Morgunblaðið - 06.12.1964, Blaðsíða 13

Sunnudagur 6. des. 1964
9AORGU NBLAÐIÚ
13
Sr. Halldór Kolbeins
f. 16. febr. 1893 d. 29. nóv. 1964.
EJNN af þekktustu framkvæmda
dg framfaramönnum þjóðvakn-
jngatímans, á síðari hluta 19. ald
ai var skörungurinn Halldór Kr.
I’riðriksson, menntaskólakennari
í Reykjavik.
Nemendur hans virtu hann og
dáðu. Einn nemenda hans var
frændi hans Eyjólfur Eyjólfsson
Kolbeins, er varð prestur á Stað-
arbakka og Melstað í Miðfirði.
Séra Eyjólfur Kolbeins bar svo
mikinn hlýhug til Halldórs Kr.
Friðrikssonar, að hann 'iét sinn
fyrsta son bera nafn hans. Þessi
eonur séra Eýjólfs Kol'beins var
Kalldór Kristján Eyjólfsson Kol-
beins, sem var fæddur að Staðar
toakka í Miðfirði 16. febr. 1893
og sem andaðist á St. Jósefsspít-
aia í Landakoti í Reykjavík að
morgni hins 29. nóv. síðastliðinn,
og sem verður jarðsunginn frá
Dómkirkjunni í Reýkjavík hinn
'7. þessa mánaðar.
Séra Haildór Kolbeins varð
landsþekktur maður, eins og mað
ur sá, er hann hét eftir. Það er
eins og hann hafi erft með nafn-
dnu, áhuga og vekjandi þrótt
hans til dáðrikra starfa.
En séra Halldór var af góðum
og þekktum ættum. Hann var í
ibeinan karllegig kominn af Þórði
%x>nda Pálssyni á Kjarna í Eyja-
firði, sem hin landskunna
, Kjarnaætt“ er komin frá. Var
hann 4. maður frá Þórði á
Kjarna, því Jón Þórðarson frá
Kjarna var íaðir séra Eyjólfs
Jónssonar í Árnesi föður séra
Eyjólfs Kol'beins, föSur séra
HaRdórs. Móðir séra Eyjólfs Jóns
sonar í Árnesi var Þóra Katrin
Eyjólfsdóttir, dóttir séra Eyjólfs
Kol'beinssonar prests að Eyri í
Skutuisfirði. Frá séra Eyjólfi
Kolbeinssyni er ættarnafnið Kol
toeins tilkomið.
Móðir séra Halldórs, kona séra
Eyjólfs Kolbeins var Þórey
Bjarnadóttir, dóttir dugnaðar-
bóndans mikla Bjarna Þórðar-
-sonar á Reykhólum. Bjarni Þórð-
arson var kominn af dugmiklum
bænd astéttum í Borgarfirði, en
móðir Þóreyjar Bjarnadóttur, var
Þórey Pálsdóttir, Guðmundsson-
ar bónda á Reykhólum, en móðir
Þóreyjar Pálsdóttur var Jó-
hanna Þórðárdóttir alsystir Jóns
Thoroddsens sýslumanns og
skálds. Jóhanna Þórðardóttir var
iskáldmælt vel, eins og bróðirinn,
®g erfði séra Halldór iíka skálda-
gáfuna, þvi hann var skáldmælt
ur vel, og hafði yndi af að yrkja,
einkum hin síðari ár ævi sinnar.
Skáldaigáfuna getur hann einnig
hafa erft í föðurættina, Kjarna-
ættina, þekkt skáld í þeirri ætt
var æskulýðsleiðtoginn mikli
péra Friðrik Friðriksson.
Þau hjón, séra Eyjólfur Kol-
beins og Þórey Bjarnadóttir, for
eldrar séra Halldórs, eignuðust
10 börn, 7 sonu og þrjár dætur,
og var séra Halidór eiztur syst-
kina sinna. Ungur að árum þuríti
hann mikið á sig að leggja til
eð hjálpa foreldrum sínum. Meir
varð hann þó að leiggja á sig
eíðar, því faðir hans andaðist
aðeins 46 ára gamall, frá 10 börn
um. Var Halldór þá 19 ára, en
FYRIR nokkru voru hér á
ferð á vegum Tónlistarfélaigs-
ins, spánski cellósnillingurinn
frægi, Gaspar Cassado og
kona hans, japanski píanóleik
arinn Chieko Hara. Við hitt-
um þau að máii sem snöggvast
síðara tónleikakvöld þeirra
hjóna í Austurbæjarbíó í hlé-
inu.
„Miklan hetjur eruð þið ís-
lendingar“, segir Cassado og
brosir út undir eyru, „og tón-
elskir, já, það má nú segja!
Ég hélt bara ekki að hingað
komi nokkur sála í kvöld í
þessu stórviðri.“ Svo bætir
hann við og er glettinn: „Ekki
hefðu landar minir lagt út í
það; svo mikið er víst. Þér
vitið hvernig þetta er þarna
ég.
„Já“, segir hún, „það .igerði
hann. „Við giftumst fyrir sex
árum þegar hann stóð á sex-
tugu. — Annars hef ég áður
verið gift og á tvo syni af
íyrra hjónabandi, nærri full-
orðna menn, báða yfir tvítugt.
Þeir hafa hvorugir lagt tón-
listina fyrir sig, annar valdi
sér ieikhúsið að ævistarfi,
hinn er að lesa bókmenntir í
gríð og erg“.
„Það er sízt að ætla“, segi
ég, „að þér eigið svo full-
orðin börn“. Madame brosir
„Við eldumst öðruvísi en
fóik á Vesturlöndum og Ht-
um út fyrir að vera ynigri,
bæði við Japanir og eins Kín-
verjar og aðrar Austurianda-
þjóðir. Ég held að þar ráði
miklu um munurinn á lífs-
viðhorfi manna — við erum
svo miklu sáttari við iifið og
tilveruna en fólk á Vestur-
löndum er yfirl^itt. — Hafið
þér komið til Bandarikjanna?
Það er ekki þar fyrir, það er
margt athyglisvert þar að sjá
og skoða, San Francisco t.d.
er afskaplega skemmtileg
bong — en allt lifsviðhorí
manna vestra, þessi æsingur,
þetta sífellda kapphiaup og

Suiræn glóð og austræn sálarró
spjallað við Chieko Hara og Gaspar Cassado
suður frá, þar hittir maður
mann daginn eftir tónleika og
spyr: „Hvernig var það,
tfórstu ekki á tónleikana í
gær?“, og hinn svarar: „Ertu
frá þér, maður, það var heili-
rigning.” „Nei, það var ekki
von“, segir sá fyrri, „ég fór
ekki heldur, það var ekki
hundi út sigandi!“ Cassado
skeHihlær og endurtekur sög-
una á þýzku fyrir gestgjafa
sína hér og ítrekar aðdáun
sína á hetjuskap fslendinga.
Svo fer hann að ræða tón-
Hstarmennt manna nyðra og
syðra og áhuga Norðurianda-’
búa á tónlistinni og lætur vel
af. Hann segir þau hjón hing-
að komin frá Danmörku og
fara héðan til Sviþjóðar.
Hvort þetta sé ekki nokkuð
lanigur útúrdúr? Ójú, og þó,
mig hefur bara alltaf langað
til þess að koma til íslands
siðan ég las ungur drengur
bókina hans Pirre Loti, óskap
lega rómantiska bók og sjar-
merandi, „Pécheur dTslande",
og Gaspar Cassado brosir við,
er hann minnist Lotis. t
„Voruð þér á tónleikunum
í gær,“ spyr hann svo, „það
er nefnileiga miklu betra „sam
band“ í dag, ég þekki salinn
betur og Chieko mín nær betri
tökum á píanóinu, þeir hefðu
betur geymt það þangað til í
kvöld...., það er allt annað
núna.“
„Fannst honum gaman?“
spyr hann svo og bendir á
yfirlýstan aðdáanda konu
hans, fimm ára gamlan
(Chiek Hara klæddist nefni-
lega kimano á tónleikunum
pg barnið sagði „mikið er hún
falleg, eins og fugl með rauða
vængi“).
„Já, og mest að Býflug-
unni,“ anzar aðspurður.
„Mest að býflugunni, je-he,“
segir don Gaspar, tekst á loft
og brosir út undir eyru. „Það
var gaman, mér þykir einmitt
sjálfum svo afskaplega gaman
að fiuguskömminni hans Rim
skys“.
Frúin kemur fram rétt nógu
snemma til þess að hlusta á
hrósyrðin sem faiia um bún-
ing hennar og tekur þeim af
stakri hæversku. „En hún
Chieko mín er ekki síður
glæsileg þegar hún kiæðist á
vestræna vísu“ segir maður
hennar og þau brosa hvort
við öðru. Þau eru bara búin
að vera gift í tæp sex ár að
því er don Gaspar fræddi mig
á rétt í þessu.
En þegar don Gaspar er
kominn vel áleiðis með að
rekja glæsiietgan tónlistar-
feril konu sinnar — „hún er
be2ti píanóleikari í Japan“
segir hann hróðugur, er hléið
búið og við bregðum okkur þá
fram í salinn að hlusta á
Brahms og Býfluguna, sem
gerir jafnmikla iukku otg fýrra
kvöldið.
Eftir tónleikana spjöilum við
við þau stundarkorn til við-
bótar — og það er hérum'bil
sama til hvaða tungumáls er
gripið, þau hjónin eru við-
mælandi á ensku, frönsku,
-þýzku, spænsku, ítölsku og
japönsku. — „Ekki ég“, segir
don Gaspar, „hún er of erfið
fyrir mig“. Madame Chieko
brosir. „Það er satt, japansk-
an er erfitt mál, það tekur ein
tólf ár að læra að skrifa' hana
þokkalega, þessvegna hefur
mér veitzt tiltölulega létt að
læra önnur mál, þó næsta ólík
séu“. „Chieko kann nokkuð
í spænsku líka“, segir maður
hennar, þó hún beiti heldur
fyrir sig ítölskunni“.
Og madame Chieko notar
tækifærið og lýsir hrifningu
þeirra hjóna á Ítalíu og Flór-
ens, þar sem þau búa. „Mað-
urinn minn festi ungur yndi
þar syðra“, sögir hún, hann
hefur búið á Italiu í nærri
fjörutíu ár, fyrst í Róm og svo
í Flórens. Ég hefi aftur á
móti lengst af verið í París,
ein tuttugu ár, ef allt er tínt
til, en ég hef Hka verið heima
i Japan inn á milli. Ég kom
til Parísar kornung og finnst
í aðra röndinna ég eiga heima
þar Hka. Og þar kynntist ég
Gaspar fyrir átta árum ....
við höfum nefni+ega sama
impresario ......
„Já segi ég, „og þeim
kynnum lauk svo sem sjá
roá“.
Það örlar á - brosi í svip
Chieko Hara. „Það var ekki
nándar nærri strax, við vor-
uro bara vinir framan af“ —
svo brosir hún aftur og það
er í fyrsta skipti sem ég sé
dálítilli iglettni bregða fyrir i
svip þessarar hefðarkonu.
„Þér verðið að gæta að því
að Gaspar var nærri sextugur
þá og hafði aldrei gifzt. Hann
sagði það hverjum sem hafa
vildi, að hann hefði megn-
ustu ótrú á hjónabandinu sem
slík u ....”
„En hann hefur þá heldur
betwr skipt um skoðun," segi
þeytingur", hún hristir . höf-
uðið hóglega, „ég felli mig
ekki við það. Við Japanir eig-
um okkar athvarf í gamaili
lífsspeki og rótgrónum venj-
um og þangað sækjum við
andlegt þrek til þess að stand-
ast það sem á dynur, hvað
sem það er. Ef ekki væri
fyrir þetta sálarþrek sem
þjóð minni er í blóð borið,
og agann og iðjusemina, sem
eru undirstaða allrar vel-
gengni, held ég ekki'að Japan
hefði rétt við svona fljótt eftir
heimsstyrjöldina, — éig held
að það geri sér enginn grein
fyrir því, hvað allt var hrylli-
legt þá, hvílíkt átak þurfti til
þess að byrja aftur á nýjan
leik þegar allt var í kalda-
koli“. — Chieko Hara er
orðin næstum því áköf, en það
er ekki nema augnablik —
svo brosir hún hæversklega
og segir: „Fyrirgefið, það var
ekki ætlun min að halda bér
einhverja lofgerð um land
mitt og þjóð“, og það er he-lz.t
á henni að heyra, að henni
finnist framkoma sín jaðra
við ókurteisi.
Mér verður litið yfir á Don
Gaspar, þar sem hann situr
andspænis konu sínni víð
berðið. Hann er að horfa á
hana, eins og reyndar allan
tímann, sem hún hefur verið
innan sjónvíddar og það er
eins og í tilliti hennar, þar
sem hún situr þarna teinrétt,
sviphrein og settleg í sinum
rauða kimono og í hæglátu
Mona-Lisu brosinu sem leikur
um varir hennar, búi svarið
við því hvers vegna Don
Gaspar skipti um skoðun á
hjónabandinu, þegar hann
stóð á sextugu.
yngsti bróðir hans fjögurra ára.
Við fráfall manns síns, sýndi Þór-
ey Bjarnadóttir það bezt hvilík
hetja hún var. Öllum börnum
sínum kom hún vel til manns. Er
faðir séra Halldórs andaðist var
hann nýkominn í skóla, en hann
hélt áfram menntaskólanámi og
lauk stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum i Reykjavík vorið 1915.
— Að afloknu stúdentsprófi
sigldi Halldór til Kaupmannahafn
ar, og hóf nám j, guðfræði við
guðfræðideild Kaupmannahafnar
há-skóla, og lauk þar heimspeki-
prófi vorið 1916.
Haustið 1916 innritaðist hann Í
iguðfræðkleild Háskóla íslands
og lauk þaðan prófi í guðfræði
hinn 13. febr. 1920.
f guðfræðideild Háskólans
hófst kynning okkar og persónu-
leg vinátta, er entist ævi alla.
Það var ánægjulegt að vera með
séra Halldóri á námsárum hans,
að kynnast hinu mikla fjöri hans
og eldlega áhuga á öilum þeim
málum er tóku hug hans fang-
inn. En þau mál voru mörg.
Hann var hugsjónamaður og hélt
fram háleitum hugsjónum kristin
dómsins, og að líknarmálum Og
framfaramálum þjóðar sinnar
vildi hann vinna og bindindis-
hreyfingin átti hug hans allan.
Gjörðist hann því virkur staifs-
maður i ungmennaíélagsskapn-
um og góðtemplarareglunni. Og
það munaði alltaf um séra Hall-
dór í baráttu fyrir málum þeim,
er hann barðist fyrir. Hann var
vel máli farinn enda las hann
mikið um ræðumennsku og
mælskusnilld. Mér er óhætt að
seigja að enginn af skólabræðr-
um mínum lagði eins mikið á sig
í því efni sem hann.
Eins og ég sagði fyrr, kynntist
ég honum vel á þeim árum, er
við störfuðum saman í góðtempl-
arareglunni í stúku okkar Min-
ervu nr. 172 af I.O.G.T. Við lás-
um saman undir guðfræðipróf
og tókum guðfræðipróf saman.
Við vorum sex kandidatar, sem-
lukum guðfræðiprófi í febr. 1920,
og erum við fórir enn á lífi, aílir
vígðir prestar, og sem nú kveðj-
um okkar góða bróður frá próf-
inu þá.
Séra Halldór hélt áfram að
læra eftir guðfræðiprófið. Vorið
1920 tókum við tveir saman
kennarapróf við Kennaraskóla ís
lands. Vorum við íyrstu stúdent-
arnir, sem lukuð því prófi, sam-
kvæmt nýrri reglugjörð sem
Kennaraskólanum hafði þá verið
sett um kennarapróf stúdenta.
Eftir kennaraprófið vorið 1920
lagði hann land undir fót, oig
Framhald á bls. 23.