Morgunblaðið - 20.09.1964, Blaðsíða 17

Sunnudagur 20. sept. 1964
M0HGUNBLAÐ1Ð
17
þann, sem bætt hefði getað kjtM?
sárþjáðs almennings. Síðasta
dætni þess, er þegar einraeðis-
herrann hælist nú um yfir nýju
gereyðingarvop n L
Háðir veðri og
vindi
Sumarsíldarvertíðin líður nú
senn að lokum. Jafnvel þó að all-
mörg skip kunni að halda áfram
veiðum fram í október, fer þeim
nú óðum fækkandi. Ef heppni er
með, kann svo að fara, að heild-
arafli verði meiri en sumarið
1962 og því hinn mesti, sem bor-
izt hefur á land. Þó að svo verði
ekki, þá er aflinn óneitanlega
góður. Hann er fyrst og fremst
að þakka nýrri vísindalegri þekk
ingu og nýrri veiðitækni. Ef
hvorugt hefði verið fyrir hendi,
mundi alger ördeyða hafa ríkt.
Miðað við hinar nýju aðstæður
eg skipastólinn, sem að veiðum
Ungir verðandi sægarpar á skólaskipinu Sæbjörgu — I.jósm. S v. Þormóðs.
REYKJAVÍKURBRÉF
erlendis. Atvinnulíf okkar hefði
þá verið fjölbreyttara en nú og
möguieikar til gjaldeyrisöflunar
meiri.
hefur verið, er eftirtekjan von-
um minni. Engan afla hefur ver-
ið að fá á þeim slóðum, þar sem
áratugum saman var fengsælast.
Og jafnvel þótt veðurfar hafi
verið hagstæðara á Austfjörðum
í sumar en víða annars staðar
á landinu, þá hefur veður mjög
oft hamlað veiðum. Enn vita
menn alltof lítið um síldargöng-
ur til þess hægt sé að telja þær
árvissar. Menn hljóta að spyrja
sjálfa sig: Hvernig færi, ef síld-
in legði alveg leið sína frá land-
inu, eins og hún hefir að undan-
förnu fært sig til við landið? Og
hver yrði afleiðingin, ef hafís
legðist upp að Norðausturlandi
yfir sumarmánuðina eða stöðug
illviðri væru þar mánuðum sam-
an?
Bústu við hinu illa
Gamalt máltæki segir, að menn
eigi að búast við hinu illa, þvt
að hið góða skaði ekki. Með
svartsýninni einni verður skammt
komizt áleiðis. En við verðum
að muna, að ekki er ólíklegt að
það veðurfar, sem áður hefur
verið á landinu, geti komið aft-
ur. Þegar vel tekst eru engin
auðævi fljótfengnari hér en síld-
arafli. Sjálfsagt er að láta hann
sér ekki úr greipum ganga. Jafn
sjálfsagt er, að eftir föngum ber
að hagnýta aflann í landinu
sjálfu, svo að útflutningsverð-
’mætið verði sem allra mest. Auk-
in hagnýting skapar aukna vinnu
®g velsæld. Þar er þó tvenns að
gæta. í fyrsta lagi, hversu aflinn
enn er óviss. Sá afli, sem aldrei
fæst, verður ekki hagnýttur. í
ððru lagi, þá hefur markaður
fyrir hvers konar verkaða síld
hingað til reynzt harla takmark-
*ður. Höfuðáherzlu ber að leggja
á hvort tveggja: Að gera aflann
vissari með aukinni þekkingu og
bættri tækni og afla nýrra mark-
aða. En hér ráðum við ekki einir.
Hætt er við að óvissan haldist,
þó að við leggjum okkur alla
fram.
' Fleiristoðir
Allar þjóðir leggja i það meg-
Ináherzlu að gera atvinnulíf sitt
•em fjölbreyttast. Svo er ekki
Mður \ua þær, sem hafa öruggari
Laugard. 19. sept;
getur tekið þvílíkum sveiflum,
að beinn voði sé á ferðum, þegar
allt er komið undir einni teg-
und. Að vísu er sjávarafli okkar
orðinn mun f jölbreyttari en áður.
Með aukinni vinnsiu í landinu
verður hann auðvitað enn fjöl-
breyttari. Engu að síður er sjálft
aflamagnið undirstaðan og
neyzlu sjávarafurða, þótt ýmis-
lega séu tilreiddar, gengur erfið-
lega að auka. Jafnvel þótt þar
væri engin hætta á afturkipp og
allt færi sem bezt má verða, þá
er engu að síður fráleitt að nota
sér ekki aðrar auðlindir, sem
landið hefur yfir að ráða. Þjóð-
félag okkar verður því sterkara
sem það stendur á fleiri stoðum.
Ef við ætlum ótilneyddir að
byggja lýðveldi okkar til fram-
búðar á einnj framleiðsiugrein,
yærum við einstakt fyrirbæri í
veröidinni.
Beztu akuryrkju-
löndin
Sléttur Norður-Ameríku eru
sennilega beztu akuryrkjulönd í
heimi. f Kanada hefur Winnipeg
orðið stórborg af því að vera
miðdepill hinna miklu akur-
yrkjuhéraða. Ef ferðast er flug-
leiðis, er hvaðanæva til hennar
og frá flogið klukkutímum sam-
an yfir endalausar rennisléttar,
þrautræktaðar ekrur. Þó segja
Winnipegbúar sjálfir, að önnur
borg vestar á sléttunum eigi enn
meiri framtíð fyrir sér. Þá eiga
þeir við Edmonton, höfuðborg
Albertafylkis. Gæfumuninn gera
olíulindir og önnur auðævi jarð-
ar, sem fundizt hafa vesturfrá.
Á löggjafarbyggingunni í
Winnipeg, sem hýsir bæði lög-
gjafarþing og fylkisstjórn Mani-
toba, stendur efst á hvolfþakinu
gullroðinn æskumaður, sem
bendir í norður. Þangað bendir
hann, vegna þess að í óbyggðum
norðursins eru námur, sem fólk-
ið hyggur að til frambúðar muni
tryggja velsæld sína. Þó að hag-
nýtur jarðargróður virðist allt
umhverfis meiri en nokkurn, sem
ekki hefur augum litið, mundi
trúa, viija menn ekki treysta
honum einum. Uppskeran er of
einhæf og markaður háður slík-
um sveiflum, að menn vilja
Hverjum til góðs
Þrátt fyrir ólíkar ytri aðstæð- i
ur eru viðfangsefnin víða ótrú-
lega lík. Hér á landi hefur hvorki
landbúnaður né sjávarútvegur
veikzt við það, að fleiri atvinnu-
greinar hafa vaxið upp. Þvert á
móti hafa þessar höfuðstoðir
þjóðfélagsins styrkzt við, að fleiri
hafa til komið. Um það er ekki
lengur neinn ágreiningur, að ís-
lenzkur landbúnaður á velferð
sína undir góðum og öruggum
markaði innanlands. Eins er það,
að án margháttaðs iðnaðar væri
ógerlegt að stunda nútíma sjáv-
arútveg frá fslandi. Út af fyrir
sig er og ekki ágreiningur um,
að við þurfum á meiri raforku að
halda, bæði til heimilisnöta og
ýmiss konar iðnaðar. En svo er
að sjá, að þegar talað er um vísi
ð stóriðju, þá skiljist leiðir. Sum
ir segja, að vatnsaflið eigi að
geyma og nota fyrir síðari kyn-
slóðir. En hverjum er það til
gagns að láta vatnsorkuna halda
áfram að eyðast engum til nota?
Þó að vélar gangi fyrir vatnsafli,
þá verður því ekki eytt. Með því
að virkja orkuna sem fyrst, setj-
um við hins vegar strax nýjar
stoðir undir þjóðfélagið, stoðir
sem gera það sjálft sterkara, og
ýmist beinlínis styrkja þær, sem
fyrir eru, eða létta af þeim þunga
svo að þær verði haldbetrL
Yærum við verr
Síma-samiiíiigur-
staddir?
Góðir og gegnir menn benda
á, að íslendingar hafi farið rétt
að í rafvirkjunarmálum sínum.
Við höfum aldrei reist okkur
hurðarás um öxl, heldur virkjað
smám saman fyrir brýnustu eig-
in þarfir. Óumdeilanlegt er,
að þessar virkjanir hafa orðið að
ómetanlegum notum. En þar með
er ekki sannað, að annar háttur
hefði ekki verið skynsamlegri.
Á það ber að líta, að yfirleitt
hefur ekki verið virkjað hverju
sinni meira en þá varð minnst
komizt af með. Smávirkjanir eru
dýrar og ógerlegt er að s’anna,
að þjóðin hefði borið halla af
því, þó að í stærra hefði vérið
ráði^t. Kafmagnsverð innanlands
hefði orðið ódýrara til frambúð-
mn
Um þetta er héðan af þýðing-
arlaust að deila. Þjóðin var áður
máttarminni en nú og áhættan af
stórvirkjun henni e.t.v. ofvaxin.
Hættan af erlendu fjármagni óx
mönnum að vonum í augum á
meðan við vorum sjálfir með öllu
fjármagnslausir. Játa verður, að
þarna hefði mest oltið á hverjum
samningum hefði verið unnt að
ná. Eigin reynsla okkar í þessum
efnum var nær engin og lítt hægt
að læra af öðrum. Nú höfum
við áratuga reynslu annarra, t.d.
Norðmanna við að styðjast. Og
svo langt er um liðið, að unnt
ætti að vera að líta á reynsluna
af símasamningunum frá 1905
hlutlausum augum. Um þá var
ákaft deilt á sínum tíma, en nú
er fyrir löngu komið á daginn,
að þeir leiddu ekki yfir þjóðina
þær hættur, sem þá var óttazt.
Með samningum við erlent „auð-
félag“ fengust framkvæmdir,
sem enginn mundi nú vilja vera
án. Var þar þó um að ræða „ein-
okun“, sem menn að vonum
höfðu beig af.
Fordæmi Sovét-
Rússlands
Óþarft er að fjölyrða um þá
áherzlu, sem lögð hefur verið á
iðnvæðingu í Sovét-Rússlandi.
Iðnþróun var að vísu hafin í
Rússlandi áður en kommúnistar
komust þar til valda. En veik-
leiki Zarstjórnarinnar, sem
leiddi til falls hennar 1917, staf-
aði ekki sízt af því, að Rússland
stóð þá langt að baki öðrum stór-
veldum í þessum efnum. Sovét-
stjórnin hefur lagt svo mikið
kapp á að bæta úr þessu, að
henni hefur verið borið á brýn,
að hún hafi farið of harkalega
að: Beitt bæði nauðungarvinnu
og sultarsvipu til að koma áform-
um sínum fram. Enn þann dag í
dag er þrengt að lífskjörum al-
mennings til að efla því meir
þungaiðnaðinn. Þessar harkalegu
aðfarir hefðu sjálfsagt ekki ver-
ið þolaðar í lýðræðisþjóðfélagi.
En fyrir sjálft markmiðið, iðn-
væðingu lands síns, verður Sovét-
stjórnin ekki sökuð. Sumir telja
Jafnframt er lagt kapp á efl-
ingu efnaiðnaðar til styrktar
landbúnaðinum. í því skyni hefur
verið samið um mikil vélakaup í
Bretlandi og er ráðgert að Bret-
ar veiti 10 ára gjaldfrest á þeim
eða láti Sovétstjórninni í té lán,
sem því svarar.
Þessi lánveiting til Sovét-
Rússlands frá Bretlandi og önn-
ur tilsvarandi frá Japan eru nú
gagnrýnd af ýmsum í Bandaríkj-
unum. Sú gagnrýni byggist á því,
að þessar lánveitingar auðveldi
Rússum að láta sitt eigið fjár-
magn í hergagnaframleiðslu og
til að tryggja stöðu sína í þeim
löndum, sem skammt eru á veg
komin í iðnþróun. Um þann.
ágreining skal ekki frekar raett
hér að sinni. En lántökurnar eru
órækt vitni þess, hversu Sovét-
stjórnin telur mikilsvert að efla
iðnað í landi sínu, og er henni
það ekki láandi.
Hitt er lakara, að hún virðist
ekki vera jafn skilningsgóð á
nauðsyn annarra. Fyrir nokkrum
misserum urðu íslenzk stjórnar-
völd þess greinilega vör, að sov- ’
ézkir samningamenn voru títt
hrifnir af olíusölu Rúmena hing-
að til lands. Síðan hefur soðið
upp úr í allra augsýn milli stjórn
anna í Moskvu og Búkarest af
svipuðum sökum. Moskvustjórn-
in vildi hindra Rúmena í iðn-
væðingu og ætlaði sjálfri sér ein-
okun iðnaðarframleiðslu, en Rúm
enar áttu einungis að fá að leggja
til efnivörur. Við þetta hafa Rúm
enar ekki viljað una og eru þess
vegna farnir að stíga í vænginn
við Kínakomma.
Rússa á íslandi
Við fslendingar þurfum ekki að
renna huganum til annarra landa
til að verða sams konar einok-
unarvilja varir. Með verzl-
unarsamningunum við Sovét-
Rússland hefur það tryggt sér
einokun á olíúsölu til ís-
lands. Menn hafa ekki viljað
missa af fiskmarkaðinum í Sovét-
Rússlandi og þess vegna sætt sig
við þessa olíueinokun. Af þeim
sökum má og segja, að hún hafi
verið nauðsynleg. Einokun getur
þó aldrei verið annað en ill nauð-
syn. A.m.k. verða menn að gera
sér grein fyrir, hvað á ferðum
er og við hvaða verði viðskiptin
eru keypt. Annmarkarnir láta
ekki lengi á sér standa. Ef Sovét-
stjórnin beitir sér gegn byggingu
olíuhreinsunarstöðvar hér, þá er
það vegna þess að hún vill ekki
láta skerða einokun sína. Sú
einokun er þá bersýnilega orð-
in hindrun fyrir eðlilegri iðnþró-
un okkar. Vel má vera, að menn
verði að una þessu um sinn, en
eftirsóknarverðir eru slíkir við-
skiptahættir ekki fyrir okkur.
Verjendur þeirra gera sinn mál-
stað ekki betri með því að saka
aðra um að vilja ná hér einokun
með olíuhreinsunarstöð. Fram-
leiðsla hennar mundi þvert á
móti þurfa að keppa við frjálsan
olíuflutning, ef hann fengisit.
En það eru einmitt verzlunar-
samningarnir við Sovét-Rúss-
land, sem þvílíkt frjálsræði
hindra.
Stíga í vænj»mn við
Kína-komma
tramleiðslu em þá sem sækja
þwf í gjávardjúpio. Vöruverð
skjóta fleiri stoðum undir fram-
tíðarvelgengni sína.
ar ag aflið notað til framleiðslu,
sem hægt hefði verið að selja
þó, að minni áherzlu hefði mátt
leggja á hergagnaiðnað heldur en