Morgunblaðið - 27.11.1964, Blaðsíða 15

r Föstudagur 27. nóv. 1964
MORGU N BLADIÐ
15
Dr. Benjamín Elríksson:
SKATTAMAL
Inngangur
ÞAÐ líður sjaldnast svo árið, að
ekki verði meiri eða minni um-
ræður og deilur, jafnvel illvígar
deilur, um skattamál. Nú er það
bvo, að í þjóðfélagi sem er í örri
breytingu, þá koma sífellt upp
ný og ný atriði á sviði skatta-
málanna, þannig, að það er á-
stæða til að þau séu rædd ann-
að veifið. En hinar illvígu deilur
um skattamálin, sem eiga sér
stað hér á landi, stafa af allt
öðru, að mínu áliti. Þau stafa
fyrst og fremst af því, að við er-
um með ófullkomið skattakerfi,
skattakerfi með augljósum göll-
um. Og þegar ég segi með göll-
um, þá miða ég auðvitað við
það hlutverk sem skattakerfið á
að gegna, og það þjóðfélag sem
það á að þjóna. Sennilega væri
réttast að kalla skattakerfið ó-
fullgert. Það hefur átt sér stað
—- og er enn að gerast — um-
breyting hins gamla þjóðfélags,
þjóðfélags landbúnaðar og
bænda, yfir í þjóðfélag iðnaðar-
ins, yfir í iðnaðarþjóðfélagið, sem
er fyrst og fremst þjóðfélag laun-
þega og atvinnurekenda. Það er
ekki aðeins að atvinnuvegirnir
taki stórkostlegum breytingum
og nýjar þjóðfélagsstéttir mynd-
ist, heldur gerbreytast öll við-
fangsefni stjórnarvaldanna. Nú
er svo komið að það er talið
nauðsynlegt að ríkið leysi mörg
mál, sem áður voru látin óleyst,
eða voru ekki til staðar. Hlut-
verk ríkisvaldsins hefur farið sí-
felt vaxandi. Jafnvel þar sem
mest er reynt að sporna gegn
vexti ríkisins, er heimtuð af
því margvísleg þjónusta, sem það
verður að inna af hendi. Hinn
mikli ofvöxtur, sem hlaupið hef-
ur í ríkið og þess þjónustu við
olmenning, gerir það að verk-
um, að óhjákvæmilegt er að rík-
ið fái geysimiklar tekjur. Af því
leiðir aftur á móti, að ekki er
hægt að komast af skammlaust,
nema skattakerfið sé hið allra
fullkomnasta, til þess að hægt
sé að afla þeirra tekna sem með
þarf. Þetta kerfi, sem við búum
við, hefir í höfuðatriðum verið
myndað á seinustu 30 árum, en
er að talsverðu leyti orðið til
fyrir handahóf, þannig að ein
bráðabirgðaúrlausnin hefir leyst
oðra af hólmi. Segja má þó að
eeinustu árin hafi verstu van-
kantarnir verið sniðnir af þýð-
ingarmiklum hlutum þess. Ég
nefni sem dæmi tekjuskattinn.
En það er langt frá því, að laga-
bókstafurinn sé ennþá góður, að
ég tali ekki um framkvæmdina,
sem enn er mjög svo ófullkomin,
þótt unnið sé nú að miklum um-
bótum.
Þegar ég kom heim frá Amer-
ríku 1949, samkvæmt ósk þáver-
andi ríkisstjórnar, fannst mér
aðkoman heldur óhræsileg.
Gjaldeyris- og innflutningshöft,
skömmtun og úthlutanir, fjárfest
ingarhöft, opinberair nefndir, ger-
ómöguleg skattaákvæði, og frum-
stæður hugsunarháttur um flest
sem varðaði efnáhagsmál, hugs-
unarháttur, sem var ekki í neinu
samræmi við staðreyndir nútím-
ans. Þetta var það sem upp vissi
á teningnum. Á þessu hefur orðið
mikil breyting síðustu 15 árin.
En það er langt frá því að málin
séu enn komin í nægilega gott
horf. Við óstjórnarástand mynd-
ast hagsmunir, raunverulegir eða
ímyndaðir, sem valda því að
staðið er gegn umbótum, sem
heildinni eru til mikilla hags-.
bóta.
í skattamálunum var það eink-
um þrennt, sem ég ræddi, eða
lagði fram tillögur um að yrði
breytt Það er rétt að ég láti
þess þó getið, að ég man ekki
til þess að ég sæti nokkurn tíma
í neinni nefnd sem fjallaði um
hið almenna skattakerfL Engin
nefnd mun hafa verið skipuð
þetta tímabil, til þess að fjalla
um hið almenna skattakerfi, er í
sætu hagfræðingar, eins og þeir
þó hafa fjállað um margar hlið-
ar efnahagsmálanna á þessu tíma
bili Ég tek þetta sérstaklega
fram, því að ég er ekki viss um
að almenningi sé þetta ljóst. Hins
vegar flutti ég erindi um skatta-
mál og skrifaði dálítið um þau af
eigin hvötum.
Ég rak mig á það, að hug-
ímyndir, sem giltu um stighækk-
andi tekjuskatt á einstaklinga,
höfðu ráðið, þegar ákveðnir voru
skattar á félög. Röksemdafærsl-
an er þessi: maður, sem hefur
— við skulum segja — kr. 200.000
í tekjur, á hægar með að borga
meira en tvöfaldan skatt á við
þann, sem hefur kr. 100.000.
Þetta er rökstutt á þann hátt að
tvöhundruð-þúsundasta krónan
Fyrri hluti
hefur minna gildi fyrir mann sem
hefur kr. 200.000 í tekjur, heldur
en hundraðþúsundasta krónan
fyrir þann sem hefur aðeins kr.
100.000 í tekjur. Hinn fyrri mun-
ar minna um að borga eina krónu
í skatt heldur en hinn seinni.
Hafi félag hins vegar eina millj-
ón króna í hreinar tekjur og ann-
að tvær milljónir, þá er það al-
veg jafn þungt fyrir fyrirtækið
sem hefur tvær milljónir að
greiða tvöfaldan skatt á við fé-
lag, sem hefur eina milljón króna
í tekjur, ef hið fyrra hefur t.d.
5 milljónir króna í rekstrinum
en hið síðara 10 milljónir króna.
Sé höfuðstóllinn í öðru tilfellinu
5 milljónir króna og nettó tekj-
ur ein milljón, þá eru það hlut-
fallslega jafn háar tekjur og hjá
fyrirtæki, sem er með 10 milljón-
ir í höfuðstól og hefir í nettó
tekjur tvær milljónir króna. Ein
króna fyrir seinna fyrirtækið hef-
ir ir hlutfallslega jafnmikið gildi
og ein króna fyrir fyrra fyrir-
tækið. Á grundvelli röksemdar-
innar hér að framan er ekki
hægt að gera síðara fyrirtækinu
að borga hlutfallslega hærri
skatt, heldur en fyrra fyrirtæk-
inu. Um leið sjáum við, að það
er enginn fræðilegur grundvöll-
ur fyrir stighækkandi eignaskött-
um ef í gildi er stighækkandi
tekj uskattur.
Annað atriði var það, að verð-
lagið var hér í í örum breyting-
um. Flest laun voru greidd með
verðlagsuppbót, svokallaðri vísi-
töluuppbót. Ríkið tók því í mörg-
um tilvikum fullt tillit til breyt-
inga á verðgildi peninganna. En
Alþingi setti hins vegar skatt-
stiga hvað eftir annað, án þess
að gera neinar ráðstafanir til
þess að þeir breyttust með
breyttu peningagildi. Þetta skipt-
ir auðvitað engu máli, þegar um
er að ræða hlutfallslega skatta,
en þegar skattarnir eru stig-
hækkandi, þá gerbreytast skatt-
stigarnir við það að peninga-
gildið breytist. Eftir því sem
verðlagið hækkar, eftir því verða
þessir skattar hlutfallslega hærri
og hærri. Þeir þyngjast langt
umfram það sem löggjafinn hafði-
ætlazt til, þegar hann setti skatt-
stigann. Ef stiginn var réttlátur
þegar lögin voru sett, þá er hann
orðinn ranglátur um leið og verð-
lagið er orðið breytt. Sjá allir
menn, að það stríðir gegn heil-
brigðri skynsemi að láta ytri
hluti eins og verðlagsbreytingar
ráða því, hvað verður raunveru-
legt innihald skattalöggjafarinn-
ar sem sett er. JöfnUn sameigin-
legra byrða niður á herðar borg-
aranna er alltof þýðingarmikið
og viðkvæmt mál til þess að
hægt sé að sætta sig við stór-
felldar raskanir, sem stafa af
óviðkomandi og tilviljunar-
kenndri þróun á öðrum sviðum.
Það vill svo til, að það er ákaf-
lega einfalt 'mál að ráða við
þetta. Það þarf ekki annað en
það að setja ákvæði í lögin, að
bilin í skattstiganum skuli breyt-
ast með breytingum á vísitöl-
unni og tilsvarandi upphæðir.
Þannig má halda skattstiganum
óbreyttum, þrátt fyrir breytingar
á verðgildi peninganna. Einu
sinni á ári myndi einn embættis-
maður þurfa að verja eins og
hálfum eða heilum degi til þess
að margfalda upp bilin í skatt-
stiganum. Það er allt og sumt.
Þriðja atriðið var það, að
breyta skattkerfi okkar til sam-
ræmis við það skattakerfi sem
nágrannar okkar, er lifa í svip-
uðu þjóðfélagi og við, búa við.
Skattakerfi þeirra byggjast á
langri reynslu. Skattakerfi þeirra
er í stórum dráttum þannig, að
tekjuskatturinn rennur til ríkis-
ins. Menn borga tekjuskatt eða
skatt af tekjum sínum til ríkis-
ins, óháð því hvar þeir búa í
landinu. Ástæðan fyrir þessu er
einföld. Hún er sú, að menn geta
haft tekjur af atvinnurekstri,
sem fer í rauninni fram annars
staðar ,en þar sem þeir eiga
heima. Setjum svo að einstakl-
ingar eða félög í Reykjavík fái
miklar tekjur af síldveiðum og
öðrum atvinnurekstri á Aust-
fjörðum. Það er náttúrlega ekki
sanngirni, að tekjuskatturinn,
eða þeir skattar sem miðast við
tekjur, renni til sveitarfélags
Reykvíkinga og séu því notaðir
til almennra sameiginlegra út-
gjalda þar. Það er réttlátt að
skattar af þessum tekjum renni
til almannaþarfa, til þess að
standa straum af nauðsynlegum
útgjöldum þjóðarinnar í heild.
I þessu samabndi má einnig
nefna skipafélög, flugfélög, olíu-
félög o.s.frv. Tekjur þeirra eru
tekjur af atvinnurekstri, sem fer
fram víða um land, þótt höfuð-
stöðvarnar séu í Reykjavík. Hið
rétta er að skatturinn renni til
ríkisins, eða — í einstökum til-
vikum — til sveitarfélaganna í
sameiningu.
Síðan koma svo skattgreiðsl-
urnar til sveitarfélaganna. Þær
eru af ýmsu tagi. En aðalskatt-
urinn er skattur, sem miðaður
er við fasteignir. Ein höfuðástæð-
an fyrir því, að löng reynsla hef-
ir orðið til þess að haldið er fast
við þennan skatt, þótt nýjar og
vtiganncdar tekjuhndir hafi kom-
ið til, er sú að mikið af þeim
kostnaði sem sveitarfélögin hafa:
löggæzla, gatnagerð, leiðslur i
sambandi við vatn og rafmagn,
svo og heilbrigðismál, stendur
yfirleitt í sambandi við fasteign-
irnar. En fleira kemur til eins
og ég mun koma að.
Tvö af þessum atriðum, sem
ég hefi minnzt á, voru lagfærð,
án þess um þau yrðu sérstakar
umræður eða deilur. Tekjuskatt-
inum af félögunum var breytt,
þannig að hann var gerður hlut-
fallslegur, en ekki stighækkandi,
eða hlutfallslega hærri á stærri
félögum en minni. Ennfremur
var það innleitt, að skattstigarn-
ir skyldu breytast með breyting-
um á verðlagi, þ.e.a.s. með
breyttri vísitölu. Samt gerðist
Dr. Benjamín Eiríksson
það einkennilega, þegar núver-
andi ríkisstjórn tók við völdum,
að þetta ákvæði var fellt niður.
Þegar ég varð var við þetta, þá
skrifaði ég grein um það í blöð-
in, en án árangurs. Hins vegar
hefur fjármálaráðherra nú lýst
því yfir í ræðum, að hann hafi
í hyggju að fá þetta ákvæði tek-
ið upp á ný.
Hvað þriðja atriðið áhrærir,
afnám útsvarsins og innleiðslu
fasteignaskatts, sem grundvöll að
fjárhagskerfi sveitarfélaganna,
þá hefur allt setið við það sama,
í höfuðatriðum.
í skattamálum eru geysimörg
atriði, sem hægt væri að ræða.
En margt af því er aðeins fyrir
sérfræðinga, enda oft hagsmuna-
mál lítilla hópa. Ég held mig við
grundvallaratriði. Margt mætti
færa til betri vegar. Og það er
sjálfsagt að viðurkenna, að
margt hefir verið stórbætt um,
og margt er nú á betri leið. Má
þar fyrst nefna hið nýja fyrir-
komulag um skattheimtuna, sem
er rétt í byrjun, en á sjálfsagt
eftir að valda miklum breyting-
um til batnaðar áður en lýkur.
Það verður að uppræta skattsvik-
in. Grundvöllurinn verður að
vera réttlát, skýr og skynsamleg
löggjöf, og einörð og réttlát fram
kvæmd laganna. Með skattakerf-
inu berum við hvers annars byrð-
ar. Sá sem svíkur undan skatti
veltir því sinni byrði yfir á bak
náungans, sem verður þá að
bera þyngri byrði en réttlátt er.
Þegar einn svíkur undan skatti,
verða aðrir að greiða meira.
Skattsvikarinn er þjófur sem
stelur úr vasa náunga síns. Fyr-
irtæki sem stelur undan skatti
breytir samkeppnisaðstöðu sinni.
Þess vegna er það að fyrirtæki í
Bandaríkjunum fylgjast nákvæm
lega með því að keppinautar
þeirra hagi sér rétt samkvæmt
skattalögunum.
En það er fleira sem þyrfti at-
hugunar með. Á síðastliðnu ári
voru ekki innheimtar 45 milljón-
ir króna af álögðum útsvörum
hér í Reykjavík. Þetta er furðu
há upphæð, sem við auðvitað
eigum öll kröfu á að fá að heyra
meira um.
Hinar sifelldu hávaðasömu deil
ur um skattamálin og hin magn-
aða almenna óánægja, sem rís
alltaf annað veifið, stafar, að
mínu áliti, fyrst og fremst af því,
að við höfum ekki tekið upp
fasteignaskatt til sveitarfélag-
anna í stað tekjuskattsins, sem
við raunar köllum útsvar, en
senn er ekkert annað en tekju-
skattur. Útsvarið er sams konar
skattur og tekjuskatturinn til
ríkisins. Við borgum í raun og
veru tvo tekjuskatta, og óveru-
legan fasteignaskatt. Meðan við
höfum ekki fasteignaskatt sem
aðalskatt til sveitarfélaganna, en
tökum aðalskattinn með sömu
aðferð og ríkið hefir þegar tekið
sinn, þá erum við í sífelldum
vandræðum með að afla nægi-
legra tekna til sveitarfélaganna,
og því sífellt að leita að leiðum
til þess að innheimta nægilega
mikið fé, og þá eftir leiðum sem
eru miklu verri en fasteigna-
skatturinn. Ég nefni sem dæmi
veltuskattinn sem raunar hefir
skipt um nafn og heitir nú að-
stöðugjald. Með því að innleiða
almennan fasteignaskatt væri
hægt að lækka, eða jafnvel, í
sumum tilfellum, afnema afstöðu
gjaldið.
í raun og veru eru okkar fjár-
málavandamál auðveldari en
flestra annarra þjóða. Og ég skýt
því hér inn í, að þegar að við
hagfræðingar tölum um fjár-
mál, þá eigum við við fjármál
ríkisins. Fyrst er það að við höf-
um engin landvarnarútgjöld, éða
sama og engin. Aðrar þjóðir bera
flestar þunga bagga landvarnar-
útgjalda. f öðru lagi hagar þann-
ig til, að við höfum geysimikla
utanríkisverzlun. Af því leiðir
að hægt er að taka ótrúlega mikl
ar tekjur af innflutningnum, eða
45% af heildartekj um ríkisins.
Hvort það sé viturlegt að taka
tæpan helming með beinum álög
um á innflutninginn, er svo ann
að mál. Það er því augljóst, að
okkar fjármálavandamál, það er
að segja, sá hluti fjármálanna
sem snýr að ríkinu, ætti að vera
minni og viðráðanlegri en
margra annarra ríkja.
Skattpeningurinn.
Varðandi greiðslu skattsins,
hvaða skatts sem er, þá er
spurningin þessi: Með hverju
greiðum við skatt eða skatta?
Svarið er það, að við greiðum
alla reglubundna skatta af tekj-
unum. Til eru í sögunni skattar
— og þá helzt tilfallandi skatt-
ar — sem greiðast hafa átt, eða
sem greiddir hafa verið með
eignum. Ber þar fyrst að nefna
erfðafjárskatta. Aðrir skattar,
sem greiddir eru með eignum,
eru sjaldgæfir, þar eð við lifum
í þjóðfélagi, þar sem ekki er
ætlast til þess að ríkið taki eig.n
\r borgaranna til sín. Við getum
að vísu sagt, að tekjur séu líka
eign. En viðhorfið er það, að
ríkið megi ekki taka það mikið
af eignum borgaranna — iþar
með taldar tekjurnar — að þær
í heild minnki, og er þá miðað
við það tímabil sem árið er. Að
undanskildum erfðafjársköttun-
um er tilgangur löggjafans sá,
að skattar séu greiddir af tekj-
um. Samt eru ekki allir skattar
tekjuskattar. Það sem gerir, að
við köllum þá ekki tekjuskatta,
er sú staðreynd, að þeir eru
miðaðir við annað en tekjur,
mælikvarðinn er eitthvað annað
en tekjur, en þeir eru allir
greiddir af tekjunum.
Til þess að gera þetta einfald-
ara til skilnings skulum við taka
dæmi af rafmagninu. Við greið-
um Reykjavikurbæ gjald fyrir
rafmagnið, sem við notum. Þetta
gjald er ákveðið á marga vegu,
bæði hjá Reykvíkurbæ og öðr-
um seljendum rafmagns. Sami
notandinn borgar gjald eftir
fleiri mælikvörðum en einum.
Við greiðum t.d. eftir þvi hvað
við notum margar kílóvattstund
ir rafmagns. En stundum er
greitt eftir flatarmáli hússins
eða tölu ljósastæða. Hið fyrra
myndi svara til tekjuskatts, hið
síðara til fasteignaskatts. Þá er
einnig til gjaldskrá, sem er þann
ig, að við greiðum fyrir það að
mega nota, að tilteknu hámarki,
rafmagn allar stundir ársins. —
Þetta er hemlagjaldið. Þannig er
gjaldið fyrir rafmaðnið ákveðið
og mælt á ýmsa vegu.
í raun og veru erum við alltaf
að borga fyrir magn rafmagns-
ins, þrátt fyrir margbreytilegar
gjaldskrár. Og við borgum það
alltaf af tekjum okkar. Allt kem
ur þetta úr sama sjóðnum. En
mælingin, viðmiðunin, sem við
borgum eftir, og hve mikið við
borgum, er í hverju þessara til-
fella önnur. Þessar mismunandi
gjaldskrár miaðst auðvitað við
það að seljandi rafmagnsins fái
sem mest og um leið að gjaldið
komi sem sanngjarnast niður á
hina ýmsu notendur, eftir því
hvernig þeir nota rafmagnið.
Svipað gildir um fasteignaskatt-
inn. Skatturinn miðast við fast-
eign, en hann er greiddur af tekj-
um. Það er því rangt eins og
maður sér stundum haldið fram
í blöðunum, að fasteignaskattur
sé tvísköttun.