Morgunblaðið - 27.09.1964, Blaðsíða 15

Sunnudagur 27. sspt. 1964
MORGU N BLAÐIÐ
15
Síðustu ár Wilsons forseta
breytingatillogur höfðu komið
fram, einkum frá öldungadeild-
armanninum Henry Cabot Lodge.
Wilson daufheyrðist við öllum
tilmælum um breytingar. „Ég
hef skuldbundið Bandaríkin með
undirskrift minni í París og vil
fremur bíða ósigur en ganga á
bak orða minna,“ sagði hann.
Þann 19. marz 1920 felldi öld-
ungadeildin tillöguna um að
Bandaríkin gengi í Alþjóðasam-
bandið, en engin atkvæðagreiðsla
fór fram um sjálfan sáttmálann.
Þetta varð fyrsta áfall stofnun-
arinnar, sem átti að varðveita
I friðinn í veröldinni.
Síðara forsetatímabil Wilsons
var að enda þegar þetta gerðist
og haustið 1920 var reúpblikan-
inn Harding kosinn forseti. í
desember sama ár fékk Wilson
friðarverðlaun Nobels. Banda-
ríski sendiherrann í Noregi tók á
móti þeim.
Wilson keypti sér hús í Was-
hington og hugðist fara að skrifa
bók, eins konar framhald vís-
indarita þeirra er hann hafði
skrifað meðan hann var rektor
og prófessor við Princetonháskó-
ann. En hann hafði ekki þrek til
þessa. Hann var bilaður maður.
: Hann sást sjaldan á almannafæri,
en vinir hans og dætumar þrjár
heimsóttu hann oft. Hann félck
mikið af bréfum, sem einkaritari
1 hans svaraði. Einu sinni talaði
hann í útvarp en tókst illa. Hann
dó 3. febrúar 1924 og má segja
að dauðinn hafi verið honum
lausn. Hann varð 68 ára.
Bók Gene Smith lýsir Wilson
sem miklum hugsjónamanni,
ágætum mælskumanni og réttlát-
um mannvini. Fyrstu fjögur árin
hafi hann verið einn af dugleg-
ustu forsetum U.S.A. Á stríðsár-
unum vakti hann eldmóð her-
manna sínna, frá Signubökkum
til Gangesfljóts. En svo var vopn
ið snúið úr höndum hans. Hann
gerði skissur, eins og aðrir miklir
menn, en Lmith telur hann hafa
verið ógleymanlegan foringja.
Bók Smiths telur mörg dæmi
um hve margt hefði getað skeð,
sem varð þveröfugt. Hvernig
hefði heiminum farnazt, ef Banda
ríkin hefðu stutt konungshugsjón
Wilsons um Alþjóðasambandið.
Þá hefðu menn eins og Mussolini
og Hitler kannski aldrei orðið
áhrifamenn í veröldinni og sag-
an tekið aðra rás.
EFTIRTEKTARVERÐ bók er ný-
lega komin út um efstu ár Wood-
row Wilsons forseta, eftir Gene
Smith. Heitið hún: „When the
Cheering „stopped", og segir frá
raunum og mótlæti forsetans á
síðara forsetatímabili hans. Fer
hér á eftir ýmislegt af því mark-
verðasta er Gene Smith segir
frá:
Hinn 14. des. 1918 kom Banda-
ríkjaforsetinn Woodrow Wilson
til Parísar með föruneyti sinu,
eða réttara sagt hélt innreið sína
í París til þess að taka þátt í
friðarsamningagerðinni eftir
fyrri heimsstyrjöldina og undir-
búa stofnun Alþjóðabandalagsins.
Sagan segir að aldrei hafi meiri
mannfjöldi safnazt saman í París
en þegar forsetinn kom. Með-
fram leið forsetans um borgina
hafði fólk safnazt fyrir með borð
og stóla, strákar sátu á greinum
kastaníutrjánna og klifruðu upp
á húsaþökin og forvitin andlit
voru í hverjum glugga. Úrval úr
franska hernum, 36 þúsund sol-
dátar héldu leið forsetans opinni,
en aðeins örkumlahermenn í
hjólastóium fengu að vera inn-
an við kaðlana. Hljómsveitirnar
þögðu enn og kyrrðin var svo
mikil, að þegar forsetinn nálgað-
ist mátti heyra hófaskelli ridd-
araliðshestanna Iangar leiðir. En
stundvíslega kl. 10 drundi fall-
byssukveðja frá Valerien-hæð,
merkið um að forsetinn væri
kominn í borgina. Og svo hevrð-
lst ómurinn af ameríska þjóð-
sö^^num í fjarska.
Eftir að fallbyssurnar og
hiíómsveitin hafði þagnað heyrð-
ust fagnaðaróp fjöldans eins og
þrumur £ fjarska. Wilson og
Poincaré Frakkaforseti komu ak-
andi niður Champs-Elysées, fram
hjá þinghúsinu og inn á Place de
la Concorde. Þar blöstu við hvít-
ar ræmur með árituninni: „Lifi
Wilson, hinn réttláti!“ Og fögn-
uður fjöldans var enn meiri en
hann hafði verið sjálfan vopna-
hlésdaginn, árnaðarópin yfir-
gnæfðu hljómsveitina er forset-
inn ók framhjá, standandi í vagn
inum og veifandi pípuhattinum.
Þarna var verið að fagna Amer-
íkumanninum, sem hafði bjargað
Frakklandi frá endurtekningu á
1870—71. Haugum af blómum var
kastað úr gluggunum, ekki sízt
að vagni frú Edith Wilson, sem
fylltist af blómskrúði. Engan
grunaði þá, að þessi sama kona
þyrfti að gegna mjög einkenni-
legu hlutverki nokkru síðar.
Poincaré virtist hálfærður af
öllum þessum gauragangi, og líf-
vörður Bandaríkjaforsetans var á
nálum um líf Wilsons. Fólkið
var tryllt og sumir grétu há-
stöfum og orguðu og hrópuðu.
Franskur blaðamaður skrifaði
svo um þennan atburð: „Engum
manni hefur verið tekið með siík-
um fögnuði, og ég gleymi aldrei
á ævinni því, sem ég sá á göt-
unum í París þennan dag. Ég
hef séð Foch fagnað, Clemenceau,
Lloyd George, hershöfðingjum og
hersveitum, en það sem Wilson
heyrði og sá úr vagni sínum var
allt öðru vísi. Og svo þessi Ityrr-
láti, bjartleiti og brosandi ma^-
ur!“
Eftir nokkra veizlu- og ræðu-
daga í Frakklandi var sigurför-
inni haldið áfram til Englands
og síðan til ftalíu, og alls staðar
var sami fögnuðurinn.
Síðan hélt hann aftur til París-
ar og fór að starfa á friðarfund-
inum, en nú varð ævin önnur.
Eilíft rifrildi um landakröfur
ýmsra þjóða. Forustumenn svo að
segja allra þjóða heims, með
marga sérfræðinga og óteljandi
skrifara, voru sannfærðir um að
lengi vel og engin ákvörðun tek-
in um hver skyldi stjórna. Að-
eins 5—6 manneskjur fengu að
koma inn til forsetans og almenn-
ingur fékk fátt að vita um líðan
hans. Læknatilkynningarnar
sögðu aldrei neitt jákvætt. Að-
eins ein persóna fékk að tala
fyrir hönd forsetans: frú Edith
kona hans. Hún ætlaði að gegna
störfum forsetans þangað til hon-
um batnaði. Pósturinn safnaðist
fyrir, og frú Edith svaraði aðeins
því sem hún taldi mest áríðandi.
Það hefur verið sagt bæði í gamni
og alvöru að frú Wilson hafi
verið fyrsti kvenforseti U.S.A.
Hún fór að taka á móti ráðherr-
unum, og sagði þeim hvað for-
setinn vildi £ hverju máli, en
vildi helzt ekki rökræða við ráð-
herrana. Þegar hún giftist for-
setanum, 1915 (hún var þá ekkja
og hann ekkill) hafði hún alls
ekki komið nærri stjórnmálum
og það þótti bersýnilegt að hún
væri enginn maður til að vera
staðgengill forsetans. Það sem
fyrir henni vakti var að hlífa
forsetanum við öllu austri, svo
að hann næði heilsu sem fyrst.
Wilson hélt fast við þá kröfu,
að alþjóðasáttmálinn yrði sam-
þykktur óbreyttur, en ýmsar
OEXION
Bezta fáanlega efnið í hilluinnréttingar í
geymslur, vörulager, vinnuborð o.fl. o. fl.
er DEXION efnið.
hinir sigruðu ættu að borga her-
kostnaðinn. Úr öllum áttum kom
sama hrópið: réttlátir friðarsamn
ingar, sanngjörn skipting unn-
inna landa og hernaðarskaða-
bóta. En þarna otaði hver þjóð
fram sínum tota. Wilson vildi
vera réttlátur, en hann þreyttist
fljótt. Hann hafði tiltölulega fáa
sérfræðinga með sér en vildi gera
sem mest sjálfur. Hann vann 18
tíma á sólarhring og oft gekk
hann á milli nefndarherbergj-
anna og tók þátt i mörgum fund-
um samtímis. En hvorki stritið né
einlægur vilji gátu breytt þeirri
staðreynd, að ekkert land gat
fengið öllum sinum kröfum full-
nægt. Og nú fóru blöðin að setja
út á „stóru mennina“ — sérstak-
lega Wilson, sem varð veikur
af þvi að hann hafði ofgert sér.
Grayson læknir hans ráðlagði
honum að hvíla sig, en við það
var ekki komandi. Vonirnar sem
fólk hafði bundið voru svo gif-
urlega miklar að þær hlutu að
bregðast. Og nú kom afturkastið
og fagnaðarópin þögnuðu. Það
eru þessi umskipti, sem Gene
Smith gerir einkum að umtals-
efni í bók sinni: „Þegar húrra-
hrópin hættu".
Nú reif múgurinn niður af aug
lýsingaspjöldunum stóru mynd-
irnar af Wilson, sem límdar
höfðu verið upp á strætum og
gatnamótum og tróð þær niður í
skítinn. Wilson hótaði að fara
heim, en þá skrifuðu frönsku
blöðin, að hann væri eins og
rellóttur krakki, sem hlypi skæl-
andi til mömmu sinnar ef eitt-
hvað bjátaði á. Hann varð fölur
og horaður og fór að fá krampa-
drætti £ andlitið Og ýmsar veil-
ur komu fram £ honum. Hann
þóttist viss um, að frönsku þjón-
arnir njósnuðu um sig, þó fæstir
þeirra kynnu stakt orð £ ensku.
Hann gerðist óprúður £ orðadeil-
um. Hann hélt að stolið væri af
sér og gaf ameríska sendiráðinu
strangar fyrirskipanir um að
spara. T.d. mætti starfsfólkið ekki
nota bifreiðarnar til eigin þarfa.
Hann var alltaf að flytja hús-
gögnin til £ stofum sínum — til
málagerðinni lokið — i júni 1919
— og Wilson fór heim.
Hinn 10. júli 1919 stóð hann £
öldungadeildinni til þess að fá
hana til að samþykkja friðar-
samningana og sáttmálann. Tveir
þingmenn stóðu ekki upp úr sæt-
um sfnum þegar forsetinn kom
inn. Wilson krafðist þess að fá já
við erindi sinu. Henry Cabot
Lodge frá Massachusetts varð
skæðasti andstæðingur hans og
varð vel til fylgis, og nú varð
Wilson að heyja nýtt stríð, eins
og hann hafði gert £ Paris um
veturinn. Hann afréð að fara £
fyrirlestraferð yfir þver Banda-
ríkin — þvert ofan i ráð Gray-
sons læknis sins — til þess að
vekja þjóðina af dvalanum og
tala máli alþjóðasambandsins.
Ferðin gekk að ýmsu leyti vel,
en eftir þrjár vikur fékk Wilson
svo þungt áfall að hann varð að
snúa heim til Washington. í októ-
ber blæddi inn á heilann og Wil-
son varð máttlaus vinstra meg-
in, en þessu var haldið leyndu
Allt frá hatfi oní skó
KARLMANNASKÓR
Austurstræti.
Nýkomið mikið úrval
af vönduðum og ódýr-
um karlmannaskóm.
Bandaríkjanna
þess að koma £ veg fyrir njósnir!
En hans mikla hugsjón var Al-
þjóðabandalagið. Það átti að lag-
færa allar misfellurnar, sem yrðu
á friðarsamningunum. Loks var
friðam^"""”'og alþjóðasátt-
Leitið upplýsinga.
Landsmiðjan
Sími 20-680.