þjóðlegra
fræða verður ekki svo ralfín hér
eftir, að Skóga sé ekki að nokkru
getið.
Erlendur Jónsson.
Ga^nfræðaskól-
t ;
inn við Vonar-
stræti
GAGNFRÆÐASKÓLANUM við
Vonarstræti var slitið í 9. sinn 12.
júní sl. Óskar Magnússon skóla-
stjóri skýrði stuttlega frá skóla-
starfi á liðnu skólaári og úrslit-
um prófa.
Fastir kennarar voru 9 auk
skólastjóra, en stundarkennarar
4. Innritaðir voru 123 nemendur
í 5 deildum.
Að þessu sinni voru engir síð-
degisbekkir starfandi í skólanum.
Landspróf þreyttu alls 111 nem
endur innanskóla og 3 utanskóla.
Prófi luku alls 108, stóðust 103,
þar af 55 með framhaldseinkunn.
Hæstu einkunnir að þessu sinni
hlutu Helga M. Ögmundsdóttir, L
ágætiseinkunn, 9.18, og Einar
Thoroddsen, I. ágætiseinkunn,
9.00.
Verðlaun voru veitt þeim nem-
endum, sem sköruðu fram úr i
námi og einnig þeim nemendum,
er unnu að félagsstörfum eða
höfðu á hendi trúnaðarstörf fyrir
skólann.
þetta einkum vandaimál heild-
arinnar, bæjarfélaiga og ríkis.
Eitt dæmi eru þjóðvegirnir:
Betri efnahagur veitir fleiri og
fleiri fjölskyldum tækifæri til
að eignast bíla — sem betur
fer. Auknar tómstundir veita
tækifæri til að ferðast meira á
bí.unum — og fjölgun bíla
og meiri akstur kretfjast breið-
ari og betri þjóðvega. Þetta er
eitt af fjölmörguim hliðstæðum
vandamálum, sem hlaðast upp
hjá hinu opinbera á öllum vest
urlöndum. •
Hver verður aukningin? . . ..
Ég fór að hugleiða þetta
vegna þess að ég sá í norsku
blaði, að árið 1974 mundu að
líkindum 10 milljónir erlendra
ferðamanna koma til Noregs.
Þetta er enigin smáræðis. taJa.
En hún er byggð á niðurstöð-
um sérfræðdnga í þessum efn-
um — og þeir haifa einkum
stuðst við reynsfu síðustu ára,
þ.e. hina árlegu aukningu
ferðamannaheimsókna. Líka
— og ekki síður — áætlanir um
það hve tómstundum íólks á
Vesturlöndum fjölgi — og
vinnustundum fækki — næsta
áratuginn.
Og ef Norðmenn fá 10 milj-
ónir ferðamanna árið 1947, hve
mörg hundruð þúsund ætli
komi þá hingað? Það væri
fróðlegit að heyra áætlanir inn
lendra ferðamálasérfræðinga
í þeim efnum. Eða er ekki
kominn tími til að fara að
hugsa eitthvað svolítið fram í
tímann?
ELDAVÉLAR
ELDAVÉLASETT
GRILL
Sjálfvirkt hita- og
tímaval.
A E G - utnboðið
Söluumboð:
HÚSPRÝÐI HF.
Sími 20440 og 20441.