Morgunblaðið - 24.12.1964, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 24. des. 1964
MORGUNBLA&IB
15
I

i
DÖNSKU blöðin halda áfratn
að birta greinar og lesenda-
bréf um handritamálið og
sýnist sitt hverjum sem fyrr.
Svo sem getið hefur verið í
fréttum mun „Hundritanefnd-
in 1964“ — sú, er gaf út hinn
alræmda bækling „Saðreyndir
um handritin“ — í þann veg-
inn að senda stjórn og þingi
mótmælaskjal gegn handrita-
frumvarpinu. Hefur hún í því
skyni skrifað allmörgum vís-
inda- og fræðimönnum og ýms
um starfsmönnum bóka- og
skjalasafna, sent þeim afrit
af mótmælaskjalinu og farið
þess á leit, að þeir skrifi
undir það.
í mótmælaskjali nefndar-
innar segir m. a., að afhend-
ing handritanna muni verða
óþolandi þrándur í götu þess
vísindastarfs, sem unnið hef-
ur verið síðustu árin af sí-
vaxandi þrótti — vísinda-
starfs, sem líta beri á sem
alþjóðlegt, en hvorki danskt,
íslenzkt né norrænt. í annan
stað sé þess að gæta, að í
Kaupmannahöfn hafi með góð
um árangri verið byggð upp
miðstöð forn-íslenzkra rann-
sókna. í augum allra fræði-
manna, sem fáist við athug-
anir á fornnorrænum bók-
menntum, sé Kaupmannahöfn
hin eðlilega miðstöð enda séu
þar fyrir hendi hinir ágæt-
ustu tæknilegu möguleikar
til vísindastarfa. Með afhend-
ingu handritanna segir nefnd-
in, að mjög verði dregið úr
þessari mikilvægu stöðu Kaup
mannahafnar og hún jafnvel
að engu gerð. í þriðja lagi
segir nefndin, að afhending
handritanna stríði geg'n öllum
grundvallarvenjum, er gildi
um safngripi og geti gefið for-
dæmi, er bjóði heim frekari
kröfum. Verði fallið frá lög-
legum eignarrétti Árna Magn-
ússonar stofnunarinnar megi
eins búast við kröfum á hend-
ur öðrum söfnum, bæði í Dan-
mörku og öðrum löndum.
Loks segir nefndin, að verði
handritin afhent muni það
skapa fordæmi fyrir eignar-
námi ýmissa stofnana og
eigna, sém gefnar hafa verið
skv. ákvæðum erfðaskráa.
Umrætt mótmælaskjal hand
ritanefndarinnar hefur sem
vænta má, orðið umtalsefni
blaða. M. a. hefur um þau
verið fjallað í lesendabréfum
og spunnizt af því nokkrar
deilur milli bréfritara.
Fyrir skömmu birtist einnig
i í „Politiken“ stutt grein eftir
Bent Nordhjem, dr. phil. Skýr
ir hann í upphafi greinarinn-
ar svo frá, að sér hafi borizt
í hendur mótmæli nefndar-
innar, ásamt korti, þar sem
mælzt sé til þess að hann
sendi undirskrift sína.
Nordhjem segir m. a. : „f>að
«r fljótgert að fleygja kortinu
í pappírskörfuna. Öllu örð-
ugra er, að láta sig engu
varða baráttuna gegn afhend-
íngu íslenzku handritanna,
sem hefur sívaxandi áhrif. Er
prðin ástæða til að óttast, að
stjórnin dragi að sér höndina
að einhverju leyti eða láti jafn
vel alveg af þeirri fyrirætlun
sinni að afhenda handritin.
Frði þá samband okkar við
Xsland, sem ekki er svo ýkja
glæsilegt, enn á ný markað
valdmisbeitingu af Dana
hálfu.
Annars ætti að vera ljóst,
að hvorki vísindamenn, lög-
fræðingar eða annar smá-
hópur manna, eiga að ákveða
úrslit handritamálsins. Vanda-
málið er hvorki málvísinda-
legt né lögfræðilegt, heldur
pólitískt. Hér er um að ræða
samskipti einnar þjóðar við
aðra og afstaða okkar hlýtur
að ákvarðast af pólitískri
skoðun okkar á því, hvernig
samskiptum þjóða beri að
hátta. Að sönnu er hér ekki
um venjulegt utanrikisvanda-
mál að ræða — heldur sam-
skipti okkar við þjóð, sem
forfeður okkar stjórnuðu öld-
um saman sem nýlendu og
sýndu sama skilningsleysi og
þá grimmd, sem einkennt hef-
ur nýlendustefnu Evrópu-
þjóða. Við getum ekki skotið
okkur á bak við þá staðreynd,
að þá hafi einnig ríkt hin
mesta eymd í Danmörku og
að ástandið hafi þá verið
verst, er danska þjóðin hafði
alls engin áhrif á stjórn sína
— og þégar á allt sé litið sé
altt þetta af okkar hálfu
gleymt og grafið. Slíkt er ei
annað en orðagjálfur eitt, ef
við ætlum eftir sem áður að
njóta ávaxtanna af kúgun ís-
lands og látum okkur engu
skipta, þótt íslendingar hljóti
að líta á staðsetningu hand-
ritasafnsins í Kaupmannahöfn
sem óþolandi eftirstöðvar ný-
lendutímabilsins.
Að bæta samskiptin þjóða
í milli — ekki sízt þeirra, er
búið hafa við áþján og fyrr-
verandi kúgara þeirra — er
mikilvægasti þátturinn í utan-
ríkisstefnu okkar. Það er
hörmulegt, að svo margir vís-
indamenn skuli ekki gera sér
fþess grein, að einmitt Kaup-
mannahafnarháskóli ætti að
hafa forgöngu í þessum efn-
um með því að færa systur-
háskólanum á íslandi stórgjöf.
Ekki er um annað að ræða
en vona, að ríkisstjórnin
gleymi því ekki, að handrita-
málið er mikilvægt pólitískt
grundvallarmál. Það væri hin
mesta sneypa fyrir Dani, ef
fallið yrði frá fyrirætlunun-
um um afhendinguna, — og
því sneypulegra, sem við höf-
um ríkisstjórn og þingmeiri-
hluta, sem —• a.m.k. þegar
önnur ríki eiga í hlut — beita
sér fyrir skilningi þjóða í
milli og réttlátu afnámi ný-
lenduskipulagsins".
★ A ★
Þeir eru ekki margir bréf-
ritararnir, sem eru dr. phil.
Bent Nordhjem sammála, um
handritamálið sé fyrst og
fremst pólitískt mál. í hverju
bréfinu af öðru og greinum
harma menn, að ekki skyldi
frá upphafi leitað samráðs
vísindamanna og lögfræðinga
um lausn málsins.
Einn af andstæðingum af-
hendingarinnar, P. Holst
Christensen, dr. phil. skrifar
m. a., að hann og skoðana-
bræður hans — a.m.k. 400
vísinda- og fræðimenn, að því
hann telur — séu því mið
Henning Krabbe
ur máttvana gagnvart skoð-
unum fjöldans. Því til skýr-
ingar nefnir hann, að í Dan-
mörku sé kosið samkvæmt
höfðatölu en ekki heila, —
„og því geta sósíaldemókrat-
ar stært sig af þeim vafasama
heiðri að vera stærsti stjórn-
málaflokkur Danmerkur". —
Þessi ummæli Christensens
vöktu litla hrifningu, burtséð
frá skoðunum á handritamál-
inu.
Annar bréfritari, Niels
Lyhne Jensen, háskólakenn-
ari, telur, að ekki hafi verið
nægilega á það bent, að hand-
ritin, sem fyrirhugað er að
afhenda íslendingum, séu úr
tveim söfnurn — annarsvegar
Árnasafni, sem Mjósleg'a sé
ekki ríkiseign — hinsvegar
Konungsbókhlöðú, sem teljast
megi dönsk þjóðareign. Segir
hann í hæsta máta vafasamt,
að þingið hafi nokkra heimild
til þess að ráðstafa handritum
úr Árnasafni — en hitt sé
aftur lítill vafi, að það gæti
samþykkt að gefa handrit úr
Konungsbókhlöðu. Kennarinn
segir ennfremur, að frum-
varpið, sem nú liggi fyrir, og
hafi átt að kveða endanlega
niður allan ágreining Dana og
íslendinga, hafi þess í stað
hleypt málinu í óþolandi ó-
göngur. Úr því, sem komið er,
sé óhugsandi að leysa málið
án samráðs við íslendinga.
Með hliðsjón af því bendir
hann á tvær leiðir:
Jensen viðurkennir reyndar
þegar, að sú fyrri sé ekki síð-
ur viðkvæm en núver-
andi handritafrurrtvarp hefur
reynzt, þótt hann telji hins
vegar ekki, að hún gæti vald-
ið ámóta misskilningi. „Spyrja
mætti íslendinga“, segir hann,
„Hvað kostar það? Hve marg-
ar milljónir viljið þið fá
greiddar fyrir að afsala ykkur
handritum, sem ekki eru ykk-
ar eign? Ekki skal verða sagt
um Ðani, að þeir vilji engu
fórna“. Bréfritari þykist ekki
í vafa um að slíkt tilboð, eða
frumvarp í slikum anda,
mundi vekja .mikinn úlfaþyt,
yrði það lagt fram. En hann
spyr, hvort það gæti ekki orð-
ið til góðs. Þar með fengju
stjórnmálamennirnir til um-
ræðu verðmæti, er þeir gerðu
sér betri grein fyrir heldur
en vísindalegum verðmætum
handritanna..
Síðari lausnin — sem bréf-
ritari segir þá einu réttlátu
og sæmilegu.— er sú, að af-
henda íslendingum sæmilegt
úrval af „þjóðareign Dana í
Konungsbókhlöðu en snerta
ekki við Árnasafni“, — og
þetta sé gert með því skilyrði,
að handritin verði ekki afhent
fyrr en lokið sé nauðsynlegu
vísindastarfi þeim að lútandi.
Beri að flýta þessu starfi og
eigi þjóðþingið að stuðla að
því með auknum fjárveiting-
um. Þó telur bréfritari um-
rætt vísindastarf geta tekið
eina til tvær kynslóðir og
verði því að krefjast nokk-
urrar þolinmæði af íslending-
um. Það ætlar hann sízt ósann
gjarna tilætlunarsemi þar sem
ekkisé annars af þeim krafizt.
Nema — að sjálfsögðu óyggj-
andi „heilagrar“ tryggingar
fyrir því, að af íslendinga
hálfu verði aldrei framar gerð
ar handritakröfur á hendur
Dönum — og „að þvt skyldu
helzt allir núlifandi prófessor-
ar íslenzkir, stjórnmálamenn,
stúdentar og skólamenn vinna
dýra eiða“, segir Niels Lyhne
Jensen.
★ ★ -k
Maður nokkur frá Virum,
Martin Ole Christensen að
nafni, segir í bréfi til
„Berlingske Tidende“, að
handritaktöfur íslendinga eigi
sér sálfræðilegar orsakir. Þær
eigi rætur að rekja til hinnar
dýpstu fyrirlitningar íslend-
inga á Dönum, sem upphaf-
lega hat'i vaknað, er Danir
seldu eyjar sínar í Vestur-
Indíum árið 1916 — en að
þeirri sölu hafi sósíalistar og
radikalar staðið í sameiningu.
Christensen segir, að þessi
ráðstöfun Dana hafi vakið
Viggo Starcke
með sérhverjum íslendingi þá
spurningu, hvort röðin kæmi
ekki næst að þeim. „Gætu
þeir selt eyjarnar í Vestur-
Indíum, gátu þeir eins selt ís-
land“. Og Christensen segir:
„Þess vegna fóru þeir inn-
byrðis að ræða um sambands-
slit. Og þegar Þeir svo sáu,
eftir lok heimsstyrjaldarinnar
fyrri, að Danir höfnuðu til-
boði Frakka um að fá Suður-
Jótland allt suður að Egðu,
lönd, sem Þjóðverjar höfðu
rænt frá okkur 1864, varð fyr-
irlitning og ótti íslendinga
enn meiri ....“. Þetta segir
bréfritari hafa ýtt undir sjálf-
stæðiskröfur íslendisga. Þó
hafi þeir viljað sýna konungi,
að þeir virtu afstöðu hans til
fyrrgreindra atburða og þvá
óskað að vera áfram í kon-
ungssambandi við Danmörku.
Því segir hann íslendinga
hinsvegar hafa slitið til þess
eins að sýna fyrirlitningu sína
á „undirlægjuhætti Dana við
hernám Þjóðverja“. Að lokum
segir Christensen: „íslending-
ar telja dönsku þjóðina ekki
þess verða að varðveita hin
dýrmætu handrit og við eig-
um ekkert betra skilið. Það
getum við viðurkennt með því
að verða við kröfum þeirra
um afhendingu þeirra. Líf
okkar sem þjóðar er mark-
laust og við búum við sið-
ferðilega niðurlægingu“.
1 „Berlingske Tidende“ hef-
ur einnig birzt bréf frá konu
nokkurri að nafni frú Berit
Hammer Jacobsen. Hún minn-
ist þess, að þegar árið 1919
hafi dr. jur. Lárus Bjarnason,
prófessor, látið svo ummælt
um borð í Gullfossi á leið til
Reykjavíkur, að Árni Magn-
ússon hafi að vísu keypt veru-
legan hluta handritanna, —
en flest þeirra hafi hann neytt
menn til að láta af hendi við
sig á þeirri forsendu, að sú
væri skipan konungs, Friðriks
IV. Hafi dr. Lárus síðan bætt
við: „Þegar þess er nú minnzt
við hvílíka nauðung íslend-
ingar þá bjuggu!“. Bréfritari
spyr, hvort nokkur muni efast
um orð þessa ágæta háskóla-
manns, prófessorsins — og
hvort meðal áhugamanna um
mál þetta, sé nokkurn þann
að finna, er ekki geri sér ljóst,
að þarna var rænt bókmennta
legum fjársjóði islenzku þjóð-
arinnar. Ef til vill hafi hand-
ritin í mörgum tilfellum verið
illa farin — „en hversvegna"
spyr bréfritari — og svarar:
„vegna þeirra ömurlegu að-
stæðna, sem Danir létu Is-
lendinga lifa við. Vissulega
voru það ekki við — núlifandi
kynslóð — en það voru Dan-
ir“.
Meðal margra greina um
handritamálið, sem Mbl. hafa
borizt eru þrjár kjallaragrein-
ar. Ein þeirra, eftir Bjarna M.
Gíslason, birtist í „Dagbladet“
hinar tvær, eftir Henning
Krabbe og Viggo Starcke birt-
ust í „Berlingske Tidende“.
Grein Bjarna sem ber fyrir-
sögnina „Hándskrifterne og
folkeviljen“ fjallar að mestu
um þær fjórar stofnanir, sem
Framhald á bls, 21.
;
'
1
!
.
i
!