Morgunblaðið - 18.02.1965, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLADID
Fímmtudagur 18. febrúar 1965
ÚTVARP REYKJAVÍK
SUNNUDAG, 7. febrúar, hóf
Hannes Jónsson, félagsfræðing-
ur, að ræða fjölskyldu- og hjú-
skaparmál. Mun hann flytja er-
indaflokk um það efni næstu
sunnudagseftirmiðdaga, og er
hlustendum vinsamlega bent á
að hafa eyrun hjá sér um það
leyti (kl. rösklega 1). Hannes er
fróðleiksmaður í sínu fagi og
flytur mál sitt vel og skipulega.
Og efnið er hið girnilegasta til
fróðleiks.
„Síðustu ernir eystra" nefndist
skemmtilegur samtalsþáttur um
kvöldið. Ræddi þar Stefán Jóns-
son, fréttamaður, við alnafna
sinni, hreppstjóra í Hlíð og
Einar Eiríksson frá Hvalsnesi,
þann sem fékk ákúrur fyrir að
hlægja að Vilhjálmi Þór í út-
varpið um árið. Athyglisverð
var sú kenning Einars, að „lodd-
an“ (þ.e. örninn) væri smátt og
smátt að leggja Vestfirði í eyði
og ætti drýgstan þátt í fólksflutn
ingum þaðan. Vonandi tekur
loddan upp civiliseraðra hátterni,
eftir að hinn tilvonandi mennta-
skóli er tekinn til starfa á ísa-
firði.
Dag og veg á mánudagskvöld
annaðist Haraldur Hamar blaða-
maður. Hann drap m. a. allmikið
á atvinnu- og verzlunarmál okk-
ar og hvatti til vaxandi fræðslu
meðal almennings um vöruvönd-
un og maTkaðsmál. Fagnaði hann
því, að stofnsett hefði verið ís-
lenzk verzlun í New York, væri
það stórt skref, sem vonandi boð-
aði annað meira. Sama mætti
segja um íslenzkt veitinga- og
verzlunarhús í London, sem mun
ráðgert að koma á fót. Allt mið-
aði þetta m. a. að því að kynna
útflutningsvörur okkar.
Haraldi þótti
að vonum ekki
nógu mikið að
því gert að full-
vinna útflutn-
ingsvörur okkar
hér heima, til að
auka útflutnings
verðmæti þeirra.
Nefndi hann
t d., að Svíar
seldu peysur úr
íslenzkri ull við
góðu verði í
Bandaríkj unum.
Miklu víðar kom Haraldur við,
rakti meðal annars ýmsar tækm-
legar framfarir. Nú ku þeir í
Bandaríkjunum vera að undir-
búa smíði á farþegaþotum, sem
bera 700 manns. Er í ráði, að
þæri verði fullbunar innan fárra
ára. — Já mikill er máttur vís-
indanna hjá börnum jarðarinnar.
Haraldur Hamar lauk máli
sínu með þessum orðum:
„Síld í guano er ekki töfraorð
tuttugustu aldar, jafnvel ekki
á íslandi.
í þættinum „Tveggja manna
tal“ siðar um kvöldið átti Matt-
hías Johannessen, ritstjóri, við-
tal við Halldór Hansen, yfir-
lækni á Landakotsspítala. >ar
bar margháttaðan fróðleik á
góma, og verður fátt eitt talið.
Halldór ólst upp við fremur fá-
tækleg kjör hjá ekkju móður-
bróður síns, Rebekku Tómasdótt
ur, eftir að hann hafði misst móð
ur sína misserisgamall. En þessi
fóstra hans reyndist honum mjög
Haraldur
Hamar
vel, og fyrir tilstyrk góðra
manna og eigin atorku komst
hann tii mennta og nam læknis-
fræði, meðal annars í Danmörku.
Árið 1916 hóf hann síðan læknis-
störf á Landakotsspítala og hef-
ur starfað þar síðan. Landakots-
spítali hafði verið tekinn í notk-
un 1. sept. 1902, og varð þá
Guðmundur Magnússon þar aðal
læknir, en auk hans störfuðu þar
læknarnir Guðmundur Björns-
son, síðar landlæknir, og Stein-
grímur Matthíasson. Allt voru
þetta kennarar Halldórs, og var
hann hrifnastur af Guðmundi
Magnússyni sem kennara. „Það
var hrein nautn að læra af hon-
um“ sagði Halldór.
Mest mun Halldór þó hafa lært
af Matthíasi Einarssyni lækni,
enda byrjaði hann að starfa und-
ir handleiðslu hans í Landakoti.
Matthías var brautryðjandi í
skurðaðgerðum á Landakotsspít-
ala, mjög áræðinn í þeim sökum,
og heppnuðust aðgerðir hans yfir
leitt vel. Hann var svo skarp-
syggn á sjúkdóma, að það var
ekki laust við, að ég öfundaði
hann, sagði Halldór. Aðspurður
viðurkenndi hann þó, að skammt
gæti verið milli öfundar og að-
dáunar.
Matthías lýsti
nú eftir minnis-
stæðum atvik-
um af læknis-
ferli Halldórs
Tvö atvik voru
honum þar
einna minnis-
stæðust. Annað
var það, er ir ,, ,. _
hann varð að Halldor Hansen
skera Einar Jónsson, myndhöggv
ara upp á hefil-bekk og við hin
frumstæðustu skilyrði á Galta-
felli 27. júlí 1935. Hafði Einar
fengið lífhimnubólgu vegna
sprungins botlanga. Allt lán-
aðist þó vel.
Hitt atvikið var það, að árið
1940 var hann kallaður frá skála-
glaumi, til að gera keisaraskurð
á konu í bamsnauð. Var það í
eina skiptið er hann neyddist
til að gera skurðaðgerð undir
áhiifum áfengis og í eina skiptið,
sem hann hefur gert keisara-
skurð. En allt fór vel. Bæði kona
og barn lifðu og lifa enn í dag.
Að lokum spurði Matthías,
hvaða heilræði Halldór vildi
gefa mönnum eftir sína miklu
reynslu sem læknir. „Þetta er
mikil samvizkuspurning" svar-
aði yfirlæknirinn, en hann svar-
aði henni svo, að eitthvert mesta
böl manna væri óttinn. Ef hægt
væri að losa fólk við óttann,
væri mikið unnið, hann lægi eins
og farg á fjölda fólks og eyði-
legði líf þess.
Lokaorð hans voru þessi:
Tempiff yffn rvarúff, rekiff óttann
á flótta.
Á miðvikudagskvöldvökunni
lauk Arnór Sigurjónsson hinum
fróðlega erindaflokki sínum um
Ás og Ásverja. Lesnar voru þjóð
sögur. Þá voru skáldskapnum
gerð nokkur skil. Baldur Pálma-
son flutti kvæði um Surt og
Surtseyjarrímu, eftir Sveinbjörn
Benónýsson í Vestmannaeyjum.
Voru einkum vísurnar bráðsnjall
ar, enda fór Baldur ágæta vel
með þær, þótt ekki kvæði hann
þær. Það gerði hins vegar næsti
ræðumaður, Auðunn Bragi, en
hann kvað visur eftir föður sinn,
Svein Hannesson frá Elivogum,
í lok kvöldvökunnar. Sveinn er
látinn fyrir næfellt 20 árum. Var
hann einhver snjallasti hagyrð-
ingur á Norðurlandi um sína
daga.
Hjálmar R. Bárðarson lauk að
segja frá björgun sænska orustu-
skipsins „Vasa“ á fimmtudags-
kvöldið. Sú björgun kom að vísu
nokkuð seint, eða um 330 árum,
eftir að skipið sökk. En ýmis
merkilegur, sögulegur fróðleikur
var þó halaður á land, jafnhliða
skipinu. Vasa var 50 metrar á
lengd, en 12 á breidd. Talið er,
að fallbyssur skipsins hafi í hæsta
lagi dregið 700 metra, og þóttu
þær þó fullkomnar á þeirra tíma
vísu. — Fróðlegt erindi.
Sama kvöld var þátturinn
„Raddir skálda“, helgaður
Stefáni Herði Grímssyni. Meðal
annars viðtöl við skáldið, en
þess á milli lesið úx kvæðum
þess. Voru þar bæði rímuð og
órímuð ljóð á boðstólum. Stefán,
sem mun upprunninn í Skafta-
fellssýslum, gerði heldur lítið úr
Reykvíkingum, einkum þeim inn
fæddu og taldi þá litla andans
menn. Þeir litu niður á skáld
eins og hunda. Þó væri að því
leyti gott fyrir skáld að dvelja
hér, að hér nytu þau mestrar
einangrunarkenndar vegna fjöl-
mennisins.
Stefáni þótti
íslenzk skáld-
sagnagerð ekki
hafa staðið með
miklum blóma
eftir 1360. Þó
tilnefndi hann
sem ágæta skáld
sagnahöfunda
Einar Kvaran,
Jón Trausta,
Grímsson
Jón Thoroddsen
og síðast en ekki
sízt Halldór Lax
ness, sem hann nefndi óskabarn
íslenzkrar tungu. Ljóðagerð taldi
hann hafa betur „hangið á sínu“
hér á landi. Af ljóðskáldum virt-
ist hann einna hrifnastur af
Tómasi, Steini og Magnús Ás-
geirssyni.
Jóhann Hannesson, prófessor,
ræddi kenningar þýzka heim-
spekingsins Kants á föstudags-
kvöldið. Varð hann að fara mjög
fljótt yfir djúpgrundaðar og
flóknar kennisetningar um upp-
runa og eðli hins góffa. Mér
skilst, að Kant hafi talið góðan
vilja mestu skipta, en síður hitt,
★ NÝTT ORÐ
Hér er bréf úr Kópavogi:
„Fyrir nokkru hnaut ég yfir
nýyrði, sem ég las í blaðinu og
gat ekki almennilega fellt mig
við, en það var orðið „leik-
teiknari," sem á að koma í stað
orðsins „leiktjaldamálari," á
þeim forsendum, að hið síðara
sé ekki nægilega vel til þess
fallið, að skilgreina athöfnina,
sem það á að tákna, þar sem um
annað og meira sé að ræða, en
að mála leiktjöld, o.s.frv.
Það kann að vera rétt, að
orðinu „leiktjaldamálari" sé að
einhverju áfátt hvað þetta
snertir og að þörf sé fyrir nýtt
orð, sem betur táknar þessa
ákveðnu athöfn, en fæ þó ekki
séð, að orðið „leikteiknari", sé
til þess fallið að leysa það af
hólmi, nema síður sé. Merking
þess er bæði þrengri og óskil-
merkilegri.
Orðið „leiktjaldamálari," er
þrátt fyrir allt breiðara að
merkingu, vegna þess að þar
er ótvírætt talað um leiktjöld,
sem óhjákvæmilega tengir það
við leiðsvið. Orðið „leikteikn-
ari,“ gefur aftur á móti ekkert
slíkt til kynna og hefði það
staðið eitt sér og án skýringar,
er vafasamt að menn hefðu gert
sér grein fyrir, við hvað var átt,
með notkun þess. Hins vegar
hefði enginn villzt á orðinu
„leiktjaldateiknari.“
Það er þó ekki álit mitt, að
taka beri það orð fram yfir orð
ið „leiktjaldamálari," því að
þrátt fyrir ófullkomleika þess,
mun það þó hinu öllu fremra.
En------, ef það er álit manna,
að breyta beri nafni þessarar
virðulegu stéttar, er ef til vill
mögulegt að finna annað orð,
sem betur hentar og í því sam-
bandi kemur mér í hug orð,
sem nátengt er leiksviðinu, en
það er orðið „ljósameistari“, og
í beinu framhaldi af því orðið
„leiktjaldameistari,“ eða „leik-
sviðsmeistarL"
Virðingafyllst,
Eggert E. Laxdal,
listmálarL
★ TRYGGINGAR
OG FRÁSKILDAR KONUR
Hér kemur annað bréf —
um ólíkt efni:
„Kæri Velvakandi.
Vegna þess, að ég held, að þú
sért velvakandi og að þú getir
jafnvel vakið aðra til umhugs-
unar, sendi ég þér þessar lín-
ur. Eins og þú veizt, liggur nú
fyrir á Alþingi stjórnarfrum-
varp um breytingar á almanna-
tryggingalögunum. Var tekið til
fyrstu umræðu þann 4. þ.m. í
almannatryggingalögunum er
liður er nefnist ekkjulífeyrir,
samkvæmt þesum lið og í fram-
kvæmd varðandi hann, hljóta
aðeins þær ekkjur og fráskild-
ar konur 50 ára, er orðið hafa
viðskila við maka sinn, lífs eða
liðin, eftir að þær urðu 50 ára.
Á lífeyri þessum hvíla engin
skerðingarákvæði, svo sem, of
mikill auður, of háar tekjur,
tímatakmörkun samvistar með
maka, eða annað. Ég vil þakka
þeim mönnum, sem unnið hafa
að og komið í framkvæmd lög-
þótt eitthvað gott kunni að leiða
af því, sem ekki á sér uppsprettu
í góðum vilja. Góður vilji var aff
hans dómi góður í sjálfum sér,
jafnvel þótt hann leiddi ekki
beint gott af sér, sem hann hefur
þó væntanlega gert ráð fyrir aff
ætti sér stað í fleiri tilvikum.
Hamingju taldi Kant ekki aðal-
atriðL en gerði þó ráð fyrir, aff
hamingjan kæmi sem afleiðing
réttrar breyttni, sem ætti upptök
í góðum vilja.
Erindaflokkur próf. Jóhanns
„Siðir og samtíð'- er með bezta
útvarpsefnL sem flutt hefur ver-
ið lengi. Efnið er ekki eingöngu
siðaprédikanir, heldur eigi síður
viðLeitni til hlutlægra skýringa
á ýmsum siðgæðislögmálum, tíð-
um sóttra til hinna fjölvísustu
spekinga erlendra, en einnig aff
sjálfsögðu með útlistingum
prófessorsins sjálfs. — Þáttum
hans er hins vegar helzti þröng-
ur stakkur skorinn með tíma.
f þættinum „Lög og réttur"
þetta kvöld var einkum rætt um
skaðabótakröfur, sem rísa kunna
vegna brota á hjúskaparloforð-
um. Sú eða sá, er getur sannaff
brigðmælgi mótaðilja í þeim sök-
um, getur stundum átt rétt til
skaðabóta og mun algengara að
konur eignist slíkan rétt. Venju-
lega er um að ræða bætur vegna
þess, að kona telur sig hafa orðið
fyrir fjárhagslegu tjóni vegna
kaupa, t. d. húsgagnakaupa, til
heimilisstofnunar, sem svo fcrst
fyrir. En einnig getur komið til
greina, að kona eignist rétt til
eins konar „miskabóta“ eða bóta
vegna „röskunar á stöðu og hög-
um“, verði hún ófrísk af völdum
fyrrverandL tilvonandi eigin-
manns.
Allt fer þetta þó mjög eftir
atvikum, og skyldi enginn reisa
neinar kröfur á þessari losara-
Iegu endursögn minni. Ég birtl
þetta án ábyrgðar, en þó meff
góðum vilja.
Ánægjulegt var að fylgjas*
með setningu og fyrsta fundi
Norðurlandaráðs, sem útvarpaS
var kl. 11 árdegis á laugardag.
„í vikulokin“ átti Jónas Jón-
Framhald af bls. 19
boðnum tryggingum fyTÍr
nefndar konur. En svo er annar
hópur ekkna og fráskilinna
kvenna, er ekki njóta þessa lög-
boðna lífeyris, þótt þær séu 59
ára, en það eru þær konur er
misst hafa maka sína og fyrir-
vinnu heimilisins áður en þær
urðu 50 ára. Þekkja ekki flestir
dæmi um að einmitt þessar kon
ur áttu oft þungan róður fyrir
höndum og skiluðu erfiðu verkl
oft við þröngan kost, einmitt á
því tímabili, frá því að þær
misstu maka sinn, þar til þær
urðu 50 ára. Þetta er óskiljan-
legt ,en satt, að núgildandl
tryggingalöggjöf skiptir ekkj-
um og fráskildum konum í tvo
svo mjög ólika hópa, gagnvart
ekkjulífeyri. Afturá móti fá all-
ar þesar konur ellilífeyri, ef
þær lifa að verða 67 ára. Ég og
ótal fleiri, halda því fram, að
þessi auðsjáanlegu mistök, varð
andi áður nefnt, hljóti að stafa
af vangá hjá þeim, sem með
þessi mál hafa farið. En ef þeiiv
sem með þessi mál fara, athugl
nú þessi mál með Velvakanda,
þá trúi ég, að bráðlega verðl
lagt fram á þinginu frumvarp
til breytinga á áðurnefndum lið
í almannatryggingalögunum.
Virðingarfyllst, Freyja."