Morgunblaðið - 02.08.1964, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐID
Sunnudagur 2. ágúst 1964
■
FYRIR skömmu komu
hingað til lands í stutta
heimsókn norsk hjón, Edna
og Andneas Löken, sem
stundað hafa trúboðsstörf
í Suður-Afríku nær sleitu-
. laust sl. 18 ár. Andreas
stjórnar trúarlegri fræðslu
kirkjunnar í Zululandi. —
Við ræddum nokkra stund
við hjónin um kristniboðið,
kynþáttastefnu Suður-Af-
ríkustjórnar, kunningja
þeirra blökkumannaleið-
togann Albert Luthuli,
konukaup bantunegra o. fl.
— Eruð þið á íörum til S.-
Afríku aftur?
Löken, lengst til hægri, ásamt yfirmönnum kirkjunnar í Zululandi. Biskupinn er sænskur og
sést hann næst lengst til vinstri í aftari röð.
Vonandi vaknar stjórn S.-Afríku til veru-
leikans og sér, að stefna
hennar er óframkvæmanleg
Rætt við Andreas Löken, kristniboða, sem
starfað hefur í 8.-Afríku s.l. 18 ár
— Já. Við höfum verið í
leyfi undanfarna mánuði og
dvalizt við nám í Bandaríkj-
unum, segir Andreas. En við
höldum til S.-Afríku í nóvem'
ber n.k. Þangað til verðum við
heima í Noregi og höldum
fyrirlestra.
— Þið komið hingað beint
frá Bandaríkjunum?
— Já. Okkur hefur^ lengi
langað til að koma til íslands
og nú fengum við tækifæri.
Mér verður sérstaklega minnis
stæð koman á Þingvelli þar
sem íslendingar tóku kristna
trú árið 1000.
— Hvar í S-Afríku hafið
þið starfað?
— í Zululandi, um 260 km.'
frá Durban. Þar hafa Norð-
menn rekið kristniboðsstöð
frá 1844, og nú strfa þar 40
kristniboðar frá Noregi í lö
trúboðsstöðvum. í Zululandi
er einnig fjöldi trúboða frá
öðrum þjóðum og öðrum
kirkjudeildum en hinni lút-
ersku. Negrarnir í Zululandi
stofnuðu sjálfstæða kirkju
1960 og starfa trúboðarnir við
hana. Segja má að kristniboð
hafi borið meiri árangur í S.-
Afríku en víða annars staðar,
því að nú eru um 50% blökku
manna þar kristnir.
— Hvaða þjóðflokkur bygg-
ir Zululand?
— Það eru bantunegrar.
Þeir eru langfjölmennastir í
S.-Afríku eða um 11 milljónir.
Hvítir menn eru 3 milljónir,
Indverjar % og 1% milljón er
af öðrum stofni. Um 30%
bantunegranna búa á svæð-
um, sem aðeins eru ætluð
þeldökkum, 40% búa í borg-
um og 30% í sveitunum innan
um hvíta menn. Sýna þessar
prósentutölur ljóslega hve
stefna stjórnar S.-Afríku um
að reka alla blökkumenn inn
á áðurnefnd svæði, er fjar-
stæðukennd. Þar búa eins
margir oig fyrir komast. Einu
hví'tu mennirnir á þessum
svæðum eru opinberir starfs-
menn og tfúboðar .
— Þið verðið þá ekki mikið
vör við „apartheid" í daglegu
lífi?
— Nei, við búum á svæðum
hinna þeldökku. Þeir eru mjög
ánægðir með starf trúboðanna
og setja það ekkert fyrir sig
að þeir séu hvítir.
— En hvernig geðjast
stjórninni að starfi ykkar?
— Hún er hlynnt því að
bantunegrarnir taki kristna
trú og styður sjúkrahúsrekst-
ur í trúboðsstöðvunum. Hins-
vegar er hún tortryiggin í garð
okkar eins og allra, sem and-
vígir eru stefnu hennar í kyn
þáttamálum.
— Geta batunegrarnir flutt
frá svæðunum, sem þeir hafa
fengið til íbúðar?
— Nei, þeir mega ekki
flytja þaðan til þess að setjast
að annars staðar með fjöl-
skyldur sínar. En þeir geta
fengið leyfi til þess að fara
að heiman til vinnu, nokkra
mánuði í senn. T.d. vinna
flestir fjölskyldufeður í Zulu-
landi í verksmiðjum og nám-
um fjarri heimilum sínum,
en konur þeirra yrkja jörðina.
Ungir menn í Zululandi fara
einnig að heiman, margir til
þess að safna sér fyrir konu.
— Safna sér fyrir konu?
— Já. Sá siður tíðkaðist þar
enn, að ungir menn á biðils-
buxunum greiði föður hinnar
útvöldu fyrir hana. Algeng-
asta verðið nú eru 100 sterl-
ingspund eða um 12 þús. ísl.
kr., en höfðingjadætur og
menntaðar stúlkur eru í mun
hærra verði. Feður stúlkna,
sem gengið hafa menntaveg-
fnn, leiða biðlinum fyrir sjón-
ir, að þeir hafi kostað mennt-
un stúlknanna dýru verði til
þess að þær geti síðar séð fyr
ir fjölskyldunni. Verður bið- %
illinn því helzt að greiða all-
an námskostnaðinn til þess að
fá að kvænast stúlkunni. Hér
áður fyrr igreiddu ungir menn
kýr fyrir konuefni sín og var
venjulegt konuverð 10 kýr,
menn, sakaðir um landráð.
en til þess að faðir konunnar
vildi ræða við sendimenn brúð
gumans, varð brúðguminn að
greiða eina kú fyrirfram. Ungt
fólk í Zululandi vill halda fast
við þessa gömlu venju. Því
finnst þetta fyrirkomulag
nokkur trygging. Fremji kona
hjúskaparbrot, getur maður-
inn sent hana heim og krafið
föðurhennar um endurgreiðslu
en fari maðurinn illa með
konuna eða sé henni ótrúr, get
ur hún hlaupið heim til sín
og þá fær hann ekkert af
peningum sínum til baka.
— Reynir stjóm S.-Afríku
að fá hvíta menn til þess að
flytjast til landsins?
— Já, og tilraunir hennar
bera nokkurn árangur. Nokkr
ar þúsundir Evrópubúa flytj-
ast ár hvert til landsins, enda
er það mjög freistandi. Iðn-
lærðir menn geta t.d. fengið
helmingi hærri laun í S,-
Afríku en í heimalandi sínu.
Stjórnin reynir að fá sem
flesta innflytjendur til þess að
vega upp á móti hinni öru
fjölgun blökkumanna, ea.
árangurinn er ekki mikill, þvl
að til þess þyrfti innflytjend-
urnir að skipta hundruðum
þúsunda.
— Hinir svörtu reyna að
berjast gegn stefnu stjórnar-
innar?
— Það eru einhverjar neð-
anjarðarhreyfingar starfandi,
en ómögulegt er að segja um
'hve sterkar þær eru. Hinir þel
dökku eru yfirleitt mjög vin-
samlegir í garð hvítra manna
og varla er hægt að tala um
kynþáttahatur af þeirra hálfu
enn sem komið er, en með á-
framhaldandi misrétti er hætt
við að hatrið aukist. Það er
dapurlegt til þess að hugsa
að með framferði sínu plæigir
stjórnin akurinn fyrir hryðju-
verk, og öfgamenn í hópi svert
ingja fá hljómgrunn. Þetta
verður enn sorglegra þegar
haft er hugfast, að menntaðir
kristnir leiðtogar blökku-
manna eins og t.d. Albert Lut-
huli, krefjast aðeins jafnréttis
á við hina hvítu. Þeír vilja
ekki hvíta minnihlutann feig-
an eins og öfgamennirnir.
— Hafið þið kynnzt
Lutþuli?
— Við höfum heimsótt
hann tvisvar á heimili hans,
sem er á svæði fyrir þeldö.kka
mitt á milli Durban og trú-
boðsstöðvarinnar. Eins og þér
vilið hefur hann mjög tak-
markað ferðafrelsi og má
ekki starfa opinberlega að
stjórnmálum. Honum er bann
að að tala opinberlega og
blöð í S.-Afríku mega ekki
hafa neitt eftir honum. En
Luthuli er mjög önnum kaf-
inn við ritstörf og einnig vinn
ur hann eins mikið og lögin
leyfa honum í þágu bantu-
negranna. Þeir, sem búa á
sama svæði og hann mega
heimsækja hann þegar þeir
vilja, en aðrir verða að sækja
um sérstakt leyfi.
— Er Luthuli bjartsýnn á
að til rofi í kynþáttamálum
S.-Afríku?
— Já. Hann er mjög bjart-
sýnn, en hann er ekki ánægð-
ur með undirtektirnar, sem
tillögur um viðskiptabann á
S.-Afríku hafa fengið t.d. * í
Bandaríkjunum og Bretlandi.
Hann er hlynntur viðskipta-
banni og telur það mjög öflugt
vopn.í baráttunni sé þáttaka
almenn. Um röksemdir manna,
sem segja, að slíkt bann
myndi koma harðast niður á
blökkumönnunum - sjálfum,
segir hann að þeir séu reiðu-
búnir að greiða frelsið dýru
verði, ef það sé nauðsynlegt.
— Stjórnin leyfði Luthuli
að taka við friðarverðlaunum
Nóbels?
— Hún gat ekki annað. En
hún sagði: „Hann er auðvit-
að ekki verður þessara verð-
launa, en við viljum ékki
koma í veg fyrir
að hann fái peninganaT Við
heimsóttum Lutuli skömmu
áður en hann fór til Noregs
og hann leitaði m.a. ráða um
hvernig föt væru hentugust í
landinu. Hann taldi úthlutun
friðarverðlaúnanna mikinn
sigur fyrir málstaðinn, sem
hann berzt fyrir, jafnrétti
allra íbúa S-Afríku.
Talið berst nú að réttarfari
í S-Afríku og segðist Löken
hafa mikið álit á dómurum
o.g lögfræðingum, sem störf-
uðu við dómstólana. Þeir væru
réttsýnir og ekki haldnir for-
dómum, en lögin væru órétt-
lát og eftir þeim yrði að
dæma.
— Ég vil taka til dæmis
réttarhöld, sem fræg urðu og
stóðu yfir í Pretoriu frá 1956
—1960, sagði Löken. — Þar
komu fyrir rétt 156 blökku-
menn, sakaðir um landráð.
Smám saman tókst lögfræðing
unum að fá þessa menn sýkn-
aða og réttarhöldin enduðu án
þess að nokkur hlyti dóm. En
stjórnin'var ekki ánægð með
þetta og setti ný lög til þess
að koma í veg fyrir að það
endurtæki sig.
— Hver er afstaða hinna
kristnu trúfélaga í S-Afríku
til kynþáttastefnu stjórnarinn-
ar?
— Þau hafa öll lýst and-
stöðu við hana nema hol-
lenzka kirkjan, en að undan-
förnu hafa margir merkir leið
togar innan hennar gagnrýnt
stefnu stjórnarinnar.
— En stjórnarandstaðan? ’
— Stjórnarandsöðuflokkarn
ir, sem eitthvað kveður að,
eru þrír. Sameinaði flokkur-
inn hefur hvorki tekið afstöðu
með stefnu stjórnarinnar eða
móti. Hann reynir að sigla
milli skers og báru til þess að
tapa ekki atkvæðum, en samt
minnkar fylgi hans. Framfara
flokkurinn vill auka réttindi
blökkumanna smám saman, en
Frjálslyndi flokkurins vill
jafnrétti blökkumanna þegar
í stað. Hann hefur nú engan
mann á þingi.
— Hve mikið fylgi hefur
stjórnarflokkurinn?
— Við síðustu kosningar
hlaut hann tæplega 50% at-
kvæða, en 150 þingmenn og
eru það 2/3 hlutar á þingi.
Þetta er vegna þess hve kjör-
Frh. á bls. 26
'V.""W'/"■ 'SwS"/- , "V ' , yww r r r ' , ma

Edna og Andreas Löken.